Pracownicy sprawujący opiekę nad dzieckiem – zarówno kobiety, jak i mężczyźni – są objęci w Polsce szczególną ochroną stosunku pracy. Ochrona ta obowiązuje nie tylko podczas samego korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem, ale zaczyna się już od momentu złożenia odpowiedniego wniosku. W tym poradniku dowiesz się, co dokładnie oznacza ta ochrona, kiedy działa i jak długo trwa, a także jakie ograniczenia ma pracodawca wobec pracowników objętych ochroną.
🧑⚖️ Na czym polega szczególna ochrona stosunku pracy?
Szczególna ochrona polega na zakazie:
- wypowiadania umowy o pracę,
- rozwiązywania jej bez wypowiedzenia,
- przygotowywania się do wypowiedzenia (np. przez szukanie zastępstwa),
wobec pracownika objętego ochroną w związku z rodzicielstwem.
Zasada ta dotyczy nie tylko kobiet w ciąży, ale również ojców korzystających z części urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, rodzicielskiego czy wychowawczego.
👶 Ochrona w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego
Kiedy działa ochrona?
Pracownica w ciąży nie może zostać zwolniona przez pracodawcę za wypowiedzeniem w okresie:
- ciąży,
- urlopu macierzyńskiego,
- od dnia złożenia wniosku o ten urlop.
Zakaz obowiązuje również wtedy, gdy wniosek został złożony przed terminem przewidzianym w przepisach – jednak ochrona formalnie zaczyna obowiązywać od tego ustawowego terminu.
Czy są wyjątki?
✔ TAK – tylko dwa:
- Upadłość lub likwidacja pracodawcy – w takim przypadku możliwe jest wypowiedzenie umowy.
- Ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych – jeśli pracodawca chce rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z winy pracownika, musi uzyskać zgodę zakładowej organizacji związkowej (jeśli pracownik jest reprezentowany).
Przykład:
Pani Alicja, pracownica firmy z Wrocławia, będąca w 5. miesiącu ciąży, dostarczyła zwolnienie lekarskie i akt potwierdzający ciążę. Jej pracodawca planował reorganizację działu i zwolnienia grupowe. Alicja została objęta ochroną – pracodawca nie mógł wypowiedzieć jej umowy. Jedyną opcją byłoby ogłoszenie upadłości firmy.
👨👧 Ochrona ojca dziecka korzystającego z urlopu macierzyńskiego
Matka dziecka po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu macierzyńskiego może zrezygnować z reszty, jeśli ojciec dziecka przejmie dalszą opiekę.
W takiej sytuacji:
- ojciec składa wniosek o przejęcie urlopu macierzyńskiego na co najmniej 14 dni przed jego rozpoczęciem,
- ochrona stosunku pracy działa od momentu upływu ustawowego terminu (czyli od 14 dni przed rozpoczęciem urlopu).
Taki ojciec również nie może zostać zwolniony, ani nawet przygotowywany do zwolnienia, z wyjątkiem przypadków analogicznych jak u matek.
Przykład:
Pan Bartosz z Opola, zatrudniony w firmie IT, przejął część urlopu macierzyńskiego po żonie, która wróciła do pracy. W czasie jego urlopu firma rozważała restrukturyzację i redukcję etatów. Bartosz był chroniony – nie można było ani wypowiedzieć mu umowy, ani rozpocząć formalnych działań zmierzających do jego zwolnienia.
👨👩👧 Ochrona podczas urlopu rodzicielskiego
Urlop rodzicielski przysługuje zarówno matce, jak i ojcu. Aby skorzystać z niego, należy złożyć odpowiedni wniosek najpóźniej 21 dni przed jego rozpoczęciem.
Od dnia złożenia wniosku – ale nie wcześniej niż 21 dni przed planowanym urlopem – pracownik jest objęty pełną ochroną.
Pracodawca:
- nie może wypowiedzieć umowy,
- nie może rozwiązać jej bez wypowiedzenia,
- nie może podejmować czynności przygotowawczych do zakończenia współpracy.
⚠️ Jeśli wniosek zostanie złożony z wyprzedzeniem większym niż 21 dni, to ochrona rozpocznie się dopiero 21 dni przed początkiem urlopu.
Urlop ojcowski – ochrona także dla taty
Pracownik – ojciec dziecka – ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni. Może go wykorzystać:
- jednorazowo albo
- w dwóch częściach (każda minimum 1 tydzień).
Do kiedy można skorzystać z urlopu?
- Do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia, albo
- Do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu – nie później niż do ukończenia 14. roku życia dziecka.
Jakie obowiązują terminy?
Wniosek o urlop ojcowski należy złożyć najpóźniej 7 dni przed planowanym terminem jego rozpoczęcia – w formie papierowej lub elektronicznej.
📌 Ochrona stosunku pracy obowiązuje od momentu upływu ustawowego terminu, czyli od 7 dni przed rozpoczęciem urlopu – nawet jeśli wniosek został złożony wcześniej.
Co oznacza ochrona?
W czasie urlopu ojcowskiego:
- nie można wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę ojca,
- nie można podejmować działań przygotowawczych do jego zwolnienia,
- wyjątki – jak zawsze – tylko w przypadku upadłości pracodawcy lub winy pracownika potwierdzonej zgodą związku zawodowego.
Przykład:
Pan Michał, kierownik zmiany w zakładzie produkcyjnym w Toruniu, złożył wniosek o urlop ojcowski na dwa tygodnie w lutym 2025 r. Firma już wcześniej planowała zmniejszenie liczby stanowisk kierowniczych. Mimo to, pracodawca nie mógł wypowiedzieć mu umowy – Michał był objęty ochroną, ponieważ wniosek złożył zgodnie z przepisami.
🧑💼 Co po zakończeniu urlopów? Obowiązek dopuszczenia do pracy
Po zakończeniu:
- urlopu macierzyńskiego,
- urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
- urlopu rodzicielskiego,
- urlopu ojcowskiego,
- oraz urlopu wychowawczego,
pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku.
Jeśli to niemożliwe, np. wskutek reorganizacji, zatrudnienie powinno nastąpić na:
- stanowisku równorzędnym, lub
- innym stanowisku odpowiadającym kwalifikacjom pracownika, na warunkach nie mniej korzystnych niż obowiązujące przed urlopem.
Pracownik nie może być traktowany mniej korzystnie wyłącznie z tego powodu, że skorzystał z przysługujących mu urlopów związanych z rodzicielstwem.
⚖️ Kiedy dopuszczalne jest wypowiedzenie po powrocie?
Zdarzają się przypadki, w których po zakończeniu urlopu nie ma możliwości dalszego zatrudnienia pracownika – np. z powodu likwidacji stanowiska lub zmiany struktury organizacyjnej.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 listopada 1994 r. (I PRN 77/94) wskazał, że:
„Brak możliwości zatrudnienia pracownika po powrocie z urlopów związanych z rodzicielstwem na stanowisku równorzędnym lub zgodnym z kwalifikacjami może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę.”
Innymi słowy:
- jeśli pracodawca nie ma możliwości zapewnienia innego odpowiedniego stanowiska,
- a reorganizacja nie jest pozorna i jest należycie udokumentowana,
to możliwe jest legalne wypowiedzenie umowy – ale dopiero po zakończeniu okresu urlopu i po dopełnieniu obowiązku poszukiwania alternatywnego zatrudnienia.
✅ Podsumowanie – co warto zapamiętać?
✔ Ochrona stosunku pracy obowiązuje nie tylko w trakcie urlopów związanych z rodzicielstwem, ale również od momentu złożenia wniosku, jeśli został on złożony w terminie określonym w przepisach.
✔ Zakres ochrony obejmuje zakaz wypowiedzenia, rozwiązania umowy oraz podejmowania czynności przygotowawczych do zwolnienia.
✔ Wyjątki od ochrony to: upadłość lub likwidacja pracodawcy oraz zawinione naruszenia obowiązków pracowniczych (wymagają zgody związku zawodowego).
✔ Po powrocie do pracy pracownik ma prawo do powrotu na swoje stanowisko lub stanowisko równorzędne. Brak takiej możliwości – odpowiednio uzasadniony – może doprowadzić do wypowiedzenia umowy.
📚 Podstawa prawna
- art. 30 § 1 pkt 2 i pkt 3, art. 177 § 1, art. 183¹, art. 186⁴ § 1 – Kodeks pracy
- wyrok SN z 3 listopada 1994 r., I PRN 77/94
🔍 Tematy porad zawartych w poradniku
- ochrona pracownika w ciąży 2025
- wypowiedzenie umowy a urlop rodzicielski
- prawa ojca na urlopie ojcowskim
- powrót do pracy po macierzyńskim
- ochrona stosunku pracy przy urlopie