Prawo ochronne na wzór użytkowy to szczególna forma ochrony prawnej, która pozwala przedsiębiorcy wyłącznie korzystać z określonego rozwiązania technicznego. Dzięki niemu właściciel wzoru użytkowego może czerpać zyski z jego wykorzystania i skutecznie przeciwdziałać nieuprawnionej konkurencji.
Poniżej wyjaśniam, czym dokładnie jest prawo ochronne, jak długo trwa, co obejmuje oraz jakie zakazy nakłada na osoby trzecie.
Czym jest prawo ochronne na wzór użytkowy?
Prawo ochronne na wzór użytkowy oznacza wyłączne prawo do korzystania ze wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na terytorium całej Polski. Uprawnienie to powstaje dopiero w wyniku wydania konstytutywnej decyzji administracyjnej przez Urząd Patentowy RP.
W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca, który zgłosił swój wzór użytkowy, zyskuje prawną gwarancję, że inni nie będą mogli bez jego zgody produkować, sprzedawać czy importować rozwiązań technicznych objętych ochroną.
Jak długo trwa ochrona?
Prawo ochronne na wzór użytkowy obowiązuje przez 10 lat od daty zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP.
Podstawę prawną stanowi:
„art. 95 ust. 2 i 3 – ustawa Prawo własności przemysłowej”.
Po upływie tego czasu ochrona wygasa i każdy może swobodnie korzystać z rozwiązania.
Zakres prawa ochronnego
Prawo ochronne na wzór użytkowy ma trzy wymiary:
1. Zakres czasowy
Trwa dokładnie 10 lat od daty dokonania zgłoszenia.
2. Zakres terytorialny
Obejmuje całą Polskę – uprawniony ma monopol na korzystanie ze wzoru na obszarze RP.
3. Zakres przedmiotowy
Określają go zastrzeżenia ochronne zawarte w dokumentacji zgłoszenia.
Mogą one dotyczyć:
- kształtu,
- budowy,
- zestawienia poszczególnych elementów.
Warto podkreślić, że to właśnie zastrzeżenia, a nie sam wygląd czy ogólna forma przedmiotu, wyznaczają granice ochrony (wyrok SA w Poznaniu z 28.02.2008 r., sygn. I ACa 120/08).
Charakter prawny prawa ochronnego
Prawo ochronne na wzór użytkowy to majątkowe prawo podmiotowe o charakterze bezwzględnym.
Oznacza to, że:
- jest zbywalne – można je sprzedać lub przenieść na inną osobę,
- podlega dziedziczeniu – przechodzi na spadkobierców w razie śmierci właściciela,
- ma charakter absolutny – działa wobec wszystkich (każdy musi respektować ochronę).
Zakazy dla osób trzecich
Ustawodawca określił także, czego osobom trzecim bez zgody właściciela robić nie wolno.
Zgodnie z przepisami:
„art. 66 ust. 1 w zw. z art. 100 ust. 1 – ustawa Prawo własności przemysłowej”
Uprawniony może zakazać innym korzystania ze wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy, a w szczególności:
- wytwarzania produktów według wzoru,
- używania ich w działalności gospodarczej,
- oferowania do sprzedaży,
- wprowadzania do obrotu,
- importowania dla celów zarobkowych.
⚠️ Naruszenie tego zakazu może prowadzić do sporów sądowych i odpowiedzialności odszkodowawczej.
Przykład z praktyki
Firma TechSolutions Sp. z o.o. z Gdyni opracowała nowatorski mechanizm składania krzeseł biurowych, który poprawia ergonomię pracy. Spółka zgłosiła swój wzór użytkowy w Urzędzie Patentowym RP i uzyskała prawo ochronne.
Po roku konkurencyjna firma zaczęła sprzedawać bardzo podobne krzesła, korzystając z tego samego rozwiązania technicznego. Ponieważ spółka TechSolutions miała zarejestrowany wzór użytkowy, mogła zakazać konkurentowi dalszej produkcji i sprzedaży. W razie sporu sądowego mogła także domagać się odszkodowania.
Statystyki dotyczące ochrony wzorów użytkowych
Według danych Urzędu Patentowego RP:
- na dzień 31.12.2020 r. w mocy pozostawało 3931 praw ochronnych na wzory użytkowe,
- w samym 2020 r. dokonano 553 nowych wpisów i przedłużono ochronę dla 1537 wzorów.
Pokazuje to, że choć wzory użytkowe są mniej popularne niż patenty, to wciąż stanowią istotną formę zabezpieczenia innowacyjnych rozwiązań.
Podstawa prawna
- art. 95 ust. 2 i 3 – ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2021 r. poz. 324 ze zm.)
- art. 96 – Prawo własności przemysłowej
- art. 66 ust. 1 w zw. z art. 100 ust. 1 – Prawo własności przemysłowej
Tematy porad zawartych w poradniku
- ile trwa ochrona wzoru użytkowego w Polsce
- jakie prawa daje rejestracja wzoru użytkowego
- zakazy korzystania z cudzego wzoru użytkowego