Wielu uczestników procesu sądowego zastanawia się, czy można skutecznie zaskarżyć wyrok tylko dlatego, że uzasadnienie orzeczenia jest – w ich ocenie – niedbałe, niepełne lub lakoniczne. Odpowiedź brzmi: nie zawsze. W praktyce sądowej wadliwe uzasadnienie może stanowić skuteczną podstawę apelacji tylko w ściśle określonych sytuacjach. Poniżej wyjaśniam, kiedy tak się dzieje, jakie warunki muszą być spełnione i jak oceniają to sądy drugiej instancji.
Kiedy wadliwość uzasadnienia może prowadzić do uchylenia wyroku?
W myśl aktualnej linii orzeczniczej, przyjęcie zarzutu naruszenia art. 327¹ § 1 k.p.c. (wcześniej art. 328 § 2 k.p.c.) wymaga czegoś więcej niż tylko stwierdzenia, że uzasadnienie wyroku jest nieprzekonujące, zbyt krótkie lub pomija niektóre elementy. Dla skuteczności zarzutu konieczne jest wykazanie, że:
„uzasadnienie wyroku nie zawiera elementów pozwalających na weryfikację stanowiska sądu, a braki są tak poważne, że uniemożliwiają dokonanie kontroli instancyjnej” – wyrok Sądu Najwyższego z 24.06.2021 r., sygn. II CSKP 88/21.
Innymi słowy, apelacja może odnieść skutek wyłącznie wtedy, gdy:
✔ braki konstrukcyjne są kardynalne,
✔ niemożliwe jest odtworzenie toku rozumowania sądu,
✔ nie da się ustalić, jakie fakty sąd uznał za udowodnione, a jakie odrzucił i dlaczego,
✔ lub brak jest odniesienia do podstawy prawnej orzeczenia.
Co musi zawierać prawidłowe uzasadnienie wyroku?
Zgodnie z art. 327¹ § 1 k.p.c., pisemne uzasadnienie powinno zawierać:
- wskazanie faktów, które sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione,
- dowody, na których się oparł, oraz przyczyny, dla których innym odmówił wiary,
- wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, z przytoczeniem odpowiednich przepisów.
Jeśli którykolwiek z tych elementów jest całkowicie pominięty – może to skutkować naruszeniem przepisów procesowych.
Przykład z praktyki sądowej: sprawa kredytu konsumenckiego
Pan Dariusz złożył apelację od wyroku sądu rejonowego w sprawie uznania jego umowy kredytu konsumenckiego za nieważną. W apelacji podniósł m.in., że uzasadnienie wyroku jest wadliwe, ponieważ nie odnosi się do jego głównych argumentów ani nie analizuje dokumentów, które przedstawił. Sąd apelacyjny (po merytorycznym zbadaniu treści) uznał jednak, że:
„Uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera wszystkie niezbędne elementy. Sąd I instancji wskazał, które przepisy uznał za naruszone, i przedstawił tok rozumowania, jaki doprowadził go do takiego wniosku. Brak odniesienia do każdego dowodu z osobna nie przesądza jeszcze o naruszeniu art. 327¹ § 1 k.p.c.”
Efekt? Apelacja została oddalona. Sąd uznał, że nawet jeśli uzasadnienie nie było idealne, to jednak wystarczająco wyjaśniało tok rozumowania i pozwalało na kontrolę instancyjną.
Kiedy zarzut naruszenia art. 327¹ § 1 k.p.c. jest chybiony?
W praktyce często zdarza się, że strona mylnie traktuje zarzut wadliwego uzasadnienia jako pretekst do podważenia treści wyroku. Sytuacje, w których taki zarzut nie będzie skuteczny, to m.in.:
✖ strona chce jedynie zakwestionować ocenę wiarygodności świadków,
✖ zarzut dotyczy „zbyt krótkiego” uzasadnienia, ale nie braków kardynalnych,
✖ apelacja opiera się na przedstawieniu alternatywnej wersji wydarzeń,
✖ sąd odniósł się do głównych tez i wskazał podstawę prawną, ale w sposób zwięzły.
W takim przypadku zarzut nie trafi w sedno – jak zauważył Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 11.02.2021 r., sygn. V ACa 563/20:
„Z apelacji wynika, że strona skarżąca nie tyle zarzuca wadliwość uzasadnienia, co niezadowolenie z faktu, że nie uwzględniono niektórych dowodów. W takim wypadku trafnym zarzutem nie jest naruszenie art. 327¹ § 1 k.p.c., ale np. sprzeczność ustaleń faktycznych z materiałem dowodowym.”
Kardynalne braki uzasadnienia – co to oznacza w praktyce?
Samo uznanie, że uzasadnienie wyroku jest „słabe”, „krótkie” albo „ogólnikowe”, to za mało, by skutecznie podważyć orzeczenie. Zarzut naruszenia art. 327¹ § 1 k.p.c. będzie skuteczny tylko wtedy, gdy wystąpią tzw. braki konstrukcyjne o charakterze kardynalnym, czyli takie, które:
- uniemożliwiają sądowi odwoławczemu poznanie motywów rozstrzygnięcia,
- nie pozwalają na ocenę, czy sąd właściwie zastosował prawo materialne i procesowe,
- sprawiają, że brakuje danych do przeprowadzenia kontroli instancyjnej.
Takie przypadki to wyjątek, ale w praktyce się zdarzają.
Przykład z praktyki: sprawa o zapłatę
Spółka „Delta Bazar” przegrała proces o zapłatę z powództwa kontrahenta. Sąd I instancji zasądził całą dochodzoną kwotę, jednak w uzasadnieniu:
- nie wskazał, które dokumenty potwierdzają roszczenie,
- nie odniósł się do kluczowych zarzutów pozwanej,
- nie podał żadnych przepisów prawa materialnego.
W apelacji pełnomocnik spółki zarzucił naruszenie art. 327¹ § 1 k.p.c., twierdząc, że wyrok nie poddaje się ocenie. Sąd Apelacyjny uchylił wyrok i zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania, wskazując:
„Brak wskazania ustaleń faktycznych, brak odniesienia do dowodów oraz całkowite pominięcie podstawy prawnej rozstrzygnięcia sprawiają, że nie sposób ocenić, czy wyrok odpowiada prawu”.
Co mówią sądy apelacyjne?
Z orzecznictwa wynika, że zarzut wadliwego uzasadnienia jest uwzględniany sporadycznie, lecz sądy dostrzegają wagę sytuacji, gdy niemożliwe jest prześledzenie rozumowania sądu pierwszej instancji. Przykłady:
📄 Wyrok SA w Katowicach z 9.02.2017 r., I ACa 888/16:
„Naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. winno przybrać postać kardynalnych braków uniemożliwiających kontrolę instancyjną”.
📄 Wyrok SA w Lublinie z 12.10.2016 r., I ACa 34/16:
„Obraza art. 328 § 2 k.p.c. może być skuteczna tylko wtedy, gdy braki są tak kardynalne, że uzasadnienie nie pozwala na kontrolę instancyjną”.
📄 Wyrok SN z 20.05.2014 r., I PK 295/13:
„Nie jest właściwą płaszczyzną do krytyki uzasadnienia twierdzenie, że sąd źle ocenił dowody. Taki zarzut musi być precyzyjny i wskazywać na logiczne uchybienia”.
Czy nieprzekonujące uzasadnienie to jeszcze wada formalna?
📌 Uwaga: nie każde „słabe” uzasadnienie jest wadliwe w rozumieniu prawa procesowego.
Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że uzasadnienie ma na celu wyjaśnienie motywów rozstrzygnięcia, ale jego treść nie wpływa na wynik sprawy, ponieważ samo orzeczenie zapada wcześniej. Dlatego też:
„Z natury rzeczy sposób sporządzenia uzasadnienia nie ma wpływu na treść wyroku. Uzasadnienie wyraża jedynie motywy wcześniej podjętej decyzji”
(📄 Wyrok SN z 8.11.2017 r., III UK 249/16)
Oznacza to, że nawet jeśli uzasadnienie jest zredagowane niedbale, to nie przesądza to jeszcze o wadliwości orzeczenia jako takiego. Muszą wystąpić dodatkowe przesłanki – przede wszystkim niemożność jego zbadania.
Kiedy lepiej oprzeć apelację na innych podstawach?
Zdarza się, że strona próbuje zakwestionować wyrok, wskazując wyłącznie na rzekome braki uzasadnienia, ale tak naprawdę chodzi jej o coś innego – np. o to, że:
- sąd nie uwzględnił istotnych dowodów,
- przyjął nieprawidłowy stan faktyczny,
- zastosował błędną wykładnię prawa.
W takiej sytuacji dużo lepiej jest oprzeć apelację na:
✅ zarzucie błędu w ustaleniach faktycznych,
✅ naruszeniu konkretnych przepisów prawa materialnego,
✅ sprzeczności ustaleń z materiałem dowodowym.
Zarzut z art. 327¹ § 1 k.p.c. powinien być stosowany ostrożnie i tylko wtedy, gdy naprawdę nie wiadomo, jak sąd doszedł do wniosku zawartego w wyroku.
Brak możliwości poznania motywów rozstrzygnięcia – kiedy sąd rzeczywiście popełnia błąd?
Zgodnie z art. 327¹ § 1 k.p.c., pisemne uzasadnienie powinno wskazywać przyczyny, dla których sąd uznał określone dowody za wiarygodne, a innym odmówił mocy dowodowej. Jeśli tego elementu brakuje, może dojść do sytuacji, w której strona nie wie, dlaczego przegrała.
W orzecznictwie sądowym i doktrynie podkreśla się, że to właśnie brak możliwości poznania toku rozumowania sądu stanowi najważniejsze kryterium dla uznania naruszenia art. 327¹ k.p.c. za zasadne. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Warszawie:
„Dla skuteczności zarzutu obrazy art. 327¹ § 1 k.p.c. konieczne byłoby stwierdzenie na tyle poważnych uchybień konstrukcyjnych uzasadnienia, które uniemożliwiałyby faktyczną kontrolę instancyjną tego orzeczenia”
(📄 Wyrok SA w Warszawie z 11.02.2021 r., V ACa 563/20)
Przykład praktyczny: spór sąsiedzki o służebność przejazdu
Pani Jolanta przegrała sprawę o zniesienie służebności gruntowej, mimo że – jej zdaniem – sąd nie wziął pod uwagę dokumentów świadczących o tym, że droga przestała być potrzebna. W uzasadnieniu wyroku sąd:
- nie wskazał, które dowody uznał za kluczowe,
- nie odniósł się do opinii biegłego,
- ograniczył się do stwierdzenia, że „stan faktyczny nie budzi wątpliwości”.
W apelacji pełnomocnik wskazał naruszenie art. 327¹ § 1 k.p.c. i argumentował, że nie wiadomo, dlaczego sąd uznał konkretną wersję wydarzeń za przekonującą. Sąd drugiej instancji uwzględnił apelację i uzasadnił:
„Lakoniczność wywodu sądu I instancji oraz pominięcie dowodów, na których strona opierała swoje roszczenie, uniemożliwia ocenę toku rozumowania sądu. W związku z tym kontrola instancyjna jest iluzoryczna”.
Ocena materiału dowodowego a obowiązek uzasadnienia
🟡 Ważne rozróżnienie: sąd nie ma obowiązku odnosić się do każdego dowodu z osobna, ale musi wyjaśnić:
- którym dowodom dał wiarę i dlaczego,
- jakie znaczenie miały te dowody dla przyjętego stanu faktycznego,
- jakie argumenty odrzucił i z jakiej przyczyny.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy:
„Sąd meriti nie musi odnieść się szczegółowo do każdego dowodu przedstawionego przez strony, istotne jest zaś, aby zostało wyjaśnione, jak ocenił materiał dowodowy”
(📄 Wyrok SN z 11.03.2020 r., I CSK 585/18)
Jak skutecznie podnieść zarzut wadliwego uzasadnienia w apelacji?
Jeśli naprawdę uzasadnienie wyroku:
- nie zawiera podstawy faktycznej,
- pomija całkowicie podstawę prawną,
- nie odnosi się do kluczowych dowodów,
to warto rozważyć postawienie zarzutu z art. 327¹ § 1 k.p.c. Należy jednak pamiętać, że zarzut ten musi być precyzyjny.
👉 Jak sformułować skuteczny zarzut:
„Zaskarżony wyrok nie zawiera wskazania faktów uznanych za udowodnione ani nie podaje, z jakich dowodów sąd wyprowadził takie ustalenia. Uzasadnienie nie wskazuje również podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Takie braki uniemożliwiają dokonanie kontroli instancyjnej”.
Taki zarzut ma większą szansę powodzenia niż ogólna krytyka „lakoniczności” czy „niesłuszności” wyroku.
Podsumowanie: kiedy uzasadnienie wyroku może być skutecznie zaskarżone?
🔹 Tylko wyjątkowo – jeśli braki uzasadnienia są tak poważne, że nie da się ocenić poprawności orzeczenia.
🔹 Zarzut z art. 327¹ § 1 k.p.c. nie służy do podważania rozstrzygnięcia co do istoty – do tego służą inne zarzuty (np. naruszenie przepisów prawa materialnego).
🔹 Sąd apelacyjny nie uwzględni zarzutu, jeśli z uzasadnienia mimo wszystko można odczytać, jakie motywy przyświecały sądowi I instancji.
Podstawa prawna:
- art. 327¹ § 1, art. 328 § 2, art. 387 § 2¹, art. 391 § 1 – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz.U. z 1964 r. nr 43 poz. 296 z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku:
- zarzut apelacyjny uzasadnienie wyroku
- kontrola instancyjna apelacja
- braki konstrukcyjne uzasadnienia
- art. 327¹ kpc apelacja
- kiedy uzasadnienie wyroku jest wadliwe
Polecane strony urzędowe:
- https://orzeczenia.sn.pl – Orzeczenia Sądu Najwyższego
- https://orzeczenia.ms.gov.pl – Orzeczenia sądów powszechnych
- https://isap.sejm.gov.pl – Internetowy System Aktów Prawnych