Rozwój sztucznej inteligencji sprawił, że coraz więcej firm korzysta z generatywnych narzędzi do tworzenia grafik, sloganów czy muzyki. Jednak nie każdy efekt pracy AI można skutecznie chronić na podstawie praw własności intelektualnej. Zasadą jest, że dzieła generowane komputerowo – bez udziału człowieka – trafiają do domeny publicznej. Są jednak wyjątki, o których warto wiedzieć, jeśli zależy Ci na ochronie własności firmy lub produktu na rynku.
Kiedy dzieło wygenerowane przez AI może być chronione jako znak towarowy?
Zgodnie z polskim prawem, prawo ochronne na znak towarowy może przysługiwać na oznaczenie, które pozwala odróżniać towary lub usługi jednego przedsiębiorcy od innych. Nie ma przy tym wymogu, aby oznaczenie było wytworem twórczej pracy człowieka. Liczy się jego funkcja – zindywidualizowanie towarów lub usług na rynku.
Oznacza to, że nawet jeśli logo, grafika lub inne oznaczenie zostało wygenerowane przez komputer, może ono być zarejestrowane jako znak towarowy – o ile spełnia przesłanki ustawowe.
Warunki uzyskania prawa ochronnego na znak towarowy
Zgodnie z art. 120 ust. 1 ustawy – Prawo własności przemysłowej:
„Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnianie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz nadające się do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób umożliwiający jednoznaczne i precyzyjne określenie przedmiotu udzielonej ochrony.”
Nie jest więc istotne, czy znak został wymyślony przez człowieka, czy wygenerowany przez AI. Istotne jest, aby mógł być jednoznacznie przedstawiony i odróżniał produkty lub usługi.
Przykład praktyczny 1
Firma MedTechNow z Krakowa postanawia wprowadzić na rynek nową linię urządzeń medycznych. Zleca wygenerowanie grafiki przez AI – system tworzy nowoczesny, unikalny symbol graficzny. Firma rejestruje ten symbol jako znak towarowy w Urzędzie Patentowym. Od tej chwili, nawet jeśli grafika powstała automatycznie, nikt inny nie może używać tego oznaczenia w obrocie dla podobnych produktów bez zgody właściciela.
Przykład praktyczny 2
Przedsiębiorstwo DigitUp z Poznania tworzy nowe hasło reklamowe do kampanii usług finansowych. Slogan powstał z użyciem narzędzia AI. Jeśli firma zarejestruje to hasło jako znak towarowy (słowny), korzysta z wyłączności na jego używanie w tej branży – mimo że autorem jest AI.
Granice tej ochrony – co jest chronione, a co trafia do domeny publicznej?
Ochronie podlega tylko oznaczenie zarejestrowane jako znak towarowy. To oznacza, że:
- Wyłączność dotyczy wyłącznie funkcji znaku towarowego – grafika, hasło lub inne oznaczenie są chronione tylko w zakresie, w jakim pełnią funkcję znaku towarowego (czyli identyfikują towary lub usługi na rynku).
- Poza zakresem rejestracji znak trafia do domeny publicznej – jeśli ta sama grafika AI zostanie użyta przez kogoś innego do innych celów (np. jako ilustracja w książce), ochrona wynikająca z prawa ochronnego na znak towarowy nie będzie działać.
Praktyczna pułapka!
Jeśli nie zgłosisz wygenerowanego przez AI oznaczenia jako znaku towarowego, inni mogą legalnie korzystać z tej samej lub podobnej grafiki czy hasła – nie łamiąc Twoich praw, bo dzieło AI nie jest chronione jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego.
Czy dzieła AI mogą być chronione jako wzory przemysłowe?
W polskim prawie wzór przemysłowy podlega ochronie, jeśli jest nowy i ma indywidualny charakter. Jednak istnieje kontrowersja, czy dzieło wygenerowane wyłącznie przez AI, bez udziału człowieka, może być wzorem przemysłowym – bo prawo tradycyjnie chroni wytwory będące efektem twórczej działalności człowieka.
W praktyce:
- Jeśli wygenerowana przez AI grafika, produkt lub design zostaną zgłoszone jako wzór przemysłowy, urząd może zażądać wykazania udziału człowieka w procesie twórczym.
- Bez tego udziału zgłoszenie może zostać odrzucone. Jednak prawo nie daje jednoznacznej odpowiedzi – każda sprawa oceniana jest indywidualnie.
Przykład praktyczny 3
Firma EcoBottle z Wrocławia korzysta z AI do stworzenia kształtu nowej butelki na napoje. Projekt zostaje lekko zmodyfikowany przez projektanta – poprawia on detale i decyduje o końcowym kształcie. Dzięki temu firma może zgłosić wzór przemysłowy do ochrony, argumentując udział człowieka w procesie twórczym. Gdyby jednak butelka była w 100% dziełem AI, jej ochrona jako wzoru przemysłowego mogłaby być kwestionowana.
Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców i twórców korzystających z AI
- Zawsze rejestruj oznaczenia AI używane jako znaki towarowe, jeśli zależy Ci na wyłączności na rynku.
- Jeżeli AI generuje grafikę lub projekt produktu – dodaj swój wkład (zmiany, wybór, modyfikacje) i udokumentuj to, aby łatwiej uzyskać ochronę prawną jako wzór przemysłowy.
- Pamiętaj: dzieło AI, którego nie zarejestrujesz, staje się elementem domeny publicznej – każdy może go użyć!
- Sprawdź, czy Twoje oznaczenie nie narusza już istniejących praw – rejestry znaków towarowych i wzorów są publiczne.
Podsumowanie
Kluczowa zasada:
Większość dzieł wygenerowanych przez AI nie podlega ochronie na mocy prawa autorskiego ani innych praw na dobrach niematerialnych, bo nie są efektem działalności twórczej człowieka. Jednak wyjątkiem są znaki towarowe – tu liczy się funkcja odróżniająca, a nie proces powstawania.
Jeśli zależy Ci na wyłączności, zgłoś swoje AI-oznaczenie jako znak towarowy.
W przypadku wzorów przemysłowych – zadbaj o wykazanie własnego, ludzkiego wkładu w proces tworzenia.
W przeciwnym razie Twoje dzieło AI automatycznie trafia do domeny publicznej.
Podstawa prawna
- art. 120 ust. 1, art. 121 – ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz.U. 2001 nr 49 poz. 508 z późn. zm.)
- art. 102 ust. 1 – ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej
- art. 2 ust. 1 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83 z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- dzieła AI a znaki towarowe
- ochrona prawna grafik generowanych komputerowo
- prawa własności intelektualnej AI
- domena publiczna a utwory AI
- wzory przemysłowe generowane przez AI
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.uprp.gov.pl/pl (Urząd Patentowy RP)
- https://www.gov.pl/web/gov/zarejestruj-znak-towarowy (Rejestracja znaku towarowego)
- https://www.gov.pl/web/gov/zarejestruj-wzor-przemyslowy (Rejestracja wzoru przemysłowego)