Każdy proces sądowy musi być rozpoznany przez sąd właściwy, czyli taki, którego przepisy prawa wskazują jako uprawniony do rozpatrzenia danej sprawy. Co jednak w sytuacji, gdy ten sąd – z przyczyn od niego niezależnych – nie może podjąć sprawy? Właśnie na tę sytuację odpowiada art. 44 kodeksu postępowania cywilnego. To rozwiązanie praktyczne i ustrojowe, które zabezpiecza prawo stron do rzetelnego procesu.
Poniżej wyjaśniam, kiedy można mówić o przeszkodzie w rozpoznaniu sprawy, jak wygląda procedura przekazania oraz jakie stanowisko prezentują sądy i doktryna w tym zakresie.
Czym jest „przeszkoda” w rozpoznaniu sprawy?
Art. 44 § 1 k.p.c. brzmi:
„Jeżeli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności, sąd nad nim przełożony wyznaczy inny sąd równorzędny.”
👉 Kluczowym pojęciem jest tutaj „przeszkoda”. Przez wiele lat orzecznictwo zawężało jej rozumienie, wskazując, że chodzi wyłącznie o takie sytuacje, których sąd nie jest w stanie samodzielnie przezwyciężyć.
Przykłady przeszkód:
- zewnętrzne – np. klęska żywiołowa, która uniemożliwia funkcjonowanie sądu (powódź, pożar, długotrwały brak dostępu do budynku);
- wewnętrzne – najczęstsza przeszkoda to sytuacja, gdy wszyscy sędziowie danego sądu podlegają wyłączeniu z rozpoznania sprawy.
Co nie jest przeszkodą:
- fakt, że świadkowie mieszkają daleko od sądu,
- trudności z dojazdem stron do sądu,
- względy celowości lub sprawności postępowania,
- nawet powiązanie sądu z przedmiotem sporu (np. gdy stroną jest Skarb Państwa reprezentowany przez dany sąd).
📌 To oznacza, że przeszkodą nie mogą być zwykłe niedogodności czy argumenty praktyczne. Musi istnieć obiektywna niemożność działania sądu właściwego.
Jak wygląda procedura przekazania sprawy?
Jeżeli sąd stwierdzi przeszkodę, nie może sam wyznaczyć innego sądu. Zgodnie z art. 44 § 2 k.p.c. to sąd właściwy występuje do sądu nad nim przełożonego o wyznaczenie innego sądu równorzędnego.
- sąd rejonowy → zwraca się do sądu okręgowego (działającego jako sąd odwoławczy),
- sąd okręgowy → kieruje wniosek do sądu apelacyjnego,
- sąd apelacyjny → sprawę przejmuje Sąd Najwyższy (choć nie wynika to literalnie z przepisu, przyjęto tak w drodze wykładni celowościowej).
Decyzja o przekazaniu zapada w formie postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie.
Forma działania sądu – postanowienie czy czynność biurowa?
W praktyce sądowej pojawił się spór: czy przedstawienie sprawy przełożonemu powinno mieć charakter czysto biurowy (np. pismo przewodnie), czy wymaga wydania postanowienia?
- Część orzecznictwa uznała, że jest to czynność techniczna i nie wymaga postanowienia.
- Inni autorzy i sędziowie (np. A. Olasia) wskazują, że taka decyzja ma istotne znaczenie dla prawa stron do sądu – dlatego powinna przybrać formę postanowienia.
📝 Postanowienie, choć niezaskarżalne, daje stronom wiedzę o przeszkodzie i transparentność działania sądu. To rozwiązanie lepiej chroni prawa uczestników postępowania.
Praktyczne przykłady zastosowania art. 44 k.p.c.
Przykład 1: wyłączenie wszystkich sędziów
Do Sądu Rejonowego w Radomiu trafia sprawa cywilna przeciwko jednemu z sędziów tego sądu. Z oczywistych względów wszyscy sędziowie muszą zostać wyłączeni z rozpoznania. Sąd zwraca się więc do Sądu Okręgowego w Radomiu, aby wyznaczył inny sąd rejonowy, np. w Kozienicach.
Przykład 2: klęska żywiołowa
W Sądzie Okręgowym w Nowym Sączu doszło do zalania budynku sądu w wyniku powodzi. Przez wiele miesięcy nie ma możliwości normalnego prowadzenia rozpraw. Sąd kieruje więc wniosek do Sądu Apelacyjnego w Krakowie, aby wyznaczył inny sąd okręgowy, np. w Tarnowie, do prowadzenia spraw.
Kluczowe wnioski dla praktyki
- Art. 44 k.p.c. stosuje się tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy sąd właściwy obiektywnie nie może działać.
- Nie wystarczy powołanie się na względy wygody, ekonomiki procesowej czy powiązania sądu z przedmiotem sporu.
- Procedura przekazania sprawy powinna być realizowana w formie postanowienia, co zwiększa przejrzystość i bezpieczeństwo procesowe stron.
- Kompetencję do wyznaczenia innego sądu ma zawsze sąd nadrzędny, a w przypadku sądów apelacyjnych – Sąd Najwyższy.
Podstawa prawna
- art. 44 § 1–2 – Kodeks postępowania cywilnego
Tematy porad zawartych w poradniku
- przeszkoda w rozpoznaniu sprawy kpc
- właściwość delegacyjna sądu 2025
- wyłączenie sędziów w postępowaniu cywilnym
- przekazanie sprawy do innego sądu
Przydatne linki do urzędowych stron
- https://isap.sejm.gov.pl/ – Internetowy System Aktów Prawnych (tekst jednolity k.p.c.)
- https://www.sn.pl/ – Sąd Najwyższy
- https://bip.ms.gov.pl/ – Ministerstwo Sprawiedliwości