Weksle i czeki, choć dziś używane rzadziej niż dawniej, wciąż odgrywają ważną rolę w obrocie gospodarczym – przede wszystkim jako narzędzie zabezpieczenia wierzytelności. Przedsiębiorcy oraz konsumenci, którzy mają do czynienia z tymi papierami wartościowymi, powinni wiedzieć, gdzie mogą zostać pozwani w przypadku sporu sądowego. Kluczowe znaczenie ma tutaj art. 371 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, który przewiduje szczególną zasadę właściwości sądu.
Z tego poradnika dowiesz się:
- kto jest zobowiązany z weksla i czeku,
- jak ustala się miejsce płatności,
- dlaczego wybór sądu ma tak duże znaczenie,
- jak wygląda kwestia konsumentów i klauzul abuzywnych.
Czym jest właściwość miejscowa w sprawach z weksla i czeku?
Zasadniczo powództwo wytacza się przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego (art. 27 § 1 k.p.c.). Jednak ustawodawca przewidział pewne wyjątki, czyli tzw. właściwość przemienną. W przypadku zobowiązań wekslowych i czekowych zastosowanie ma:
📌 art. 371 § 1 k.p.c.:
„Powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyć przed sąd miejsca płatności.”
Oznacza to, że wierzyciel (np. bank, przedsiębiorca, kontrahent) może wybrać – zamiast sądu miejsca zamieszkania pozwanego – sąd, w którego okręgu przypada miejsce płatności weksla lub czeku.
Kto jest zobowiązanym z weksla lub czeku?
Dla ustalenia, przeciwko komu można wytoczyć powództwo na podstawie art. 371 § 1 k.p.c., trzeba sięgnąć do Prawa wekslowego i Prawa czekowego.
Weksel
- Weksel trasowany: zobowiązanym jest wystawca i trasat (po przyjęciu weksla).
- Weksel własny: zobowiązanym jest wystawca.
- Dodatkowo: poręczyciel wekslowy, indosant, regresat, a także osoby odpowiadające na podstawie art. 8 Prawa wekslowego.
Czek
- zobowiązanymi są: wystawca, poręczyciel czekowy, osoby odpowiadające na podstawie art. 11 Prawa czekowego,
- ❌ trasat (bank) nie jest zobowiązanym z czeku – jego odpowiedzialność wynika wyłącznie z umowy rachunku bankowego, a nie z samego czeku.
Jak ustala się miejsce płatności weksla lub czeku?
Prawo wekslowe i Prawo czekowe szczegółowo regulują, gdzie można oznaczyć miejsce płatności:
Weksel
- w miejscu zamieszkania osoby trzeciej,
- w miejscowości, w której trasat ma miejsce zamieszkania,
- w dowolnej innej miejscowości.
(podstawa: art. 4 oraz art. 103 w zw. z art. 4 Prawa wekslowego)
Czek
- w miejscu zamieszkania osoby trzeciej,
- w miejscowości, w której trasat (bank) ma siedzibę,
- w innej miejscowości, z tym że osoba trzecia musi być bankiem.
(podstawa: art. 8 Prawa czekowego)
Przykład 1: Weksel trasowany w obrocie gospodarczym
Pan Adam, przedsiębiorca z Krakowa, wystawił weksel trasowany na rzecz kontrahenta z Gdańska. Miejscem płatności weksla oznaczono Warszawę. W przypadku braku zapłaty kontrahent może pozwać Adama:
- przed sądem właściwym dla Krakowa (miejsce zamieszkania dłużnika), albo
- przed sądem warszawskim (miejsce płatności weksla).
Dzięki temu wierzyciel zyskuje wybór i może wnieść pozew tam, gdzie będzie to dla niego wygodniejsze.
Przykład 2: Czek i odpowiedzialność wystawcy
Spółka X z Poznania wystawiła czek płatny w oddziale banku w Łodzi. W przypadku odmowy realizacji czeku, wierzyciel może wnieść pozew przeciwko spółce:
- w sądzie poznańskim (siedziba wystawcy),
- w sądzie łódzkim (miejsce płatności czeku).
Bank jako trasat nie jest pozwanym w tym postępowaniu, bo jego odpowiedzialność wynika tylko z umowy rachunku.
Spory dotyczące konsumentów i klauzul abuzywnych
W przeszłości pojawiały się wątpliwości, gdy weksle wystawiali konsumenci, zwłaszcza jako zabezpieczenie kredytów czy pożyczek. Powstawało pytanie: czy wskazanie miejsca płatności w odległej miejscowości (np. setki kilometrów od miejsca zamieszkania konsumenta) może być uznane za klauzulę abuzywną?
Sąd Najwyższy wydał uchwałę, w której potwierdził możliwość badania takiej sytuacji pod kątem niedozwolonych postanowień umownych. Obecnie jednak sprawa jest jasna – art. 31 § 2 k.p.c. wprost chroni konsumentów, uniemożliwiając narzucanie im nieuczciwych zasad dotyczących właściwości sądu.
Podsumowanie
✔ Powództwo z weksla lub czeku można wnieść nie tylko do sądu miejsca zamieszkania pozwanego, ale również do sądu miejsca płatności.
✔ Za zobowiązanych z weksla i czeku uważa się różne podmioty – ale w przypadku czeku nie jest to bank (trasat).
✔ Oznaczenie miejsca płatności wynika wprost z przepisów Prawa wekslowego i Prawa czekowego.
✔ W przypadku konsumentów obecne regulacje (art. 31 § 2 k.p.c.) chronią ich przed nadużyciami dotyczącymi wskazywania odległych miejsc płatności.
Dzięki znajomości tych zasad możesz uniknąć błędów procesowych i świadomie korzystać z uprawnień wynikających z prawa.
Podstawa prawna
- art. 371 § 1, art. 31 § 2 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 4, art. 8, art. 103 – Prawo wekslowe z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz.U. 1936 nr 37 poz. 282)
- art. 8, art. 11 – Prawo czekowe z dnia 28 kwietnia 1936 r. (Dz.U. 1936 nr 37 poz. 283)
Tematy porad zawartych w poradniku
- właściwość sądu w sprawach z weksla
- miejsce płatności weksla i czeku
- powództwo przeciwko zobowiązanemu z czeku
- ochrona konsumenta przy wekslu
Przydatne linki
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19360370282/U/D19360282Lj.pdf – Prawo wekslowe
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19360370283/U/D19360283Lj.pdf – Prawo czekowe
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640190093/U/D19640093Lj.pdf – Kodeks postępowania cywilnego