Od 1 lipca 2023 r. kwota stanowiąca granicę właściwości rzeczowej pomiędzy sądem rejonowym a sądem okręgowym została podniesiona z 75 000 zł do 100 000 zł. Na pierwszy rzut oka zmiana wydaje się prosta – sprawy o niższej wartości trafiają do sądów rejonowych, a o wyższej do sądów okręgowych. Jednak w praktyce to zagadnienie ma ogromne znaczenie zarówno dla stron postępowania, jak i dla funkcjonowania całego wymiaru sprawiedliwości.
Dlaczego? Ponieważ granica ta decyduje o tym, który sąd będzie rozpatrywał sprawę w pierwszej instancji. Warto więc zrozumieć, skąd wzięła się ta kwota, jakie są jej konsekwencje i czy faktycznie odpowiada dzisiejszym realiom gospodarczym.
Co oznacza właściwość rzeczowa sądu?
Właściwość rzeczowa to reguła, która określa, czy dana sprawa powinna być rozpoznana w pierwszej instancji przez sąd rejonowy, czy przez sąd okręgowy. W większości przypadków kryterium jest właśnie wartość przedmiotu sporu (tzw. ratione valoris).
- Sąd rejonowy – rozpatruje większość spraw cywilnych o wartości sporu do 100 000 zł.
- Sąd okręgowy – sprawy przekraczające tę kwotę oraz określone sprawy szczególne (np. prawa autorskie, ochrona dóbr osobistych).
Podstawą jest tu art. 17 pkt 4 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), który stanowi, że do właściwości sądów okręgowych należą m.in. sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa określoną ustawowo kwotę.
Dlaczego akurat 100 000 zł?
Kwota ta nie ma charakteru „naukowego” czy ekonomicznie wyliczonego optimum. To decyzja ustawodawcy, która ma przede wszystkim charakter organizacyjny. Podnoszenie lub obniżanie progu granicznego pozwala:
- odciążyć sądy okręgowe, gdy granica jest podnoszona,
- albo zmniejszyć liczbę spraw w sądach rejonowych, gdy granica jest obniżana.
Nie istnieje więc żadne obiektywne kryterium, które przesądza, że sprawa o wartości 99 999 zł powinna być rozpoznana w sądzie rejonowym, a o wartości 100 001 zł – w sądzie okręgowym. To zawsze kompromis między sprawnością postępowań a dostępnością sądów.
Jak zmieniała się granica wartości przedmiotu sporu?
W historii polskiego prawa cywilnego można zauważyć duże zmiany w zakresie tego progu. Wartość graniczna zawsze była wynikiem aktualnych realiów społeczno-ekonomicznych i politycznych:
- Lata 60. i 70. – próg odpowiadał kilkunastu średnim wynagrodzeniom.
- 1982–1985 – granica stanowiła równowartość ponad 20–25 przeciętnych pensji.
- Po reformie z 2005 r. – ustalono granicę 75 000 zł, co odpowiadało około 30 średnim wynagrodzeniom.
- W 2022 r. – średnie wynagrodzenie wynosiło ok. 6350 zł, co oznaczało, że granica 75 000 zł to już tylko ok. 12 średnich pensji.
- Od 1 lipca 2023 r. – granicę podniesiono do 100 000 zł. To ok. 16 przeciętnych wynagrodzeń, czyli wciąż znacznie mniej niż w 2005 r.
Czy obecna kwota jest wystarczająca?
Tu pojawia się problem. Choć podniesienie granicy było racjonalne, to w praktyce okazuje się, że 100 000 zł to wciąż za mało, aby realnie odciążyć sądy okręgowe. Najlepszym przykładem są sprawy frankowe, które dziś masowo wpływają do sądów. Wartość przedmiotu sporu w takich sprawach często sięga kilkuset tysięcy złotych, więc i tak trafiają one do sądów okręgowych.
Można więc postawić pytanie: czy próg nie powinien zostać podniesiony jeszcze wyżej – np. do 200 000 zł albo nawet 250 000 zł – aby zapewnić równowagę w obciążeniu sądów?
Praktyczne przykłady
👉 Przykład 1 – sprawa gospodarcza
Pani Anna prowadzi firmę budowlaną. Zleceniodawca nie zapłacił jej faktur na łączną kwotę 85 000 zł. Ponieważ wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 100 000 zł, sprawa trafi do sądu rejonowego, nawet jeśli jest skomplikowana pod względem dowodowym.
👉 Przykład 2 – kredyt hipoteczny
Pan Marek złożył pozew przeciwko bankowi o unieważnienie umowy kredytu frankowego. Wartość przedmiotu sporu wynosi 320 000 zł. Zgodnie z art. 17 pkt 4 k.p.c. sprawa zostanie rozpoznana w pierwszej instancji przez sąd okręgowy, niezależnie od tego, że podobne sprawy masowo obciążają te sądy.
Podsumowanie
- Granica 100 000 zł pomiędzy sądem rejonowym a okręgowym jest konwencjonalnym progiem, ustalanym przez ustawodawcę.
- Jej wysokość nie wynika z żadnego obiektywnego kryterium, ale z potrzeb organizacyjnych wymiaru sprawiedliwości.
- W porównaniu do średnich wynagrodzeń obecna kwota graniczna jest wciąż niższa niż w latach wcześniejszych.
- W praktyce, ze względu na dużą liczbę spraw frankowych i innych wysokowartościowych sporów, zmiana może okazać się niewystarczająca.
Podstawa prawna
- art. 17 pkt 4 – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296, z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- granica właściwości rzeczowej sądu 2025
- wartość przedmiotu sporu k.p.c.
- sąd rejonowy czy okręgowy sprawa cywilna
- próg 100 000 zł kpc