Gdy czyjaś własność „przez pomyłkę” trafia do masy upadłości, właściciel chce ją jak najszybciej odzyskać i… nie narobić sobie szkody proceduralnej. Ten poradnik, pisany z perspektywy praktyka, pokazuje jak skutecznie skorzystać z prawa wyłączenia, kiedy (i czy w ogóle) sięgać po roszczenie windykacyjne z art. 222 k.c., jak rozliczać pożytki i nakłady (art. 224–226 k.c.), co z budową na cudzym gruncie (art. 231 k.c.) oraz jak wygląda to między współwłaścicielami. Po lekturze będziesz wiedzieć, którym torem iść, jakie pisma złożyć i jakie ryzyka od razu „wycinać”.
Co właściwie wchodzi do masy upadłości – i dlaczego to takie ważne
Z chwilą ogłoszenia upadłości upadły traci zarząd, korzystanie i możliwość rozporządzania mieniem masy, a jego czynności dotyczące tego mienia są nieważne. Cytując ustawę:
„Z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim.” – art. 75 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe (t.j.) ISAP
„Czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości są nieważne.” – art. 77 ust. 1 Prawa upadłościowego ISAP
W praktyce pierwszy krok syndyka to spis inwentarza. Obowiązuje przy tym domniemanie:
„Domniemywa się, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego.” – art. 69 ust. 3 Prawa upadłościowego ISAP
Jeżeli więc Twoja rzecz (np. maszyna leasingodawcy, cudzy towar w magazynie, cudze auto w serwisie) została wpisana do spisu, musisz działać – inaczej grozi jej sprzedaż w ramach likwidacji masy.
Prawo wyłączenia – podstawowa ścieżka odzyskania „cudzego” z masy
Trzonem ochrony jest prawo wyłączenia:
„Składniki mienia nienależące do majątku upadłego podlegają wyłączeniu z masy upadłości.” – art. 70 Prawa upadłościowego ISAP
Jak to robimy w praktyce?
- Wniosek do sędziego-komisarza: wskazujesz tytuł do rzeczy (np. własność, użytkowanie), żądasz wydania i wykreślenia ze spisu. Uwaga – wszystkie twierdzenia, zarzuty i dowody trzeba zgłosić już teraz:
„We wniosku o wyłączenie z masy upadłości należy zgłosić wszelkie twierdzenia, zarzuty i dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku dalszego postępowania, chyba że powołanie ich we wniosku było niemożliwe.” – art. 73 ust. 1 Prawa upadłościowego ISAP - Treść roszczenia (co dostajesz):
„Osoba, której przysługuje prawo do mienia podlegającego wyłączeniu, może żądać jego wydania (…)” – art. 72 Prawa upadłościowego ISAP - Jeżeli syndyk już sprzedał rzecz – działa surogacja: możesz żądać świadczenia wzajemnego/ceny (także cesji wierzytelności z umowy sprzedaży): art. 71 Prawa upadłościowego ISAP
- Gdy sędzia-komisarz odmówi – masz miesiąc na powództwo o wyłączenie do sądu upadłościowego:
„W razie oddalenia wniosku o wyłączenie z masy upadłości wnioskodawca może w drodze powództwa żądać wyłączenia mienia z masy upadłości (…) Powództwo wnosi się do sądu upadłościowego w terminie miesiąca od dnia doręczenia postanowienia (…)” – art. 74 ust. 1–2 Prawa upadłościowego ISAP
📌 Praktyka: Jeśli syndyk widzi, że tytuł własności jest oczywisty, często dobrowolnie wydaje rzecz i wyłącza ją ze spisu – nawet bez formalnego wniosku. To najszybsza ścieżka i mniejsze koszty masy (ważne dla wierzycieli).
Prawo wyłączenia a roszczenie windykacyjne z art. 222 k.c. – co wybrać?
Kodeks cywilny mówi prosto:
„Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana (…)” – art. 222 § 1 k.c. ISAP
W upadłości to jednak prawo wyłączenia jest „kanałem pierwszego wyboru” i w praktyce pochłania (konsumuje) roszczenie windykacyjne na czas postępowania. Dlaczego?
- Spójność postępowania upadłościowego – wątek własności „cudzego w masie” powinien być załatwiany w jednym torze (wniosek do sędziego-komisarza → ewentualne powództwo z art. 74), a nie równolegle „na boku” w zwykłym procesie.
- Zakres roszczenia – w upadłości żądasz wyłączenia ze spisu + wydania, a nie tylko wydania rzeczy.
- Mechanizmy surogacji (art. 71 p.u.) – to odrębne, „upadłościowe” instrumenty, których zwykła windykacja nie zawiera. ISAP
Co, jeśli mimo to ktoś złoży klasyczne powództwo windykacyjne w trakcie upadłości? Sąd cywilny może przekazać sprawę do „właściwego trybu” (wyłączenie) –
„Jeżeli sprawę wszczęto lub prowadzono w trybie niewłaściwym, sąd rozpozna ją w trybie właściwym lub przekaże właściwemu sądowi do rozpoznania w takim trybie.” – art. 201 § 2 k.p.c. ISAP
⚠️ Wyjątek: Roszczenie negatoryjne (art. 222 § 2 k.c.) – gdy spór nie dotyczy wydania rzeczy z masy, tylko zaniechania naruszeń – co do zasady dochodzi się go przeciwko syndykowi w zwykłym procesie, o ile naruszenie dotyczy funkcjonowania masy (np. korzystanie z cudzej służebności). ISAP
Terminy i przedawnienie – o czym pamiętać
Roszczenie wyłączeniowe to roszczenie majątkowe – co do przedawnienia praktyka przyjmuje kontynuację statusu poprzedniego roszczenia (np. windykacyjnego). W szczególności dla nieruchomości:
„Roszczenia właściciela przewidziane w artykule poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości.” – art. 223 § 1 k.c. ISAP
Roszczenia uzupełniające (pożytki, nakłady, wynagrodzenie za korzystanie) – czy działają w upadłości?
Tak – co do zasady roszczenia z art. 224–226 k.c. stosujemy także w realiach upadłości, przy czym adresatemodpowiedzialności jest masa upadłości, a technicznie działa syndyk. Kluczowe przepisy brzmią:
„Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy (…)” – art. 224 § 1 k.c.
„Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie (…)” – art. 224 § 2 k.c.
„Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze (…) są takie same [jak w dobrej od chwili powództwa], jednakże (…) obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał (…)” – art. 225 k.c.
„Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych (…)” – art. 226 § 1 k.c. ISAP
👉 Jak to połączyć z wyłączeniem?
- Moment „zaostrzenia” odpowiedzialności (art. 224 § 2 k.c.) w praktyce wiążemy z zainicjowaniem biegu o wydanie – w upadłości będzie to wniosek o wyłączenie (art. 73 p.u.) albo powództwo z art. 74 p.u. ISAP+1
- Zobowiązania masy: roszczenia te to klasyczne „inne zobowiązania masy” powstałe po ogłoszeniu upadłości(art. 230 ust. 2 p.u.), zaspokajane przed zwykłymi wierzycielami (art. 343 p.u.). Cytując:
„Do innych zobowiązań masy upadłości zalicza się wszystkie (…) zobowiązania masy upadłości powstałe po ogłoszeniu upadłości (…)” – art. 230 ust. 2 p.u.
„Z masy upadłości zaspokaja się w pierwszej kolejności koszty postępowania, a jeżeli fundusze masy upadłości na to pozwalają – również inne zobowiązania masy upadłości (…)” – art. 343 ust. 1 p.u. ISAP+1
📄 Ważne: Syndyk jest dzierżycielem działającym w imieniu własnym na rachunek upadłego (ustawowo); ocena dobrej/złej wiary następuje w praktyce przez pryzmat masy (upadły + syndyk). Gdy syndyk, widząc tytuł osoby trzeciej, utrzymuje cudzą rzecz w masie bez podstawy, a fundusze masy nie starczają na zaspokojenie roszczeń uzupełniających, może odpowiadać deliktowo (art. 160 ust. 3 p.u. – na tle „przeciążenia masy”) – to już jednak wątek odpowiedzialności osobistej syndyka.
Budowa na cudzym gruncie a upadłość – czy art. 231 k.c. można wykonać in natura?
Co do zasady tak – i to jest rozsądne dla obu stron. Przepis:
„Samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł (…) budynek (…) o wartości znacznie przewyższającej wartość działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem.” – art. 231 § 1 k.c. ISAP
W upadłości pojawia się pokusa, by wszystko „spieniężyć” i rozliczyć pieniężnie. Jednak funkcja art. 231 k.c. (niewyburzanie użytecznych budynków i ochrona centrum życiowego) przemawia, by nie zamieniać roszczenia w „zwykłą wierzytelność” – tylko wykonać je in natura (przeniesienie własności za wynagrodzeniem), a ewentualne różnice rozliczyć w trybie zobowiązań masy/potrąceń. To zwykle przyspiesza likwidację, redukuje koszty biegłych i daje „pewnego nabywcę” gruntu. Równolegle pamiętaj o ius tollendi:
„Samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi.” – art. 227 § 1 k.c. ISAP
Współwłasność i upadłość – kto może wystąpić i o co?
Jeśli syndyk objął całą rzecz, a w istocie do masy wchodzi tylko udział upadłego – pozostali współwłaściciele mogą żądać wyłączenia w części (co najmniej „dopuszczenia do współposiadania” – vindicatio partis na tle art. 206 k.c., odpowiednio transponowane do wyłączenia). Każdy współwłaściciel może działać „za wszystkich” w zakresie zachowania wspólnego prawa:
„Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej i do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem przez pozostałych współwłaścicieli.” – art. 206 k.c. (dla kontekstu dopuszczenia do współposiadania, w praktyce łączonego z wyłączeniem); roszczenia czynności „zachowawczych” wynikają także z art. 209 k.c. (działanie w interesie wszystkich).
Gdy syndyk korzysta ponad udział (np. wykluczając innych z posiadania), współwłaściciele mogą kierować do masy wynagrodzenie za korzystanie i inne roszczenia uzupełniające jak wyżej (art. 224–226 k.c.) – jako zobowiązania masy(art. 230 ust. 2 p.u.), zaspokajane zgodnie z art. 343 p.u. ISAP+1
Dwa realistyczne przykłady (zmienione dane, realia rynkowe)
Przykład 1 – magazyn z cudzym towarem (wyłączenie + wynagrodzenie)
Spółka „NordBox” z Gdyni upadła. W jej magazynie są palety „AlfaTrade” dostarczone na podstawie umowy składu(z wyraźnym zastrzeżeniem własności). Syndyk wpisuje towar do spisu, powołując się na domniemanie z art. 69 ust. 3 p.u. AlfaTrade w ciągu 7 dni od obwieszczenia ogłoszenia upadłości składa wniosek o wyłączenie (art. 70–73 p.u.), dołączając umowę, WZ oraz korespondencję potwierdzającą prawo własności. Jednocześnie żąda wydania (art. 72 p.u.) i – ostrożnościowo – zabezpieczenia zakazem zbywania (art. 74 ust. 4 p.u.). Sędzia-komisarz uwzględnia wniosek, syndyk wydaje palety.
Ponieważ syndyk przez 2 miesiące sprzedawał część towaru i pobrał pożytki cywilne (cena), AlfaTrade kieruje do masy roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie i zwrot pożytków (art. 224–225 k.c.) jako inne zobowiązania masy(art. 230 ust. 2 p.u.), zaspokajane przed wierzycielami (art. 343 p.u.). ISAP+6ISAP+6ISAP+6
Przykład 2 – dom postawiony na cudzej działce upadłego (art. 231 k.c. in natura)
Pani Lidia w dobrej wierze dokończyła budowę domu na działce spółki „GeoPark” (umowa przedwstępna, wydanie terenu, zgody). Zanim doszło do przeniesienia własności – spółka ogłosiła upadłość. Syndyk, zamiast iść w kosztowne rozliczenia nakładów, po analizie ryzyk wnioskuje do sędziego-komisarza o realizację art. 231 § 1 k.c. in natura(przeniesienie własności działki na Panią Lidię za odpowiednim wynagrodzeniem, które zasili masę). Transakcja jest prosta: pewny nabywca, brak demolki, minimalne ryzyko sporów o nakłady. Ewentualne różnice (pożytki/nakłady) rozlicza się według k.c. jako zobowiązania masy (art. 230 ust. 2 p.u.). ISAP+1
Najczęstsze błędy i jak ich uniknąć
- Składanie zwykłego pozwu windykacyjnego „obok” – idziemy najpierw w art. 73 p.u. (wyłączenie), a dopiero potem – jeśli trzeba – art. 74 p.u. (powództwo). Sąd cywilny i tak może przekazać sprawę do właściwego trybu: art. 201 § 2 k.p.c. ISAP+2ISAP+2
- Dopisywanie dowodów na później – ryzykujesz prekluzję (art. 73 ust. 1 p.u.). Zbieraj od razu: umowy, dokumenty własności, korespondencję, protokoły wydania. ISAP
- Bierne czekanie po wpisie do spisu – syndyk może sprzedać (art. 313 p.u.). Reaguj niezwłocznie wnioskiem lub rozmową z syndykiem (dobrowolne wydanie).
- Ignorowanie roszczeń uzupełniających – to realne pieniądze dla Ciebie (lub koszt dla masy). Zgłaszaj wynagrodzenie za korzystanie, zwrot pożytków, nakłady – jako inne zobowiązania masy (art. 230 ust. 2 p.u.), z kolejnością zaspokojenia z art. 343 p.u. ISAP+1
Proceduralne „haczyki”, o których warto pamiętać
- Zawieszenie procesów cywilnych przy ogłoszeniu upadłości:
„Sąd zawiesza postępowanie z urzędu (…) jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości (…) i ogłoszono upadłość (…)” – art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.; podjęcie z urzędu po ustaniu przyczyny – art. 180 § 1 k.p.c. ISAP+1 - Gdy mylisz tryb – sąd przekaże sprawę do właściwego (art. 201 § 2 k.p.c.). Lepiej od razu iść drogą wyłączenia. ISAP
- Zabezpieczenie – powództwo z art. 74 p.u. możesz zabezpieczyć zakazem zbywania/obciążania (art. 74 ust. 4 p.u.). ISAP
Checklista dla właściciela „cudzego” w masie (⚙️ szybka ścieżka)
- Sprawdź obwieszczenie o upadłości i spis inwentarza (kontakt z syndykiem).
- Jeśli Twoja rzecz jest w spisie – złóż wniosek o wyłączenie (art. 70–73 p.u.) z pełnym pakietem dowodów. 📌
- W razie odmowy – w miesiąc do sądu upadłościowego z powództwem (art. 74 p.u.).
- Równolegle oceń i zgłoś roszczenia uzupełniające (pożytki, wynagrodzenie, nakłady) – do masy (art. 230 ust. 2 p.u.).
- Gdy rzecz już sprzedana – żądaj surogatów (art. 71 p.u.).
- Przy budowie na cudzym gruncie – rozważ art. 231 k.c. in natura.
Podsumowanie – najważniejsze wnioski
- Prawo wyłączenia (art. 70–74 p.u.) to podstawowa i w praktyce wyłączna ścieżka odzyskania cudzej rzeczy z masy podczas upadłości – na czas postępowania „konsumuje” zwykłą windykację z art. 222 § 1 k.c.
- Nie zwlekaj – precyzyjny wniosek z kompletnymi dowodami to połowa sukcesu (art. 73 ust. 1 p.u.).
- Roszczenia uzupełniające z k.c. (224–226) żyją obok wyłączenia i są zobowiązaniami masy (art. 230 ust. 2 p.u.), z wyższym priorytetem zaspokojenia (art. 343 p.u.).
- Art. 231 k.c. w upadłości warto wykonywać in natura – to często korzyść i dla właściciela, i dla wierzycieli.
- Współwłaściciele mogą walczyć o wyłączenie w części (udział) oraz o dopuszczenie do współposiadania i roszczenia uzupełniające.
Podstawa prawna (kolejność logiczna)
- art. 69 ust. 3, art. 70, art. 71, art. 72, art. 73, art. 74, art. 75 ust. 1, art. 77 ust. 1, art. 230 ust. 2, art. 343 ust. 1 – Prawo upadłościowe (t.j.) ISAP+6ISAP+6ISAP+6
- art. 222 § 1–2, art. 223 § 1, art. 224–227, art. 231 k.c. – Kodeks cywilny ISAP
- art. 174 § 1 pkt 4, art. 180 § 1, art. 199 § 1, art. 201 § 2 k.p.c. – Kodeks postępowania cywilnegoISAP+3ISAP+3ISAP+3
Tematy porad zawartych w poradniku
- prawo wyłączenia z masy upadłości
- roszczenie windykacyjne a upadłość
- roszczenia uzupełniające w upadłości
- budowa na cudzym gruncie 231 k.c.
- współwłasność a upadłość
Przydatne oficjalne linki
- Tekst jednolity Prawa upadłościowego: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030600535/U/D20030535Lj.pdf
- Tekst jednolity Kodeksu cywilnego: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf
- Tekst jednolity KPC: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640430296/U/D19640296Lj.pdf
- Krajowy Rejestr Zadłużonych (KRZ) – zgłoszenia, przegląd akt: https://krz.ms.gov.pl/
- Serwis rządowy o upadłości / restrukturyzacji: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/krajowy-rejestr-zadluzenia