Nieodpłatne świadczenia są częstą formą przekazywania wartości między osobami fizycznymi, firmami, a także w ramach relacji rodzinnych. Jednak nie każdy wie, że mogą one rodzić obowiązek podatkowy – i to na różnych zasadach, w zależności od rodzaju świadczenia, relacji między stronami i celu jego udzielenia. W tym poradniku pokażę Ci, kiedy powstaje przychód z nieodpłatnych świadczeń, jak klasyfikować je w kontekście podatku PIT oraz co z darowiznami i działalnością gospodarczą.
📌 Czym są nieodpłatne świadczenia i kiedy powstaje z nich przychód?
Zgodnie z ustawą o PIT, przychodem są nie tylko pieniądze i wartości pieniężne, ale również wartość świadczeń w naturze oraz innych nieodpłatnych świadczeń. Oznacza to, że nawet jeśli ktoś przekaże Ci coś za darmo – może to stanowić przychód, który trzeba opodatkować.
Wyjątek: Jeśli świadczenie ma charakter odpłatny i jest ekwiwalentne – przychód nie powstaje. Ale już w przypadku świadczeń częściowo odpłatnych, przychód może zostać rozpoznany – w części przekraczającej wartość ekwiwalentu.
🔍 Jakie rodzaje nieodpłatnych świadczeń podlegają opodatkowaniu?
Nieodpłatne świadczenia można zakwalifikować do jednej z trzech głównych grup:
- Darowizny – mogą podlegać podatkowi od spadków i darowizn, a nie PIT.
- Świadczenia otrzymane w ramach działalności gospodarczej – w większości przypadków stanowią przychód z tej działalności.
- Świadczenia zaliczone do innych źródeł – np. nagrody, dopłaty, alimenty, świadczenia socjalne.
🧩 Przykład praktyczny 1:
🧑🏫 Pan Michał otrzymał od swojego kolegi z firmy (z którym nie jest spokrewniony) laptop o wartości 3 500 zł, przekazany „w podziękowaniu za pomoc”. W tym przypadku mamy do czynienia z nieodpłatnym świadczeniem od osoby trzeciej, które – zgodnie z ustawą o PIT – stanowi przychód z innych źródeł i podlega opodatkowaniu.
👪 Świadczenia od najbliższych – szczególne zasady
Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje trzy grupy podatkowe. W kontekście PIT istotne są dwie pierwsze:
- I grupa: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie.
- II grupa: zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa itd.
📌 Jeżeli świadczenie pochodzi od osoby należącej do I lub II grupy, to – zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT – jest zwolnione z podatku PIT, ponieważ podlega ustawie o podatku od spadków i darowizn.
🧩 Przykład praktyczny 2:
👩🍳 Pani Sylwia otrzymała od swojej siostry ekspres do kawy o wartości 2 000 zł. Ponieważ siostra należy do I grupy podatkowej, świadczenie to nie powoduje obowiązku zapłaty PIT – będzie ono potencjalnie podlegać podatkowi od darowizn (SD), ale tylko w przypadku przekroczenia limitów zwolnienia.
💼 Przychód z nieodpłatnych świadczeń a działalność gospodarcza
Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą i otrzymujesz świadczenia nieodpłatne – mogą one zostać uznane za przychód z działalności, co rodzi obowiązek ich opodatkowania. Wyjątek stanowią świadczenia od najbliższych, o których pisałem wyżej – są one zwolnione.
🔎 Zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 8 ustawy o PIT, przychodem z działalności są m.in. „wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń”.
🧩 Przykład praktyczny 3:
🏗️ Firma „TechBud” otrzymała nieodpłatnie od zaprzyjaźnionej firmy „Renowix” sprzęt budowlany wart 10 000 zł. Przekazanie nie miało podstawy umownej i nie było powiązane z wcześniejszą fakturą lub umową barterową. Dla firmy „TechBud” jest to przychód z działalności gospodarczej, który musi być wykazany w księgach i opodatkowany.
📃 Świadczenia od innych osób – obowiązek PIT i formularz PIT-11
Jeśli świadczenie otrzymujemy od osoby niespokrewnionej i nie ma ono związku z działalnością gospodarczą, a jednocześnie nie jest darowizną – najczęściej zakwalifikujemy je do przychodów z innych źródeł.
W takim przypadku:
- Obowiązek zapłaty PIT spoczywa na podatniku.
- Obowiązany do wystawienia informacji PIT-11 jest podmiot przekazujący świadczenie (np. fundacja, pracodawca).
📑 W PIT-11 wpisuje się wartość świadczenia w części F – inne źródła przychodów.
⚖️ Nieodpłatne świadczenie a podatek od spadków i darowizn – kiedy wyłączone jest opodatkowanie PIT?
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (u.p.d.o.f.) nie znajduje zastosowania, jeżeli świadczenie podlega ustawie o podatku od spadków i darowizn (SDiD). Oznacza to, że jeżeli dana sytuacja wypełnia znamiona darowizny (np. została zawarta umowa darowizny, doszło do nieodpłatnego przysporzenia na rzecz innej osoby), wówczas podatnik nie płaci PIT-u, ale musi rozważyć, czy nie powstał obowiązek podatkowy z tytułu SDiD.
📌 Przepis wyłączenia znajduje się w art. 2 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f. i brzmi:
„Przepisów ustawy nie stosuje się do przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn.”
🧩 Przykład praktyczny 4:
🧑🔧 Pan Artur przekazał swojemu bratankowi (II grupa podatkowa) samochód o wartości 40 000 zł. W tym przypadku nie powstaje przychód w PIT, lecz darowizna podlega opodatkowaniu według ustawy o podatku od spadków i darowizn. Bratanek powinien zgłosić darowiznę do urzędu skarbowego i ewentualnie zapłacić SD, jeśli przekroczył limit zwolnienia.
🧾 Kiedy świadczenie nieodpłatne NIE powoduje żadnego podatku?
Nie każde świadczenie nieodpłatne oznacza konieczność zapłaty podatku. Poniżej zestawienie sytuacji, w których można mówić o braku obowiązku podatkowego:
✔️ Świadczenie otrzymane od osoby z I lub II grupy podatkowej – zwolnienie z PIT (art. 21 ust. 1 pkt 125 u.p.d.o.f.).
✔️ Świadczenie stanowiące darowiznę – opodatkowanie wyłącznie na podstawie ustawy o SDiD (wyłączenie z PIT).
✔️ Świadczenia w naturze lub nieodpłatne świadczenia w ramach np. świadczeń socjalnych (do określonych limitów) – mogą korzystać z innych zwolnień z PIT.
✔️ Wartość świadczenia nieprzekraczająca progu obowiązku zgłoszenia – np. do 4 902 zł od osoby z II grupy w ciągu 5 lat (zgodnie z SDiD).
🧩 Przykład praktyczny 5:
👩⚕️ Pani Anna, pielęgniarka, otrzymała od swojego pacjenta bon zakupowy do drogerii o wartości 200 zł jako wyraz wdzięczności. Bon ten nie pochodzi od osoby z I ani II grupy podatkowej, nie jest formalnie darowizną i nie ma związku z działalnością gospodarczą.
➡️ W tym przypadku świadczenie powinno zostać zakwalifikowane jako przychód z innych źródeł, a jeśli wartość roczna przekroczy limit zwolnienia (np. 2 000 zł w danym roku) – powinno zostać opodatkowane PIT i wykazane w PIT-11 przez wystawcę bonu (jeśli jest nim firma).
🧾 Jak udokumentować nieodpłatne świadczenie?
Aby prawidłowo rozliczyć świadczenie, ważne jest jego odpowiednie udokumentowanie. Dokumentacja zależy od formy świadczenia:
- Rzeczy i usługi – umowa darowizny, protokół przekazania, oświadczenie obu stron.
- Świadczenia od podmiotów gospodarczych – faktura „zero zł”, protokół lub załącznik do umowy barterowej.
- Świadczenia rodzinne – często nie są formalizowane, ale warto posiadać przynajmniej oświadczenie o przekazaniu.
📑 Przekazujący świadczenie, jeśli jest płatnikiem (np. pracodawca, fundacja), ma obowiązek wystawić PIT-11, wykazując wartość w części F.
📊 Klasyfikacja świadczeń według źródła przychodu
| Rodzaj świadczenia | Źródło przychodu | Opodatkowanie |
|---|---|---|
| Darowizna od członka rodziny (I/II grupa) | brak przychodu w PIT | SDiD, zwolnienie z PIT |
| Darowizna od osoby niespokrewnionej | brak przychodu w PIT | SDiD, może być podatek |
| Przekazanie towaru/usługi przez firmę (np. gratisy) | działalność gospodarcza | PIT |
| Bon od fundacji | inne źródła | PIT |
| Przekazanie środka trwałego między firmami | działalność gospodarcza | PIT |
📚 Podsumowanie
Nieodpłatne świadczenia są częstym zjawiskiem w praktyce życiowej i biznesowej, ale ich nieprawidłowe zakwalifikowanie może skutkować poważnymi konsekwencjami podatkowymi. Kluczowe znaczenie ma:
- identyfikacja osoby przekazującej świadczenie – czy należy do I lub II grupy podatkowej,
- określenie celu i formy świadczenia – darowizna, prezent, wsparcie w działalności,
- prawidłowa klasyfikacja źródła przychodu – działalność gospodarcza czy inne źródła.
W razie wątpliwości warto skonsultować się z doradcą podatkowym lub wystąpić o interpretację indywidualną.
📚 Podstawa prawna
- art. 11 ust. 1, art. 14 ust. 2 pkt 8, art. 21 ust. 1 pkt 125, art. 20 ust. 1 – ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2025 r. poz. 163 ze zm.)
- art. 2 ust. 1 pkt 3 – ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
- ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2023 r. poz. 1774)
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku:
- nieodpłatne świadczenia a PIT 2025
- darowizny a obowiązek podatkowy
- świadczenia w naturze w działalności
- PIT-11 a prezenty i nagrody
- zwolnienie z PIT od najbliższych