Prawo prasowe odgrywa kluczową rolę w ochronie wolności słowa, prawa do informacji, a także dóbr osobistych jednostek. Nie każdy wie jednak, że sprawy o roszczenia wynikające z tej ustawy rozpoznają – co do zasady – sądy okręgowe. Wynika to z art. 17 pkt 3 kodeksu postępowania cywilnego. W praktyce oznacza to, że nawet drobniejsze spory, np. o sprostowanie, nie trafią do sądu rejonowego, lecz od razu do „wyższej instancji”. Warto przyjrzeć się, dlaczego tak jest i czy ta zasada nadal ma uzasadnienie.
Dlaczego sprawy prasowe trafiły do sądów okręgowych?
Wprowadzenie omawianego przepisu nastąpiło w 1990 r., tuż po transformacji ustrojowej. Ustawodawca zakładał wówczas, że:
- sprawy wynikające z prawa prasowego są szczególnie skomplikowane pod względem prawnym (dotyczą wolności prasy, granic krytyki, dóbr osobistych),
- mają duże znaczenie społeczne, bo zastąpiły rolę cenzury prewencyjnej sądową kontrolą następczą,
- powinny być rozpatrywane przez sądy z bardziej doświadczonymi sędziami.
Dlatego właśnie ustawodawca wskazał wprost, że sprawy o roszczenia z prawa prasowego (czyli wynikające z ustawy – Prawo prasowe) rozpoznają sądy okręgowe.
Jakie sprawy obejmuje art. 17 pkt 3 k.p.c.?
W praktyce chodzi głównie o dwa rodzaje postępowań:
1. Sprawy o sprostowanie (art. 39 Prawa prasowego)
- Osoba, której dotyczy publikacja, może żądać opublikowania sprostowania.
- Jest to prawo niemajątkowe – chodzi o prawo do informacji i rzetelnej debaty publicznej.
- Nawet gdyby nie istniał art. 17 pkt 3 k.p.c., i tak sprawy te należałyby do sądów okręgowych, bo zgodnie z art. 17 pkt 1 k.p.c. obejmują one prawa niemajątkowe.
2. Sprawy o naprawienie szkody lub krzywdy wyrządzonej materiałem prasowym (art. 37 i 38 ust. 1 Prawa prasowego)
- Mogą to być roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne, odszkodowanie lub inne formy naprawienia szkody.
- Jeżeli powód domaga się np. usunięcia artykułu, przeprosin czy zakazu dalszej publikacji – sprawa i tak trafiłaby do sądu okręgowego (art. 17 pkt 1 k.p.c.).
Jedyną kategorią, dla której art. 17 pkt 3 k.p.c. ma obecnie realne znaczenie, są sprawy o samo zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dóbr osobistych w prasie, bez żądania innych form ochrony.
Przykłady z praktyki
📌 Przykład 1 – sprostowanie artykułu
Gazeta „Nowe Fakty” opublikowała artykuł o przedsiębiorcy z Poznania, w którym podano nieprawdziwe informacje o jego działalności. Biznesmen zażądał opublikowania sprostowania. Sprawa – jako dotycząca prawa niemajątkowego – trafiła bezpośrednio do sądu okręgowego.
📌 Przykład 2 – zadośćuczynienie pieniężne
Redakcja portalu internetowego opisała historię prywatną znanej aktorki, naruszając jej prywatność. Aktorka wystąpiła do sądu wyłącznie o zapłatę 50 000 zł tytułem zadośćuczynienia. Mimo że w innych sprawach o zadośćuczynienie (np. za wypadek samochodowy) wartość przedmiotu sporu decyduje o tym, czy sprawa trafi do sądu rejonowego, czy okręgowego – tutaj z mocy art. 17 pkt 3 k.p.c. sprawa zawsze rozpoznawana jest przez sąd okręgowy.
Czy obecny system ma sens?
Z dzisiejszej perspektywy wielu ekspertów poddaje w wątpliwość utrzymywanie szczególnej właściwości sądów okręgowych dla spraw prasowych. Argumenty są następujące:
- Wolność prasy jest dziś ugruntowaną wartością, a spory prasowe nie są niczym wyjątkowym.
- Sprawy o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych w prasie nie są trudniejsze niż inne sprawy o zadośćuczynienie (np. za uszkodzenie ciała czy śmierć bliskiego).
- W efekcie powstaje nierówność – podobne sprawy (zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych) mogą trafiać do różnych sądów w zależności od tego, czy źródłem naruszenia była prasa, czy nie.
Dlatego coraz częściej pojawiają się postulaty:
- uchylenia art. 17 pkt 3 k.p.c., albo
- wprowadzenia jednolitej zasady, że wszystkie sprawy o roszczenia pieniężne wynikające z ochrony praw niemajątkowych rozpoznają sądy okręgowe.
Podsumowanie
✔ Sprawy prasowe z mocy prawa rozpoznają sądy okręgowe.
✔ Dotyczy to głównie sporów o sprostowanie i o odszkodowanie/zadośćuczynienie za publikacje prasowe.
✔ Obecnie szczególne traktowanie tych spraw budzi wątpliwości, bo nie są one ani bardziej skomplikowane, ani bardziej doniosłe niż inne sprawy o ochronę dóbr osobistych.
✔ W przyszłości możliwe są zmiany – np. uchylenie art. 17 pkt 3 k.p.c. albo jego modyfikacja.
Podstawa prawna
- art. 17 pkt 1 i pkt 3 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 37, art. 38 ust. 1, art. 39 – ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe
Tematy porad zawartych w poradniku
- właściwość sądu w sprawach prasowych
- sprostowanie publikacji prasowej
- zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych w prasie
- roszczenia z prawa prasowego
Przydatne linki
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640290293/U/D19640293Lj.pdf – Kodeks postępowania cywilnego
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19840050024/U/D19840024Lj.pdf – Prawo prasowe
- https://bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/sady-powszechne/ – wykaz sądów powszechnych