Egzekucja komornicza często budzi niepokój zarówno wśród przedsiębiorców, jak i osób fizycznych. Warto jednak wiedzieć, że prawo przewiduje liczne ograniczenia przedmiotowe – czyli takie, które dotyczą tego, co komornik może zająć, a co pozostaje pod ochroną. Dzięki temu nawet w trudnej sytuacji dłużnik oraz jego najbliżsi nie są pozbawieni minimum środków do życia. W tym poradniku wyjaśnię, jakie przedmioty i świadczenia podlegają wyłączeniu spod egzekucji, na jakiej podstawie prawnej się to opiera oraz w jaki sposób skutecznie skorzystać z przysługujących uprawnień.
Kluczowe znaczenie ograniczeń przedmiotowych egzekucji
W polskim prawie cywilnym przyjęto zasadę, że komornik może prowadzić egzekucję „ze wszystkich części majątku dłużnika”, jeśli tytuł wykonawczy nie stanowi inaczej (art. 803 Kodeksu postępowania cywilnego). Jednak ograniczenia przedmiotowe są tu wyjątkiem – i to bardzo ważnym. Zostały wprowadzone głównie ze względów humanitarnych i społecznych, aby zapewnić dłużnikowi oraz osobom pozostającym na jego utrzymaniu minimum egzystencji i godne warunki życia.
Pamiętaj:
✔ Ograniczenia dotyczą wyłącznie majątku należącego do dłużnika, a nie innych osób, nawet jeśli wspólnie z nim zamieszkują.
Kto korzysta z ochrony – czyli szerokie rozumienie „rodziny dłużnika”
Przepisy przewidują ochronę nie tylko dla dłużnika, ale także dla jego „rodziny”. To pojęcie interpretowane jest szeroko. Oprócz małżonka i dzieci obejmuje także:
- krewnych i powinowatych (niezależnie od stopnia pokrewieństwa),
- osoby pozostające z dłużnikiem w nieformalnych związkach (np. partnera i wspólne dzieci, jeśli prowadzą wspólne gospodarstwo),
- dzieci, dla których rodzina dłużnika jest rodziną zastępczą.
Podstawowe kryterium to fakt pozostawania tych osób na utrzymaniu dłużnika – nieważne, czy wynika to z obowiązku alimentacyjnego, renty czy z dobrowolnej decyzji dłużnika.
Co jest „niezbędne” i kto to ocenia?
Najważniejsza przesłanka ograniczeń: niezbędność – czyli czy dany przedmiot jest potrzebny do zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych i kulturalnych dłużnika oraz osób pozostających na jego utrzymaniu.
⚠️ O tym nie decyduje sam dłużnik, ale organ egzekucyjny – według obiektywnych kryteriów i uwzględnienia realiów życia społecznego.
Przedmioty i świadczenia wyłączone spod egzekucji – katalog najważniejszych wyłączeń
Poniżej przedstawiam zestawienie kluczowych wyłączeń na podstawie art. 829 Kodeksu postępowania cywilnego oraz innych powiązanych przepisów, z omówieniem praktycznych aspektów.
1. Przedmioty urządzenia domowego
Nie można zająć podstawowego wyposażenia domu, takiego jak:
- lodówka, pralka, odkurzacz, kuchenka, łóżka, stół i krzesła w liczbie odpowiedniej dla domowników,
- oświetlenie – minimum po jednej lampie na izbę.
Wyjątek: Jeśli któryś z tych przedmiotów jest luksusowy lub znacznie droższy niż typowe odpowiedniki, komornik może go zająć.
Przykład 1:
Pani Agnieszka z Poznania, samotnie wychowująca dwóch synów, nie musi obawiać się utraty pralki i lodówki. Jednak gdyby posiadała designerską lodówkę o wartości 30 tys. zł, komornik może uznać, że wykracza ona poza niezbędne minimum i ją zająć.
2. Pościel, bielizna i ubranie codzienne
Ochroną objęte są:
- podstawowa odzież i bielizna (dla dłużnika i domowników),
- ubrania potrzebne do pracy lub nauki (np. mundur, odzież robocza).
Przykład 2:
Pan Krzysztof z Olsztyna pracuje jako strażak. Jego mundur służbowy nie podlega egzekucji, podobnie jak zwykłe ubrania domowe dla niego i jego rodziny.
3. Zapasy żywności i opału
Wyłączeniu podlegają:
- zapasy żywności i opału wystarczające na miesiąc dla dłużnika i osób na jego utrzymaniu.
To wyłączenie ma dziś niewielkie znaczenie praktyczne, bo zwykle wartość tych zapasów jest niska.
4. Zwierzęta gospodarskie i zapasy paszy
Komornik nie może zająć:
- jednej krowy lub dwóch kóz, albo trzech owiec niezbędnych do wyżywienia rodziny,
- zapasu paszy i ściółki do najbliższych zbiorów.
Wybór zwierząt może należeć do dłużnika, ale często decyzję podejmuje komornik.
5. Narzędzia do pracy i komputery
Wyłączeniu podlegają:
- narzędzia i urządzenia niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika (np. komputer dla freelancera, maszyna do szycia dla krawcowej),
- zapasy surowców potrzebnych do produkcji na tydzień.
Wyłączenie nie obejmuje jednak pojazdów mechanicznych (samochodów). Jeśli dłużnik prowadzi działalność gospodarczą w formie firmy, stosuje się odrębne przepisy (art. 1061 k.p.c.).
6. Część gotówki
- Dłużnik ze stałą pensją: kwota odpowiadająca części wynagrodzenia wolnej od egzekucji do dnia kolejnej wypłaty.
- Dłużnik bez stałej pensji: pieniądze na utrzymanie rodziny przez dwa tygodnie.
7. Przedmioty osobiste, do nauki, odznaczenia
Ochroną objęte są m.in.:
- przedmioty niezbędne do nauki (dla dłużnika i jego dzieci),
- papiery osobiste, odznaczenia,
- rzeczy służące praktykom religijnym.
8. Produkty lecznicze i wyroby medyczne
W przypadku podmiotów prowadzących działalność leczniczą, nie można zająć:
- produktów leczniczych niezbędnych przez 3 miesiące,
- podstawowego wyposażenia medycznego.
9. Przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność
Dotyczy to zarówno dłużnika, jak i jego rodziny – np. wózek inwalidzki, protezy, aparaty słuchowe.
10. Specjalne wyłączenia dla rolników
Rolnicy prowadzący gospodarstwo rolne mogą korzystać z dodatkowej ochrony (art. 829¹ k.p.c.), m.in.:
- stada podstawowego zwierząt,
- podstawowych maszyn i urządzeń rolniczych (np. ciągnik),
- materiału siewnego i zapasów na określone okresy.
Wyłączenia te są szczegółowo wymienione i dotyczą wyłącznie ilości niezbędnych do prowadzenia gospodarstwa.
Ograniczenia egzekucji z wierzytelności, rachunku bankowego i świadczeń pieniężnych
Ograniczenia przedmiotowe egzekucji dotyczą nie tylko rzeczy ruchomych, ale także wierzytelności, praw majątkowych i środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych. To bardzo ważne, ponieważ coraz częściej komornicy próbują prowadzić egzekucję bezpośrednio z konta bankowego czy wierzytelności dłużnika.
Najważniejsze wyłączenia na podstawie art. 831 k.p.c. i powiązanych ustaw:
Sumy na wyjazdy służbowe – świadczenia przeznaczone na pokrycie kosztów służbowych są chronione do czasu ich rozliczenia.
50% diet z podróży służbowych – chyba że egzekucja dotyczy alimentów.
Stypendia i świadczenia specjalne – np. przyznane przez Skarb Państwa, jeśli nie są związane z powstaniem długu alimentacyjnego lub powstałego w związku z wykorzystaniem tych środków.
Środki z funduszy publicznych (np. unijnych) – nie podlegają egzekucji, jeśli dotyczą realizacji konkretnego projektu, na który zostały przeznaczone.
Prawa niezbywalne – np. prawa autorskie, niepodlegające zbyciu.
Świadczenia z ubezpieczeń osobowych i majątkowych – w granicach określonych rozporządzeniem.
Świadczenia z pomocy społecznej – wszystkie podstawowe formy zasiłków i świadczeń niepieniężnych.
Świadczenia dla kombatantów i osób represjonowanych – jednorazowa lub okresowa pomoc pieniężna.
75% należności z NFZ dla podmiotów leczniczych – dopiero po zakończeniu udzielania świadczenia można prowadzić egzekucję z pozostałej części.
Świadczenia przyznane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka – są wyłączone spod egzekucji.
Wierzytelności spółdzielni mieszkaniowej z tytułu opłat za lokale – pod warunkiem, że nie powstały w związku z długiem egzekwowanym przez spółdzielnię.
Wyłączenia te dotyczą również środków już wypłaconych lub wydanych, a także wartości niematerialnych powstałych w ramach realizacji projektów finansowanych ze środków publicznych.
Ograniczenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę
To jedna z najczęstszych form prowadzenia egzekucji komorniczej, szczególnie wobec osób fizycznych zatrudnionych na umowę o pracę, zlecenie lub umowę o dzieło.
Kluczowe zasady:
Egzekucja z wynagrodzenia odbywa się według limitów określonych w Kodeksie pracy (art. 87, 87¹ k.p.).
Z wynagrodzenia można potrącić:
Na poczet alimentów – do 60% wynagrodzenia.
Na poczet innych należności egzekwowanych – do 50% wynagrodzenia.
Na poczet zaliczek pieniężnych – do 50% wynagrodzenia.
Kary pieniężne – w granicach określonych przez przepisy.
Minimalne wynagrodzenie wolne od potrąceń – po potrąceniu składek i zaliczki na podatek, musi pozostać pracownikowi przynajmniej równowartość minimalnego wynagrodzenia (lub jego część w przypadku niepełnego etatu).
75% i 90% tej kwoty – odpowiednio przy potrącaniu zaliczek i kar pieniężnych.
Potrącenia sumują się, ale nie mogą przekroczyć trzech piątych (60%) wynagrodzenia.
Przykład praktyczny
Przykład 3:
Pani Monika z Gdańska zarabia 5 000 zł brutto miesięcznie. Po odliczeniu składek i podatku zostaje jej 3 800 zł netto. Komornik prowadzi egzekucję na poczet długów innych niż alimenty.
Do zajęcia może trafić maksymalnie połowa tej kwoty, czyli 1 900 zł.
Pozostałe 1 900 zł musi zostać do dyspozycji Pani Moniki, aby zapewnić jej minimum egzystencji.
Świadczenia rodzinne, społeczne, emerytalne i inne wyłączenia
Podlegają ochronie m.in.:
świadczenia alimentacyjne,
świadczenia rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe,
zasiłki opiekuńcze, świadczenia wychowawcze („500+”, „dobry start”, dodatki energetyczne i osłonowe),
świadczenia z pomocy społecznej, integracyjne, świadczenia „aktywny rodzic”,
wszelkie dodatki mieszkaniowe i energetyczne,
zapomogi z tytułu śmierci (np. odprawy pośmiertne).
Takie świadczenia nie mogą być zająte na poczet żadnych długów – są wyłączone bezwzględnie.
Egzekucja z majątku spadkowego
Do czasu przyjęcia spadku egzekucja może być prowadzona wyłącznie z majątku wchodzącego w skład spadku, nie z osobistego majątku spadkobiercy (art. 836 k.p.c.).
Po przyjęciu spadku – wierzyciel może prowadzić egzekucję z całego majątku dłużnika.
Zbieg egzekucji sądowej i administracyjnej
Jeśli dochodzi do zbiegu obu trybów egzekucji, stosuje się te ograniczenia, które są mniej korzystne dla dłużnika (czyli pozwalają zająć więcej majątku), chyba że przepis stanowi inaczej (art. 838 k.p.c.).
Skuteczna obrona przed nieprawidłową egzekucją
Jeżeli komornik zajmie przedmiot lub środki podlegające ochronie:
Złóż skargę na czynności komornika (art. 767 k.p.c.).
Możesz też złożyć powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji (art. 841 k.p.c.) – np. gdy zajęto rzecz należącą do osoby trzeciej.
Na postanowienie sądu dotyczące ograniczenia egzekucji przysługuje zażalenie (art. 839 k.p.c.).
Podsumowanie – najważniejsze wskazówki dla dłużnika
Ograniczenia przedmiotowe egzekucji chronią dłużnika i jego rodzinę przed pozbawieniem podstaw egzystencji.
Komornik nie może zająć rzeczy niezbędnych do życia, świadczeń rodzinnych, większości zasiłków, minimalnej części wynagrodzenia czy podstawowego sprzętu rolniczego.
W przypadku wątpliwości zawsze warto wystąpić z wnioskiem o wyłączenie spod egzekucji lub złożyć skargę na czynności komornika.
Szczególna ochrona przysługuje rolnikom, osobom korzystającym ze świadczeń społecznych oraz podmiotom prowadzącym działalność leczniczą.
W przypadku zajęcia środków wyłączonych spod egzekucji działaj szybko – to zwiększa szansę na skuteczną obronę!
Podstawa prawna
art. 803, art. 829, art. 829¹, art. 831, art. 832, art. 833, art. 835, art. 836, art. 837, art. 838, art. 839, art. 841, art. 767 Kodeksu postępowania cywilnego
art. 87, art. 87¹, art. 108 Kodeksu pracy
wybrane przepisy ustaw szczególnych:
ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
ustawa z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne
rozporządzenia UE dot. wyrobów medycznych
ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych
ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne
ustawa z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”
inne ustawy dotyczące dodatków i świadczeń szczególnych.
Tematy porad zawartych w poradniku
ograniczenia egzekucji komorniczej 2025
co komornik może zająć, a co nie
wyłączenie przedmiotów spod egzekucji
ochrona wynagrodzenia i świadczeń rodzinnych
egzekucja z majątku rolnika
Przydatne adresy stron urzędowych
https://www.gov.pl/web/komornicy – serwis Ministerstwa Sprawiedliwości dot. egzekucji komorniczej
https://www.zus.pl – Zakład Ubezpieczeń Społecznych
https://www.mrips.gov.pl – Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
https://www.gov.pl/web/pomocspoleczna – informacje o świadczeniach z pomocy społecznej
https://www.gov.pl/web/rolnictwo – informacje dla rolników i gospodarstw rolnych