Wybór właściwego sądu to jeden z pierwszych kroków, które trzeba podjąć, gdy dochodzi do sporu sądowego. W przypadku roszczeń wynikających z czynów niedozwolonych (deliktów), kluczowe znaczenie ma art. 35 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.). Przepis ten daje poszkodowanemu możliwość wyboru sądu według miejsca, w którym doszło do zdarzenia wywołującego szkodę. W praktyce powstaje jednak pytanie – czy chodzi tu o miejsce działania sprawcy, czy o miejsce, w którym poszkodowany rzeczywiście doznał szkody? Poniżej wyjaśniam, jak wygląda ta kwestia w świetle prawa, orzecznictwa i praktyki sądowej.
Czym jest forum delicti commissi?
Art. 35 k.p.c. stanowi:
„Powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego można wytoczyć także przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.”
Przepis ten wprowadza tzw. właściwość przemienną – czyli możliwość wyboru sądu nie tylko według miejsca zamieszkania pozwanego (zasada ogólna), ale również według miejsca związanego ze szkodą. To rozwiązanie ma na celu ułatwienie dochodzenia roszczeń osobie poszkodowanej.
Spory o rozumienie art. 35 k.p.c.
Od wielu lat trwała dyskusja, jak należy rozumieć „zdarzenie wywołujące szkodę”:
- czy jest to miejsce działania sprawcy (np. gdzie ktoś wyrządził szkodę),
- czy także miejsce powstania szkody (np. gdzie poszkodowany poniósł stratę).
Dawna praktyka sądowa
Jeszcze w latach 70. i 80. XX wieku Sąd Najwyższy przyjmował, że właściwy jest wyłącznie sąd miejsca działania sprawcy. Takie stanowisko powtarzano nawet w orzeczeniach z lat 2013–2015.
Nowsze podejście
Od kilkunastu lat coraz większą popularność zdobywa wykładnia rozszerzająca – zgodnie z nią sądem właściwym może być zarówno miejsce działania sprawcy, jak i miejsce, w którym wystąpiła szkoda. Taką interpretację przyjęto w uchwałach Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2017 r. (III CZP 82/17 oraz III CZP 91/17).
Dzięki temu poszkodowany ma realny wybór – może złożyć pozew tam, gdzie powstała szkoda, co często ułatwia zbieranie dowodów (np. opinii lekarskich, dokumentacji z miejsca wypadku, zeznań świadków).
Jakie sprawy obejmuje art. 35 k.p.c.?
Choć przepis mówi wprost o „czynach niedozwolonych” w rozumieniu art. 415 k.c., to w praktyce znajduje zastosowanie także w innych przypadkach, m.in.:
- odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy,
- szkody wyrządzone przez zwierzynę łowną,
- roszczenia przeciwko ubezpieczycielom z tytułu obowiązkowego OC posiadaczy pojazdów,
- sprawy o naruszenie dóbr osobistych (np. zniesławienie w mediach, naruszenie prawa do prywatności).
Praktyczne przykłady
Przykład 1 – wypadek komunikacyjny
Pan Adam z Krakowa jadąc samochodem potrącił rowerzystę w Rzeszowie. Rowerzysta doznał poważnych obrażeń, leczył się w lokalnym szpitalu i poniósł koszty rehabilitacji.
- Zgodnie z art. 35 k.p.c. rowerzysta może wytoczyć powództwo w Rzeszowie (miejsce powstania szkody i prowadzenia dowodów), albo w Krakowie (miejsce zamieszkania sprawcy).
Przykład 2 – naruszenie dóbr osobistych w internecie
Pani Katarzyna, mieszkająca w Gdyni, została zniesławiona w artykule opublikowanym w portalu prowadzonym przez firmę z Warszawy.
- W takim przypadku powództwo można wnieść w Warszawie (siedziba redakcji – miejsce działania sprawcy) albo w Gdyni (gdzie poszkodowana doznała szkody, np. utraty reputacji w lokalnym środowisku).
Dlaczego wybór sądu ma znaczenie?
✔ Ułatwia prowadzenie postępowania dowodowego – łatwiej zebrać świadków i dokumentację w miejscu, gdzie wystąpiła szkoda.
✔ Skraca czas i obniża koszty procesu – mniej podróży i formalności.
✔ Daje poszkodowanemu realny wybór – może wybrać sąd korzystniejszy dla siebie.
Podsumowanie
- Art. 35 k.p.c. wprowadza właściwość przemienną – poszkodowany może wytoczyć powództwo w miejscu, gdzie doszło do zdarzenia wywołującego szkodę.
- Aktualna linia orzecznicza Sądu Najwyższego wskazuje, że można wybrać zarówno miejsce działania sprawcy, jak i miejsce, w którym szkoda wystąpiła.
- Przepis obejmuje nie tylko klasyczne delikty (art. 415 k.c.), ale także inne sytuacje, np. odpowiedzialność ubezpieczycieli czy naruszenie dóbr osobistych.
- Wybór sądu ma znaczenie praktyczne – wpływa na łatwość prowadzenia sprawy i koszty procesu.
Podstawa prawna
- art. 35 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 43 § 1 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 415 – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- właściwość sądu według miejsca szkody
- pozew o odszkodowanie z czynu niedozwolonego
- naruszenie dóbr osobistych miejsce wniesienia pozwu
- forum delicti commissi w praktyce
Przydatne linki urzędowe
- https://www.sn.pl – Sąd Najwyższy
- https://www.ms.gov.pl – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://isap.sejm.gov.pl – Internetowy System Aktów Prawnych (tekst k.p.c. i k.c.)