W dobie powszechnego dostępu do Internetu oraz masowego obiegu zdjęć i materiałów multimedialnych, coraz częściej pojawia się pytanie: czy mogę legalnie korzystać z cudzego zdjęcia lub wizerunku? A jeśli tak, to kiedy i na jakich warunkach? Z pomocą przychodzi instytucja dozwolonego użytku, która – pod pewnymi warunkami – pozwala na korzystanie z chronionych utworów bez zgody autora. W tym poradniku wyjaśniam, jakie są zasady dozwolonego użytku prywatnego, czym różni się fotografia jako utwór od wizerunku osoby i jakie ograniczenia wynikają z prawa autorskiego.
📌 Czym jest dozwolony użytek i kogo dotyczy?
Dozwolony użytek to wyjątek od zasady monopolu twórcy, który pozwala korzystać z cudzego utworu (np. zdjęcia, filmu, nagrania) bez uzyskiwania jego zgody i bez zapłaty wynagrodzenia. Dzięki temu możliwe jest m.in. kopiowanie zdjęć na własne potrzeby, korzystanie z materiałów w celach naukowych czy edukacyjnych, a także cytowanie cudzych treści w określonych kontekstach.
Pamiętaj jednak, że dozwolony użytek dotyczy wyłącznie utworów w rozumieniu prawa autorskiego – czyli przejawów działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Ochrona przysługuje więc fotografii, ale nie zawsze samemu wizerunkowi osoby, który podlega odrębnej ochronie (prawa osobiste).
🧑🎨 Wizerunek a utwór – na czym polega różnica?
To ważne rozróżnienie:
- Fotografia jako utwór – jeśli ma charakter twórczy (np. artystyczne zdjęcie z odpowiednią kompozycją, światłem), podlega ochronie prawnoautorskiej. Wtedy potrzebna jest zgoda autora, chyba że zachodzi dozwolony użytek.
- Wizerunek osoby – niezależnie od formy utrwalenia (zdjęcie, film, grafika), jego rozpowszechnianie wymaga zgody osoby przedstawionej (art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), z pewnymi wyjątkami (np. osoby publiczne, zgoda domniemana).
Z tego względu możliwe są sytuacje, w których:
✔ można korzystać z cudzego wizerunku (np. niechronionego zdjęcia, portretu z domeny publicznej),
✖ ale nie wolno rozpowszechniać zdjęcia, jeśli nie uzyskano zgody osoby na nim przedstawionej.
🏠 Dozwolony użytek prywatny – czym jest i kiedy ma zastosowanie?
✅ Podstawowe zasady
Zgodnie z art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
„Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego.”
Oznacza to, że:
- można skopiować cudze zdjęcie, film czy grafikę na własny komputer, tablet czy telefon,
- nie trzeba pytać autora o zgodę ani płacić mu wynagrodzenia,
- nie wolno jednak udostępniać takiej kopii publicznie (np. w mediach społecznościowych).
✅ Dwie podstawowe przesłanki:
- Utwór musi być wcześniej rozpowszechniony – czyli udostępniony publicznie za zgodą autora (np. opublikowany na oficjalnej stronie internetowej, w mediach społecznościowych z ustawieniem „publiczne”).
- Korzystanie musi być wyłącznie w celach własnych, osobistych – niekomercyjnych, niepublicznych.
🧪 Praktyczne przykłady zastosowania
✔ Przykład 1 – użytek legalny:
Pani Aneta, miłośniczka fotografii, pobrała ze strony znanego blogera podróżniczego jego zdjęcia pejzaży z Peru. Zdjęcia zostały przez autora publicznie opublikowane na blogu. Pani Aneta zapisuje je na swoim dysku i wykorzystuje jako tapetę na komputerze i telefonie. Działa legalnie – korzysta z utworu w ramach dozwolonego użytku osobistego.
✖ Przykład 2 – naruszenie prawa:
Pan Michał pobrał z serwisu typu „chomikuj” film, który został tam umieszczony przez innego użytkownika bez zgody producenta. Michał twierdzi, że korzysta z niego tylko prywatnie. Działa nielegalnie – ponieważ kopia nie została rozpowszechniona legalnie. Dozwolony użytek prywatny nie ma tu zastosowania.
🔁 Zwielokrotnianie i zakres kopiowania – ile wolno?
Ustawa mówi o korzystaniu z „pojedynczych egzemplarzy” utworu. Co to oznacza w praktyce?
- Można sporządzić kilka kopii (np. jedno zdjęcie na komputerze, drugie na tablecie).
- Nie ma prawa tworzyć masowych kopii ani ich rozprowadzać.
- Można zlecić wykonanie kopii innej osobie (np. w punkcie usługowym), o ile cel nadal jest osobisty.
👨👩👧👦 Krąg osób uprawnionych – komu można przekazać kopię?
Prawo pozwala na przekazanie kopii osobom związanym z nami więzami osobistymi lub towarzyskimi (art. 23 ust. 2 pr. aut.). To mogą być:
- krewni (np. mama, siostra, brat),
- powinowaci (np. teściowa, szwagier),
- bliscy znajomi, z którymi łączy nas stała i osobista relacja.
⚠️ Nie można udostępniać kopii osobom z grupy zawodowej, klubu, organizacji czy przypadkowym osobom z Internetu – nie są to więzi osobiste w rozumieniu ustawy.
🛑 Czego nie wolno w ramach użytku prywatnego?
- Udostępniać zdjęć lub filmów publicznie w sieci (np. w mediach społecznościowych, forach, blogach).
- Umieszczać kopii na portalach do dzielenia się plikami (np. WeTransfer, Dropbox – dostęp publiczny).
- Korzystać z materiałów pochodzących z nielegalnych źródeł (np. torrentów, pirackich serwisów).
W kolejnej części poradnika omówię kwestie dozwolonego użytku publicznego oraz tzw. test trójstopniowy, który ogranicza i precyzuje legalność korzystania z cudzych utworów nawet w ramach dozwolonego użytku.
Czy chcesz, abym już teraz przygotował Część 2 poradnika, czy wolisz najpierw przeanalizować tę część?
📚 Podstawa prawna:
- art. 23 ust. 1–2, art. 6 ust. 1 pkt 3, art. 34, art. 35 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- art. 5 ust. 2 lit. b – Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r.
🔍 Tematy porad zawartych w poradniku:
- dozwolony użytek prywatny 2025
- kopiowanie zdjęć a prawo autorskie
- czy mogę ściągać zdjęcia z internetu
- prawa autorskie do zdjęć i wizerunków
- użytek prywatny a rozpowszechnianie