Zasada udzielania zamówienia wyłącznie wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami ustawy Prawo zamówień publicznych (PZP) to fundament systemu zamówień publicznych w Polsce. Dla zamawiających – szczególnie jednostek sektora finansów publicznych – oznacza ona nie tylko obowiązek formalny, ale także istotną gwarancję przejrzystości, konkurencyjności i efektywności wydatkowania środków publicznych. Naruszenie tej zasady może skutkować poważnymi konsekwencjami – w tym unieważnieniem umowy, odpowiedzialnością dyscyplinarną, a w niektórych przypadkach także karną. W tym poradniku wyjaśniam, kiedy i jak należy stosować tę zasadę oraz jak interpretować wyjątki.
Na czym polega zasada wyboru wykonawcy zgodnie z ustawą?
Zgodnie z art. 17 ust. 2 ustawy PZP, zamawiający udziela zamówienia wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami ustawy. Oznacza to, że nie wystarczy samo ogłoszenie postępowania – cały proces udzielenia zamówienia musi przebiegać zgodnie z ustawowymi procedurami, od przygotowania dokumentacji, przez wybór trybu, ocenę ofert, aż po zawarcie umowy.
Zasada ta ma zarówno wymiar podmiotowy, jak i przedmiotowy:
- Podmiotowy – określa, kto ma obowiązek stosować przepisy PZP (tzw. zamawiający).
- Przedmiotowy – określa, jakiego rodzaju umowy (czyli zamówienia publiczne) podlegają reżimowi ustawy.
Kim jest zamawiający według PZP?
Zgodnie z definicją z art. 7 pkt 32 ustawy PZP, przez zamówienie publiczne rozumie się odpłatną umowę zawieraną między zamawiającym a wykonawcą, której przedmiotem są:
- roboty budowlane,
- dostawy,
- usługi.
Aby ustawa miała zastosowanie, umowa musi spełniać konkretne warunki, m.in. odpłatność oraz charakter gospodarczy relacji. Sam fakt zawarcia umowy nie przesądza jeszcze o obowiązku stosowania ustawy – konieczne jest ustalenie, czy mamy do czynienia z tzw. klasycznym zamówieniem publicznym.
Kiedy obowiązują przepisy ustawy PZP?
Art. 2 ustawy PZP precyzuje, że ustawę stosuje się do udzielania zamówień:
- Klasycznych – o wartości równej lub wyższej niż 130 000 zł przez zamawiających publicznych.
- Sektorowych – jeśli ich wartość przekracza progi unijne.
- W dziedzinie obronności i bezpieczeństwa – także tylko po przekroczeniu progów unijnych.
- Przez zamawiających subsydiowanych – w określonych przypadkach.
Pamiętaj, że jeśli wartość zamówienia nie przekracza tych progów, nie stosuje się przepisów ustawy, ale wciąż obowiązują inne zasady wynikające m.in. z ustawy o finansach publicznych i wewnętrznych regulaminów.
Kiedy dochodzi do naruszenia zasady z art. 17 ust. 2 PZP?
Naruszenie zasady udzielenia zamówienia wykonawcy wybranemu zgodnie z ustawą zachodzi m.in. w sytuacjach takich jak:
- ❌ Pominięcie całkowicie procedur PZP – np. zawarcie umowy z „ręki” bez jakiejkolwiek procedury.
- ❌ Zastosowanie tylko części przepisów ustawy – np. brak publikacji ogłoszenia, niewłaściwa ocena ofert.
- ❌ Zastosowanie trybu, którego ustawa nie przewiduje – np. stworzenie „hybrydowej” procedury nieuwzględnionej w PZP.
Naruszenie nie musi więc polegać wyłącznie na całkowitym pominięciu przepisów – już częściowe ich złamanie (np. wybór oferty bez zachowania ustawowych kryteriów) oznacza naruszenie zasady.
Przykład nr 1: zamówienie informatyczne w starostwie
📄 Stan faktyczny: Starostwo Powiatowe w Nowodworze zleciło lokalnej firmie informatycznej wykonanie systemu elektronicznego obiegu dokumentów. Wartość zamówienia to ok. 200 000 zł. Starostwo nie ogłosiło przetargu – twierdząc, że firma ta „od lat obsługuje ich systemy” i ma „wiedzę o infrastrukturze”.
⚠️ Analiza: Naruszenie art. 17 ust. 2 PZP. Starostwo powinno było przeprowadzić postępowanie o udzielenie zamówienia w trybie konkurencyjnym – z uwagi na wartość przekraczającą 130 000 zł i brak przesłanek do wyłączenia ustawy. „Wieloletnia współpraca” nie jest uzasadnieniem prawnym.
Wyjątki od stosowania ustawy – co trzeba wiedzieć?
Zamówienia, które nie podlegają przepisom PZP, zostały szczegółowo wskazane w art. 9–14 ustawy PZP. Są to tzw. wyłączenia. Dzielą się na:
- podmiotowe – np. zamówienia wewnątrz struktur UE,
- przedmiotowe – np. zamówienia dotyczące tajnych operacji,
- wartościowe – np. zamówienia poniżej progów stosowania ustawy,
- mieszane – łączące kilka przesłanek jednocześnie.
🎯 Zasada ogólna: Każdy wyjątek od stosowania ustawy należy interpretować ściśle i zawężająco. Ciężar udowodnienia, że dane zamówienie nie podlega przepisom PZP, spoczywa zawsze na zamawiającym.
Przykład nr 2: zamówienie incydentalne – organizacja wydarzenia
📄 Stan faktyczny: Urząd Miasta w Białowicach zlecił fundacji „Razem dla Regionu” kompleksową organizację festynu miejskiego z okazji 50-lecia miasta. Wartość zamówienia wyniosła 180 000 zł. Urząd uzasadnił brak postępowania przetargowego tym, że wydarzenie ma charakter jednorazowy i wyjątkowy, a fundacja wcześniej już współpracowała przy wydarzeniach promocyjnych.
⚠️ Analiza: W tym przypadku urząd mógłby próbować powołać się na wyjątek, jednak:
- festyn nie mieści się w żadnej z przesłanek systemowych wyłączeń z art. 9–14 PZP,
- brak formalnego trybu wyboru wykonawcy (np. zapytania ofertowego),
- „incydentalność” wydarzenia nie oznacza automatycznie braku obowiązku stosowania ustawy.
📌 Wniosek: Doszło do naruszenia art. 17 ust. 2 ustawy PZP – zamówienie zostało udzielone bez zachowania wymaganej procedury, a wykonawca nie został wybrany zgodnie z ustawą.
Jak oceniać, czy dana sytuacja podpada pod wyjątek?
Zamawiający nie może samodzielnie decydować, że przepisy ustawy go „nie dotyczą”. Każde wyłączenie musi wynikać wprost z ustawy lub przepisów szczególnych. Przy ocenie, czy dana sytuacja może być wyłączona spod przepisów PZP, należy:
- Zidentyfikować przedmiot zamówienia (roboty budowlane, dostawy, usługi).
- Sprawdzić, czy zamówienie ma cechy określone w art. 7 pkt 32 PZP (odpłatność, charakter umowy).
- Ocenić wartość zamówienia i porównać ją z progami określonymi w art. 2 ust. 1 PZP.
- Zidentyfikować ewentualne podstawy wyłączenia w art. 9–14 PZP.
- Udokumentować istnienie przesłanki wyłączenia – np. w notatce służbowej, analizie prawnej.
Przesłanki wyłączenia – interpretacja zawężająca
📚 Przesłanki wyłączające stosowanie ustawy PZP są wyjątkiem od zasady ogólnej i – zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem – muszą być interpretowane ściśle. Oznacza to, że:
- nie wolno ich rozszerzać na inne, podobne sytuacje,
- nie można stosować analogii prawnej,
- nie wystarczy powołanie się na „celowość” lub „wygodę” organizacyjną.
🔍 Przykład: Jeśli przepis mówi o możliwości udzielenia zamówienia bez przetargu w przypadku katastrofy naturalnej, to nie można tego wyjątku stosować do „szybkiej potrzeby” wynikającej z błędów planowania.
Odpowiedzialność za naruszenie zasady
Naruszenie art. 17 ust. 2 ustawy PZP może skutkować:
- 📄 Unieważnieniem umowy – jeżeli wykonawca nie został wybrany zgodnie z ustawą.
- ⚖️ Odpowiedzialnością dyscyplinarną – na podstawie ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
- 🛑 Zakwestionowaniem wydatku przez NIK lub RIO – jako niegospodarnego lub nielegalnego.
- 🚨 Odpowiedzialnością karną – w przypadku podejrzenia działania na szkodę interesu publicznego.
Podsumowanie: Co musi wiedzieć każdy zamawiający?
✔ Zasada udzielenia zamówienia wykonawcy wybranemu zgodnie z ustawą PZP to nie tylko formalność – to obowiązek o charakterze systemowym.
✔ Nawet częściowe pominięcie procedur PZP narusza tę zasadę.
✔ Wyłączenia muszą wynikać wprost z ustawy (art. 9–14) lub przepisów szczególnych.
✔ Ciężar udowodnienia istnienia przesłanki wyłączenia spoczywa zawsze na zamawiającym.
✔ Naruszenie tej zasady może mieć poważne skutki prawne, organizacyjne i finansowe.
Podstawa prawna:
- art. 17 ust. 2, art. 2 ust. 1, art. 7 pkt 32, art. 9–14 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1605, ze zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku:
- obowiązki zamawiającego PZP 2025
- naruszenie zasad udzielania zamówień
- wyjątki w Prawie zamówień publicznych
- zamówienia bez przetargu
- odpowiedzialność zamawiającego
Przydatne źródła urzędowe:
- https://www.uzp.gov.pl – Urząd Zamówień Publicznych
- https://bip.kprm.gov.pl – Biuletyn Informacji Publicznej KPRM
- https://www.nik.gov.pl – Najwyższa Izba Kontroli
- https://www.rio.gov.pl – Regionalne Izby Obrachunkowe