W dobie szybko rozwijającej się sztucznej inteligencji sądy coraz częściej muszą mierzyć się z wyzwaniami, które jeszcze kilka lat temu wydawały się science fiction. Jednym z najważniejszych z nich jest problem wiarygodności dowodów z obrazów, zwłaszcza w kontekście coraz powszechniejszej technologii deepfake. Czy zdjęcie przedstawione w sądzie wciąż można uznawać za dowód o wysokiej wiarygodności? Jakie ryzyko niesie ze sobą rozwój narzędzi do generowania realistycznych, ale całkowicie fałszywych obrazów? Odpowiedzi na te pytania są dziś niezwykle istotne dla wszystkich uczestników postępowań sądowych – zarówno sędziów, jak i stron oraz ich pełnomocników.
Deepfake – co to właściwie jest i dlaczego stanowi zagrożenie dla sądów?
Technologia deepfake polega na wykorzystaniu zaawansowanych algorytmów sztucznej inteligencji (AI), które pozwalają na tworzenie i modyfikowanie obrazów, nagrań audio oraz wideo w taki sposób, aby do złudzenia przypominały one rzeczywistość. Obecnie każdy, kto ma dostęp do Internetu, może skorzystać z darmowych lub płatnych narzędzi generujących obrazy i filmy, które nie mają odpowiednika w świecie realnym. Co ważne, nie potrzeba do tego specjalistycznej wiedzy ani kosztownego sprzętu.
W efekcie powstają zdjęcia, które – nawet przez wprawne oko – mogą być odebrane jako autentyczne, choć w rzeczywistości nigdy nie zostały wykonane. Dla sądów, które od lat przyzwyczajone były traktować dowód ze zdjęcia jako szczególnie wiarygodny, to ogromny problem.
Przykład praktyczny:
Wyobraź sobie sytuację:
W sprawie o odszkodowanie z ubezpieczenia, pozwany ubezpieczyciel przedstawia zdjęcie, na którym widać, jak rzekomo powód – pan Robert Zieliński – łamie przepisy ruchu drogowego. Powód kwestionuje autentyczność zdjęcia, twierdząc, że przedstawia sytuację, która nigdy nie miała miejsca. Jeszcze kilka lat temu ciężar udowodnienia, że zdjęcie jest fałszywe, spoczywałby na powodzie. Dziś, w dobie deepfake, sytuacja nie jest już taka oczywista.
Deepfake w świetle prawa – co mówi prawo unijne?
Unijny Akt w sprawie sztucznej inteligencji (AI Act) wprowadził pojęcie deepfake oraz obowiązki dotyczące oznaczania treści wygenerowanych przez AI. Zgodnie z art. 3 pkt 60 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689:
„Deepfake” oznacza treści obrazowe, dźwiękowe lub wideo wygenerowane przez sztuczną inteligencję lub przez nią zmanipulowane, które przypominają istniejące osoby, przedmioty, miejsca, podmioty lub wydarzenia i które mogą wprowadzać odbiorcę w błąd co do ich autentyczności lub prawdziwości.
Kluczowe zasady wynikające z aktu:
- Tworzenie i udostępnianie deepfake’ów nie jest zakazane, ale muszą być wyraźnie oznaczone jako wygenerowane przez AI.
- Nieoznakowane deepfake, które mogą być przedstawione jako autentyczne dowody, stanowią poważne zagrożenie dla rzetelności procesu sądowego.
Czy deepfake można wykryć? Jakie narzędzia mają do dyspozycji sądy i strony?
W teorii wykrycie deepfake jest możliwe, ale w praktyce bywa bardzo trudne, szczególnie bez zaawansowanych narzędzi i wiedzy specjalistycznej. Istnieją programy analizujące niespójności w obrazach i nagraniach, jednak:
- Są one niedoskonałe i często dają jedynie wskazówkę, a nie pewność.
- Sędziowie nie mogą korzystać z ogólnodostępnych narzędzi online ze względu na ochronę danych i tajemnicę sędziowską.
- Samodzielna analiza przez strony lub ich pełnomocników również nie daje jednoznacznego wyniku – wątpliwości musi rozstrzygnąć biegły.
Typowe „oznaki” deepfake:
- Brak światła w oczach postaci.
- Zniekształcone proporcje ciała lub detale (dłonie, zęby).
- Idealnie gładka, nienaturalna skóra.
- Rozmyte tło lub niewłaściwa perspektywa.
Ważne: Sędzia może jedynie nabrać wątpliwości, ale nie jest w stanie samodzielnie i pewnie wykazać, że zdjęcie jest deepfake.
Dowód ze zdjęcia w polskiej procedurze cywilnej
Co mówią przepisy?
Art. 308 Kodeksu postępowania cywilnego:
„Dowód z zapisu obrazu przeprowadza się odpowiednio do przepisów o dowodzie z oględzin i o dowodzie z dokumentów.”
Zdjęcia w sądzie traktowane są więc jako dokumenty i podlegają swobodnej ocenie dowodów. Oznacza to, że sędzia nie tylko ocenia, co przedstawia zdjęcie, ale także, czy jest ono wiarygodne.
Dotychczasowa praktyka:
Sądy przypisywały zdjęciom wysoki stopień wiarygodności, uważając je za dowody „bardziej obiektywne” niż zeznania świadków, które mogą być zniekształcone przez ludzką pamięć, emocje czy interesy stron.
W dobie AI takie podejście wymaga jednak korekty – zdjęcie może być równie podatne na manipulacje jak każde inne źródło dowodowe.
Kto ma udowodnić, że zdjęcie jest deepfake? – problem ciężaru dowodzenia
Art. 6 Kodeksu cywilnego:
„Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.”
Do tej pory sądy uznawały, że to strona kwestionująca autentyczność zdjęcia musi udowodnić, że zostało ono zmanipulowane. W praktyce oznacza to, że np. pozwany powinien wykazać, iż zdjęcie nie przedstawia rzeczywistości.
Czy to podejście jest słuszne w świetle zagrożeń związanych z deepfake?
Przykład 1:
Sprawa cywilna o naruszenie dóbr osobistych:
- Pani Anna Grabowska pozywa znaną blogerkę o opublikowanie zmanipulowanego zdjęcia, które naraziło ją na utratę reputacji. Blogerka twierdzi, że zdjęcie jest autentyczne, Anna – że to deepfake.
- Zgodnie z dotychczasową praktyką, Anna musiałaby wykazać fałszerstwo zdjęcia.
- Jednak wobec trudności w wykryciu deepfake i wysokich kosztów opinii biegłego, sąd może rozważyć odwrócenie ciężaru dowodu, gdy istnieją istotne wątpliwości co do autentyczności materiału.
Przykład 2:
Proces odszkodowawczy przeciwko firmie ubezpieczeniowej:
- Firma przedkłada zdjęcia z monitoringu, które mają potwierdzać brak szkody zgłaszanej przez powoda.
- Powód wskazuje na nienaturalne detale obrazu i wnosi o opinię biegłego z zakresu informatyki śledczej.
- Sąd, widząc wyraźne nieprawidłowości, decyduje się dopuścić dowód z opinii biegłego z urzędu.
Jak skutecznie wykazać, że zdjęcie jest deepfake?
- Strona może skorzystać z ogólnodostępnych programów analizujących obraz – ale wyniki nie są rozstrzygające.
- Najważniejszy dowód – opinia biegłego sądowego z zakresu informatyki lub analizy obrazów cyfrowych.
- W praktyce problemem bywa dostępność takich biegłych oraz koszt i czas wykonania opinii.
- Sąd może powołać biegłego ad hoc, ale znalezienie eksperta nie zawsze jest proste.
Pamiętaj:
Sąd może (i powinien!) dopuścić dowód z urzędu, jeśli sam nabierze wątpliwości co do autentyczności zdjęcia.
Podsumowanie – jak sądy i strony powinny działać w dobie deepfake?
- Technologia deepfake radykalnie zmienia podejście do dowodów z obrazów – zdjęcia nie mogą być już automatycznie uznawane za wiarygodne.
- Weryfikacja autentyczności zdjęć staje się coraz trudniejsza, a obecne narzędzia dla sądów są ograniczone.
- Ciężar dowodu wciąż spoczywa na stronie kwestionującej autentyczność zdjęcia, ale w praktyce sądy coraz częściej będą musiały działać z urzędu, gdy powstaną poważne wątpliwości.
- Opinia biegłego to kluczowy sposób na rozstrzygnięcie sporu o autentyczność obrazu – jednak wymaga czasu i środków.
- Edukacja sędziów i uczestników postępowań jest niezbędna, by zapobiegać manipulacjom dowodowym z wykorzystaniem AI.
Podstawa prawna
- art. 3 pkt 60, art. 52 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia zharmonizowanych przepisów dotyczących sztucznej inteligencji oraz zmiany niektórych rozporządzeń i dyrektyw (AI Act)
- art. 308 – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 6 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- deepfake a dowód w sądzie
- wiarygodność zdjęcia jako dowodu 2025
- opinia biegłego AI sąd
- ciężar dowodu przy podejrzeniu deepfake
- nowe technologie a procedura cywilna
Przydatne adresy urzędowe:
- https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2024/1689/oj – pełny tekst AI Act
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640430296/U/D19640296Lj.pdf – Kodeks cywilny
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640430296/U/D19640296Lj.pdf – Kodeks postępowania cywilnego
- https://uodo.gov.pl/pl – Urząd Ochrony Danych Osobowych