Wielu przedsiębiorców, członków spółdzielni, stowarzyszeń czy spółek kapitałowych spotyka się z sytuacją, w której konieczne jest wytoczenie powództwa związanego ze stosunkiem członkostwa. W takich przypadkach kluczowe znaczenie ma art. 40 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), który określa właściwość sądu. Zrozumienie tego przepisu pozwala uniknąć błędów formalnych i prowadzi do sprawniejszego rozstrzygnięcia sporu.
Czym są sprawy „ze stosunku członkostwa”?
Art. 40 k.p.c. stanowi:
„Powództwa ze stosunku członkostwa w spółdzielni, spółce lub stowarzyszeniu wytacza się wyłącznie przed sąd miejsca siedziby tej organizacji.”
➡️ Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca nie ograniczył się tutaj wyłącznie do powództw o ustalenie samego członkostwa. Sformułowanie „ze stosunku członkostwa” ma szerszy zakres.
Oznacza to, że:
- do tej kategorii należą wszystkie sprawy, w których strona powołuje się na prawa lub obowiązki wynikające z członkostwa,
- mogą one mieć charakter zarówno majątkowy (np. roszczenie o wypłatę udziałów, zwrot wkładów), jak i korporacyjny (np. zakwestionowanie uchwały o wykluczeniu członka).
Przykład 1
Pani Marta jest członkiem spółdzielni mieszkaniowej w Gdyni. Spółdzielnia odmówiła jej wypłaty należnych udziałów po rezygnacji z członkostwa. Pani Marta chce wystąpić na drogę sądową. Sprawa dotyczy skutków wynikających z jej członkostwa w spółdzielni, więc – niezależnie od miejsca jej zamieszkania – pozew musi zostać wniesiony do sądu właściwego dla siedziby spółdzielni, czyli w Gdyni.
Przykład 2
Pan Andrzej, członek stowarzyszenia sportowego z siedzibą w Lublinie, został wykluczony z organizacji uchwałą zarządu. Uważa, że uchwała narusza statut i przepisy prawa. Chce zaskarżyć decyzję. Ponieważ powództwo wynika bezpośrednio ze stosunku członkostwa, pozew należy wnieść do sądu w Lublinie, a nie do sądu miejsca zamieszkania Andrzeja.
Kiedy art. 40 k.p.c. ma zastosowanie, a kiedy nie?
⚖️ Przepis dotyczy tylko sporów między członkiem a jednostką organizacyjną (spółdzielnią, spółką lub stowarzyszeniem).
- TAK – jeśli stroną jest członek, a drugą stroną spółdzielnia/spółka/stowarzyszenie.
- NIE – jeśli stroną jest osoba trzecia (np. kontrahent spółki, który nie jest jej członkiem).
Przykład graniczny
Firma budowlana „Dom-Pol” zawarła umowę ze spółdzielnią mieszkaniową na remont klatek schodowych. W trakcie realizacji kontraktu doszło do sporu o wynagrodzenie. Tutaj nie stosuje się art. 40 k.p.c., ponieważ wykonawca nie jest członkiem spółdzielni – spór toczy się na zasadach ogólnych.
Która strona jest powodem – czy to ma znaczenie?
Nie ma znaczenia, kto wytacza powództwo – członek czy sama jednostka organizacyjna.
- Jeśli członek pozywa spółdzielnię, to i tak sprawa trafia do sądu siedziby spółdzielni.
- Jeśli spółdzielnia pozywa członka, również właściwy jest sąd jej siedziby.
To rozwiązanie odwraca klasyczną zasadę procesową actor sequitur forum rei (powód idzie za pozwanym), ponieważ zawsze decydująca jest siedziba jednostki.
Dlaczego art. 40 k.p.c. ma znaczenie praktyczne?
Wprowadzenie tej właściwości wyłącznej ma trzy ważne konsekwencje:
✔ Brak możliwości umownej zmiany sądu (prorogacji) – członek i organizacja nie mogą się umówić na inny sąd.
✔ Wyłączenie właściwości przemiennej – np. nie można pozwać spółdzielni według miejsca zamieszkania członka.
✔ Obowiązek sądu badania właściwości z urzędu – nawet jeśli żadna ze stron nie podniesie zarzutu niewłaściwości, sąd musi go rozważyć (art. 200 § 1² k.p.c.).
Podsumowanie
- Art. 40 k.p.c. wprowadza zasadę, że wszystkie sprawy ze stosunku członkostwa w spółdzielni, spółce lub stowarzyszeniu rozpoznaje sąd właściwy dla siedziby tej jednostki.
- Dotyczy to zarówno roszczeń majątkowych, jak i korporacyjnych, byleby wynikały z faktu członkostwa.
- Przepis działa tylko w relacjach: członek ↔ jednostka organizacyjna, nie obejmuje osób trzecich.
- Nie można go wyłączyć umową, a sąd bada właściwość z urzędu.
Podstawa prawna
- art. 40 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 200 § 1² – Kodeks postępowania cywilnego
Tematy porad zawartych w poradniku
- właściwość sądu ze stosunku członkostwa
- powództwo przeciwko spółdzielni lub stowarzyszeniu
- art. 40 k.p.c. praktyczne przykłady
Przydatne linki urzędowe
- https://isap.sejm.gov.pl/ (Internetowy System Aktów Prawnych)
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc (Ministerstwo Sprawiedliwości)
- https://bip.ms.gov.pl/ (Biuletyn Informacji Publicznej Ministerstwa Sprawiedliwości)