Sztuczna inteligencja (SI) coraz śmielej wkracza w obszar regulacji prawnych. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 (tzw. AI Act) to pierwsza próba kompleksowego uregulowania wykorzystania SI na poziomie unijnym. Mimo ambitnych założeń, akt ten budzi liczne wątpliwości, zwłaszcza z powodu… braku definicji pojęcia sztucznej inteligencji. W zamian prawodawca ograniczył się do zdefiniowania pojęcia „systemu sztucznej inteligencji”. Czy to wystarczy? Jakie są skutki tego podejścia? I jak rozumieć „system AI” w świetle prawa?
Dowiesz się z tego poradnika.
🧠 Dlaczego to ważne?
Brak precyzyjnej definicji SI w AI Act może prowadzić do:
- niejednoznacznych interpretacji prawa,
- trudności z kwalifikacją systemów informatycznych jako „systemów AI”,
- problemów przy stosowaniu przepisów nadzorczych, sankcyjnych czy etycznych.
Zrozumienie tego, czym prawnie jest system AI, pozwoli Ci skutecznie wdrożyć wymagania prawne, unikać ryzyka i lepiej planować rozwój technologii w Twojej firmie lub instytucji.
📜 Co to jest „system sztucznej inteligencji”? – definicja z AI Act
Rozporządzenie AI Act zawiera jedną legalną definicję, której zrozumienie jest punktem wyjścia do dalszych rozważań:
Art. 3 pkt 1 AI Act:
„‘system AI’ oznacza system maszynowy, który został zaprojektowany do działania z różnym poziomem autonomii po jego wdrożeniu oraz który może wykazywać zdolność adaptacji po jego wdrożeniu, a także który – na potrzeby wyraźnych lub dorozumianych celów – wnioskuje, jak generować na podstawie otrzymanych danych wejściowych wyniki, takie jak predykcje, treści, zalecenia lub decyzje, które mogą wpływać na środowisko fizyczne lub wirtualne.”
Co z tej definicji wynika?
Podkreślmy kilka kluczowych cech systemu AI:
- ✅ Maszynowość: musi to być system oparty na sprzęcie (hardware), czyli realnie działający na komputerze, serwerze lub w chmurze.
- ✅ Autonomia: system działa samodzielnie – choćby w minimalnym zakresie – bez pełnej kontroli człowieka.
- ✅ Zdolność adaptacji: system potrafi się uczyć i modyfikować swoje zachowanie po wdrożeniu.
- ✅ Wnioskowanie: na podstawie danych wejściowych system generuje wyniki – mogą to być rekomendacje, decyzje, teksty itp.
- ✅ Oddziaływanie: wyniki te muszą wywoływać wpływ – na człowieka lub środowisko cyfrowe czy fizyczne.
📌 Różnica między językiem prawnym a prawniczym
Definicja zawarta w AI Act to tzw. definicja języka prawnego – obowiązuje bezpośrednio na gruncie stosowania prawa. Tymczasem wielu prawników (w tym autor analizowanego tekstu, dr Rzymowski) posługuje się też definicjami języka prawniczego, które służą do interpretacji i uzupełniania przepisów, tam gdzie te są niepełne lub nieprecyzyjne.
Z tego powodu system AI można rozumieć szerzej niż wynika to z literalnego brzmienia przepisu – poprzez analizę jego funkcji, kontekstu legislacyjnego, a także celów, które przyświecały jego ustanowieniu.
⚠️ Krytyka legislacyjna: brak definicji sztucznej inteligencji
AI Act nie zawiera definicji samej „sztucznej inteligencji”, choć – co paradoksalne – cały akt jej dotyczy. To tak, jakby RODO nie definiowało „danych osobowych”, a jedynie „przetwarzanie”.
Brak ten:
- utrudnia spójne stosowanie przepisów,
- prowadzi do rozbieżnych interpretacji w sądach i urzędach,
- osłabia ochronę prawną w przypadkach nadużyć.
To świadome działanie legislatora – rozważane jako kompromis w toku negocjacji między instytucjami UE. Niemniej jest to błąd konstrukcyjny, który może wymagać naprawy w przyszłych nowelizacjach.
📊 Przykład praktyczny: jak rozpoznać system AI?
Przykład 1: Chatbot z funkcją samouczenia
Firma „TechForce” wdrożyła czatbot na stronie internetowej, który:
- uczy się na podstawie rozmów z klientami,
- samodzielnie dopasowuje odpowiedzi do zapytań,
- potrafi zarekomendować produkt lub rozwiązanie.
🔍 Czy to system AI?
✔ TAK – spełnia warunki z AI Act: adaptuje się po wdrożeniu, działa częściowo autonomicznie, generuje wyniki wpływające na środowisko (komunikację z klientem).
Przykład 2: Kalkulator kredytowy
Bank „Kredix” oferuje prosty kalkulator rat kredytowych oparty wyłącznie na wzorze matematycznym.
🔍 Czy to system AI?
✖ NIE – brak adaptacji, brak autonomii, brak wnioskowania – to jedynie narzędzie obliczeniowe.
🧾 Podsumowanie
- System sztucznej inteligencji w rozumieniu AI Act to nie tylko „program komputerowy”.
- Musi on wykazywać adaptację, autonomię i zdolność wnioskowania, oraz mieć wpływ na otoczenie.
- Brak definicji samej SI w AI Act utrudnia precyzyjne stosowanie prawa – dlatego interpretacje prawnicze (jak ta opisana w analizowanym artykule) odgrywają obecnie kluczową rolę.
- Świadomość różnicy między językiem prawnym a prawniczym pomaga uniknąć błędów przy kwalifikacji technologii jako systemów SI.
📚 Podstawa prawna
- art. 3 pkt 1 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany wybranych rozporządzeń i dyrektyw (Dz.Urz. UE L 2024/1689)
🗂️ Tematy porad zawartych w poradniku
- definicja systemu sztucznej inteligencji
- AI Act 2024 interpretacja
- autonomia i adaptacja AI
- jak rozpoznać system AI
- brak definicji SI w unijnym prawie