Wybór sądu właściwego do rozpoznania sprawy cywilnej nie zawsze zależy od wysokości dochodzonego roszczenia. Choć zasadą jest, że sądy rejonowe rozpoznają sprawy w pierwszej instancji, a sądy okręgowe tylko te określone ustawowo, ustawodawca przewidział wyjątki. Część spraw – bez względu na wartość przedmiotu sporu – zawsze musi trafić do sądu rejonowego. To szczególna regulacja, która dotyczy głównie spraw rodzinnych, pracowniczych oraz tzw. elektronicznego postępowania upominawczego.
Przedsiębiorca, pracownik czy osoba fizyczna powinna znać te zasady, ponieważ od właściwego wyboru sądu zależy nie tylko skuteczność złożenia pozwu, ale też tempo jego rozpoznania.
Zasada i wyjątki – jak działa właściwość rzeczowa sądu rejonowego?
🔹 Zasada ogólna – zgodnie z art. 16 k.p.c., sprawy w pierwszej instancji rozpoznają sądy rejonowe.
🔹 Wyjątek – art. 17 k.p.c. wyznacza katalog spraw trafiających do sądów okręgowych (np. o prawa autorskie, ochronę dóbr osobistych, większe roszczenia finansowe powyżej 100.000 zł).
🔹 Wyjątek od wyjątku – mimo przekroczenia progu wartości przedmiotu sporu, w niektórych kategoriach spraw ustawodawca zastrzegł właściwość sądu rejonowego.
Do tej ostatniej grupy należą sprawy wymienione w art. 17 pkt 4 k.p.c. oraz art. 461 § 11 k.p.c.
Sprawy zawsze trafiające do sądu rejonowego na podstawie art. 17 pkt 4 k.p.c.
Do sądu rejonowego, niezależnie od wartości przedmiotu sporu, należy kierować m.in.:
- sprawy o alimenty – specjalizacja sędziów rodzinnych ułatwia rozstrzyganie złożonych sytuacji rodzinnych,
- sprawy o naruszenie posiadania – mają charakter pilny, wymagają szybkiego zabezpieczenia stanu faktycznego,
- sprawy o ustanowienie rozdzielności majątkowej – trafiają do sędziów rodzinnych, którzy częściej rozstrzygają takie konflikty,
- sprawy w elektronicznym postępowaniu upominawczym (EPU) – wszystkie są rozpoznawane centralnie przez Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie.
Przykład 1
Pani Anna złożyła pozew o alimenty na rzecz córki w wysokości 2.500 zł miesięcznie. Mimo że wartość roszczenia roczna przekracza 30.000 zł, sprawa zawsze należy do właściwości sądu rejonowego – wydziału rodzinnego.
Przykład 2
Pan Krzysztof prowadzący firmę transportową zauważył, że sąsiad zajął fragment jego parkingu. Wniósł powództwo o ochronę posiadania. Wartość sporu oszacował na 200.000 zł, jednak sprawa – jako dotycząca naruszenia posiadania – trafia wyłącznie do sądu rejonowego.
Sprawy pracownicze – art. 461 § 11 k.p.c.
Kolejna duża grupa spraw przypisana do sądów rejonowych to sprawy z zakresu prawa pracy, a w szczególności:
- o ustalenie istnienia stosunku pracy (np. pracownik zatrudniony na umowę zlecenie domaga się uznania umowy za umowę o pracę),
- o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne,
- o przywrócenie do pracy i poprzednich warunków zatrudnienia,
- o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy,
- dotyczące kar porządkowych,
- dotyczące świadectwa pracy (np. o sprostowanie jego treści).
Przykład 3
Pani Marta pracowała w spółce produkcyjnej na umowie o dzieło, ale faktycznie wykonywała obowiązki w pełnym wymiarze, pod kierownictwem przełożonego. Wniosła powództwo o ustalenie stosunku pracy. Mimo że wartość sporu oszacowano na 120.000 zł, sprawa musi być rozpoznana przez sąd rejonowy – sąd pracy.
Przykład 4
Pan Andrzej, kierownik zmiany w dużym zakładzie, został dyscyplinarnie zwolniony. Domaga się odszkodowania w wysokości 150.000 zł. Z uwagi na treść art. 461 § 11 k.p.c., pozew należy złożyć w sądzie rejonowym, a nie w sądzie okręgowym.
Zmiany w przepisach – przykład z księgami wieczystymi
Do 30 czerwca 2023 r. sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym rozpoznawały sądy rejonowe. Od 1 lipca 2023 r. – po nowelizacji k.p.c. – zostały one przeniesione do sądów okręgowych. To wyjątek, bo zwykle odwrotnie – część spraw przekazywana jest z sądów okręgowych do rejonowych w celu odciążenia sądownictwa wyższej instancji.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
✔ Sąd rejonowy rozpoznaje większość spraw cywilnych, a także niektóre sprawy „z urzędu” przypisane mu niezależnie od wartości sporu.
✔ Do SR trafiają w szczególności sprawy: o alimenty, naruszenie posiadania, rozdzielność majątkową, w elektronicznym postępowaniu upominawczym, a także większość spraw pracowniczych.
✔ Znajomość tych wyjątków pozwala uniknąć błędów formalnych przy składaniu pozwu.
✔ Od lipca 2023 r. sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym należą już do właściwości sądów okręgowych.
Podstawa prawna
- art. 16, art. 17 pkt 4 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 461 § 11 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 44 – Kodeks pracy
- art. 300 – Kodeks pracy
Tematy porad zawartych w poradniku
- właściwość sądu rejonowego kpc
- sprawy pracownicze sąd rejonowy
- alimenty właściwość sądu 2025
- elektroniczne postępowanie upominawcze Lublin
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://www.sn.pl – Sąd Najwyższy
- https://www.uokik.gov.pl – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dla spraw regulacyjnych)
- https://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/ksiegi-wieczyste – Elektroniczne księgi wieczyste