Dynamiczny rozwój narzędzi sztucznej inteligencji (AI) stawia przed kancelariami prawnymi oraz indywidualnymi pełnomocnikami nowe wyzwania związane z odpowiedzialnością cywilną. Coraz więcej kancelarii korzysta z AI do automatyzacji zadań, analizy dokumentów czy komunikacji z klientami, co wpływa na efektywność, ale też rodzi konkretne ryzyka zawodowe. Wielu prawników zadaje sobie pytanie: czy standardowe ubezpieczenie OC rzeczywiście obejmie szkody powstałe w wyniku korzystania z AI? W praktyce okazuje się, że odpowiedź nie jest jednoznaczna, a niektóre działania wykraczają poza zakres ochrony ubezpieczeniowej. Ten poradnik pozwoli zrozumieć, kiedy polisa OC działa, kiedy można spodziewać się odmowy wypłaty odszkodowania, oraz jak skutecznie ograniczać odpowiedzialność umowną w pracy z AI.
Czy AI jest objęta ochroną ubezpieczeniową OC prawnika?
W polskim systemie prawnym ubezpieczenie OC zawodowe jest obowiązkowe m.in. dla adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych, rzeczników patentowych oraz notariuszy. Ustawy oraz rozporządzenia szczegółowo regulują minimalny zakres ochrony, sumy gwarancyjne i ogólne wyłączenia. Co istotne, żaden akt prawny nie zawiera obecnie przepisów wprost dotyczących szkód powstałych w wyniku zastosowania narzędzi AI. Oznacza to, że odpowiedzialność za skutki działań AI jest w praktyce oceniana tak samo, jak inne ryzyka związane z wykonywaniem zawodu.
Przykład:
Kancelaria prawna w Krakowie korzysta z narzędzia AI do generowania projektów pism procesowych. System, na podstawie nieaktualnych danych, przygotowuje niewłaściwy wniosek, co skutkuje oddaleniem sprawy klienta i realną szkodą finansową. Klient zgłasza roszczenie do kancelarii, a ta – do swojego ubezpieczyciela OC. W tym przypadku, jeśli generowanie pism stanowi element świadczenia usług prawnych, szkoda powstała wskutek błędu AI będzie zasadniczo objęta ochroną OC.
Wyłączenia z ochrony OC – działania nieobjęte ubezpieczeniem
Nie każde działanie prawnika z wykorzystaniem AI będzie podlegało ochronie ubezpieczeniowej. Kluczowa jest tu definicja zakresu działalności zawodowej, która dla każdej grupy zawodowej jest określona ustawowo (np. udzielanie pomocy prawnej, doradztwo podatkowe, czynności notarialne, obsługa własności przemysłowej). Wszystkie aktywności wykraczające poza te ramy, nawet jeśli wykonywane są w ramach kancelarii, nie są objęte minimalną ochroną OC.
Typowe działania nieobjęte ochroną OC:
- Działania marketingowe i PR:
Jeśli kancelaria wykorzystuje AI do tworzenia postów na portalach społecznościowych, a narzędzie przez przypadek publikuje materiał naruszający prawa autorskie (np. grafika bez licencji), szkoda nie będzie objęta OC prawnika, bo nie jest to działalność stricte prawna. - HR i polityka zatrudnienia:
Przykładowo, kancelaria wdraża system AI analizujący zgłoszenia kandydatów do pracy i automatycznie odrzuca część z nich, bazując na cechach mogących być uznanymi za dyskryminujące (np. wiek, płeć, narodowość). Roszczenia osób poszkodowanych nie będą podlegać ochronie OC zawodowej – działania te nie są świadczeniem usług prawnych. - Inne aktywności niezwiązane z usługami zawodowymi:
Wszelkie szkody wynikłe z czynności wykraczających poza świadczenie pomocy prawnej, obsługi spraw patentowych, czynności notarialnych czy doradztwa podatkowego (np. działalność szkoleniowa, konsulting niezwiązany z prawem) nie będą objęte ochroną OC z polisy zawodowej.
Jakie ryzyka najczęściej NIE SĄ objęte ochroną OC?
Praktyka rynkowa pokazuje, że ubezpieczyciele odmawiają wypłaty odszkodowań głównie w sytuacjach takich jak:
- Wykorzystanie AI do generowania treści reklamowych lub wpisów naruszających prawa autorskie,
- Szkody wynikłe z wdrożenia AI w procesach HR (dyskryminacja, naruszenie dóbr osobistych kandydatów),
- Ujawnienie danych osobowych przez system AI poza kontekstem świadczenia usług zawodowych,
- Szkody spowodowane wykorzystaniem AI do prowadzenia działań niezwiązanych z wykonywaniem zawodu prawnika, np. wsparcia w zarządzaniu kancelarią czy analizie rynkowej.
Ważne:
Ubezpieczyciel ma prawo powołać się na zakres ustawowy i zapisy umowy – jeśli szkoda powstała poza zakresem działalności zawodowej, odpowiedzialność OC nie powstaje. Wyjątkiem mogą być rozszerzone polisy lub dodatkowe klauzule, które warto negocjować indywidualnie.
Umowne ograniczenia odpowiedzialności za korzystanie z AI – kiedy mają moc prawną?
Polskie prawo cywilne umożliwia prawnikom i ich klientom wprowadzenie w umowie ograniczeń dotyczących odpowiedzialności za szkody powstałe w związku z korzystaniem z AI. Dotyczy to w szczególności adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych oraz rzeczników patentowych. Wyjątkiem są notariusze – ich odpowiedzialność ma charakter wyłącznie deliktowy i nie podlega umownemu ograniczeniu.
Kluczowe zasady dotyczące klauzul ograniczających odpowiedzialność:
- Możliwość ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności kontraktowej – w granicach swobody kontraktowania (art. 353¹ Kodeksu cywilnego).
- Zakaz wyłączenia odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie (art. 473 § 2 Kodeksu cywilnego).
- Zakaz stosowania klauzul naruszających zasady współżycia społecznego (art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego).
- Zakaz niedozwolonych postanowień w umowach z konsumentami (art. 385¹ Kodeksu cywilnego).
Przykład poprawnej klauzuli:
„Strony zgodnie postanawiają, że odpowiedzialność radcy prawnego za szkody wynikające z niewykonania lub nienależytego wykonania niniejszej Umowy, w tym także za szkody powstałe w związku z korzystaniem z narzędzi sztucznej inteligencji wspomagających świadczenie usług prawnych, zostaje ograniczona do wysokości wynagrodzenia brutto wskazanego w § … Umowy”.
Jakie skutki mają takie klauzule?
Zawarcie w umowie klauzuli ograniczającej odpowiedzialność zawodowego pełnomocnika ma podwójne znaczenie:
- Ogranicza odpowiedzialność prawnika względem klienta – klient nie może domagać się odszkodowania wyższego niż ustalony limit.
- Ogranicza również odpowiedzialność ubezpieczyciela – zgodnie z art. 822 Kodeksu cywilnego, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń jest akcesoryjna. Jeśli odpowiedzialność prawnika zostaje umownie ograniczona, to identycznie ograniczona zostaje odpowiedzialność ubezpieczyciela.
Praktyczne przykłady zastosowania i skutków klauzul umownych
Przykład 1: Odpowiedzialność za szkody powstałe przy korzystaniu z AI
Pani Joanna prowadzi kancelarię radcowską w Gdańsku. W umowie z dużą spółką zawiera klauzulę ograniczającą odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku działania narzędzi AI do kwoty 10 000 zł. Po błędzie AI (system wygenerował błędny wzór umowy) klient ponosi szkodę w wysokości 60 000 zł.
Wynik: Klient może dochodzić roszczenia wyłącznie do kwoty 10 000 zł – zarówno od prawnika, jak i od ubezpieczyciela.
Przykład 2: Klauzula nieważna z powodu naruszenia prawa
Adwokat zawiera z klientem umowę, w której całkowicie wyłącza odpowiedzialność za szkody powstałe wskutek działania AI, nawet jeśli wynikają z rażącego niedbalstwa lub działania umyślnego.
Wynik: Klauzula jest bezskuteczna w zakresie wyłączenia odpowiedzialności za szkody umyślne – nie obowiązuje, jeśli szkoda została wyrządzona celowo.
Rekomendacje dla kancelarii prawnych korzystających z AI
- Zawsze weryfikuj zakres swojej polisy OC oraz jej wyłączenia!
Standardowe ubezpieczenie zawodowe nie obejmuje wszystkich ryzyk, w szczególności związanych z działalnością marketingową, HR czy szkoleniową. - Negocjuj rozszerzenie zakresu ochrony z ubezpieczycielem, jeśli korzystasz z AI także poza usługami stricte prawniczymi.
- Wprowadzaj jasne i czytelne klauzule w umowach z klientami, które ograniczają Twoją odpowiedzialność za skutki działań AI – zgodnie z przepisami prawa.
- Unikaj klauzul naruszających zasady współżycia społecznego oraz wyłączających odpowiedzialność za szkody wyrządzone umyślnie.
- Dokumentuj korzystanie z narzędzi AI – prowadź rejestr wdrożonych rozwiązań, ich zastosowań oraz stosowanych zabezpieczeń. Może to być istotne w przypadku sporu z ubezpieczycielem lub klientem.
Podsumowanie
Wprowadzenie rozwiązań sztucznej inteligencji do działalności prawniczej nie zwalnia kancelarii ani indywidualnych pełnomocników z obowiązku szczegółowej analizy zakresu ochrony wynikającej z ubezpieczenia OC. Standardowe polisy nie obejmują automatycznie wszystkich szkód związanych z AI, zwłaszcza w przypadku aktywności wykraczających poza usługi zawodowe, takich jak działania marketingowe czy procesy HR.
Aby skutecznie ograniczyć ryzyko, warto:
- Regularnie aktualizować i negocjować zakres ubezpieczenia OC,
- Jasno definiować w umowach z klientami granice odpowiedzialności, zwłaszcza jeśli korzystasz z narzędzi AI,
- Zachowywać zgodność klauzul umownych z obowiązującymi przepisami, unikając zakazanych postanowień,
- Dbać o dokumentację stosowania narzędzi AI – to często kluczowe przy ewentualnych sporach.
Pamiętaj! Każda kancelaria powinna mieć świadomość, w jakich obszarach polisa OC nie zadziała automatycznie. To pozwala nie tylko skuteczniej zarządzać ryzykiem, ale także budować zaufanie klientów, którzy coraz częściej pytają o bezpieczeństwo stosowania nowoczesnych technologii w usługach prawnych.
Podstawa prawna
- art. 8a ust. 1 – ustawa z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze
- art. 44 ust. 1 – ustawa z 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym
- art. 19a – ustawa z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie
- art. 227 ust. 1 – ustawa z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
- art. 16 ust. 1 – ustawa z 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych
- art. 353¹, art. 415, art. 471, art. 473 § 2, art. 822, art. 385¹ – Kodeks cywilny
- Rozporządzenia Ministra Finansów dotyczące obowiązkowych ubezpieczeń OC poszczególnych zawodów prawniczych
(daty i pełne tytuły w zależności od grupy zawodowej – patrz sekcja rozwinięcia poradnika).
Tematy porad zawartych w poradniku
- ubezpieczenie OC prawnika AI
- wyłączenia odpowiedzialności kancelarii AI
- umowne ograniczenie OC prawnika
- ryzyka AI w kancelarii prawnej
- OC zawodowe prawnik sztuczna inteligencja
Przydatne adresy urzędowe
- https://uokik.gov.pl/ – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
- https://www.knf.gov.pl/ – Komisja Nadzoru Finansowego (informacje o ubezpieczeniach)
- https://www.nra.pl/ – Naczelna Rada Adwokacka
- https://kirp.pl/ – Krajowa Izba Radców Prawnych
- https://krdp.pl/ – Krajowa Izba Doradców Podatkowych
- https://notariat.pl/ – Krajowa Rada Notarialna
- https://uprp.gov.pl/ – Urząd Patentowy RP