Wytwory sztucznej inteligencji (AI), zwłaszcza generatywnej (GenAI), coraz częściej stają się elementem obrotu gospodarczego. Chociaż nie zawsze podlegają one ochronie na gruncie prawa autorskiego, mogą stanowić realną wartość gospodarczą i być przedmiotem umów. Sprawdź, jak wygląda prawny status takich wytworów, co możesz legalnie sprzedać lub kupić i na co musisz uważać, by uniknąć pułapek w umowach.
Sztuczna inteligencja, która generuje teksty, obrazy czy muzykę, otwiera przed przedsiębiorcami nowe możliwości – od sprzedaży wydruków dekoracyjnych, przez udostępnianie cyfrowych materiałów reklamowych, aż po licencjonowanie unikalnych dźwięków do kampanii marketingowych. Jednak treści stworzone wyłącznie przez AI, bez twórczego udziału człowieka, zazwyczaj nie podlegają ochronie prawami wyłącznymi (np. prawem autorskim). To oznacza, że ich status prawny różni się od klasycznych „dzieł” objętych ochroną i wpływa na możliwości ich obrotu. W tym poradniku wyjaśniam, jakie opcje mają przedsiębiorcy, jak zabezpieczyć swoje interesy oraz czego unikać, zawierając umowy dotyczące wytworów AI.
Na czym polega obrót wytworami AI?
Obrót gospodarczy polega na wymianie dóbr – materialnych lub niematerialnych – najczęściej w ramach umów sprzedaży, darowizny czy zamiany. W przypadku dóbr niematerialnych (jak obrazy, muzyka czy teksty wygenerowane przez AI), standardowo przedmiotem obrotu są prawa majątkowe do tych dóbr (np. prawo autorskie).
Wytwory AI generowane bez udziału człowieka nie są jednak objęte wyłączną ochroną prawną (czyli nikt nie ma „prawa autorskiego” do takiego wytworu). Z tego powodu nie można ich sprzedawać w sensie przeniesienia praw wyłącznych, bo te po prostu nie istnieją. Mimo to, można je wykorzystać w obrocie na inne sposoby – dzięki umowom obligacyjnym (czyli zobowiązaniom do określonych zachowań).
Jak możesz legalnie „obracać” wytworami AI?
1. Sprzedaż nośnika materialnego z wytworem AI
Najprostszym i najczęściej spotykanym przypadkiem jest sprzedaż materialnego nośnika (np. wydruku, płyty CD, pendrive’a) zawierającego utwór AI.
Przykład 1:
- Firma DigitalDecor z Poznania generuje atrakcyjne ilustracje ścienne za pomocą systemu AI typu text-to-image.
- Ilustracje nie są później edytowane przez człowieka i nie spełniają kryteriów „utworu” w rozumieniu prawa autorskiego.
- Klient zamawia w sklepie wydruk wybranej ilustracji na płótnie.
- Dochodzi do zwykłej sprzedaży rzeczy – klient nabywa własność wydruku (np. papier pokryty farbą drukarską), a nie wyłączne prawo do ilustracji jako takiej.
Ważne! Nabywca wydruku nie zyskuje „prawa autorskiego” ani wyłączności do cyfrowej ilustracji, a jedynie staje się właścicielem konkretnego egzemplarza (nośnika).
2. Umowy o zachowanie wyłączności faktycznej (zobowiązania umowne)
Możliwe jest także zawarcie umowy, w której jedna strona zobowiązuje się do określonego zachowania wobec wytworu AI – na przykład do nieudostępniania go osobom trzecim.
Przykład 2:
- Spółka SoundGen z Wrocławia tworzy 30-sekundowe ścieżki dźwiękowe AI dla agencji reklamowych.
- Agencja reklamowa kupuje od SoundGen konkretną ścieżkę do wykorzystania w swojej kampanii i chce mieć pewność, że nikt inny nie otrzyma tego samego utworu.
- Strony podpisują umowę, w której SoundGen zobowiązuje się nie przekazywać tej ścieżki żadnemu innemu podmiotowi, a agencja zobowiązuje się do zapłaty ustalonego wynagrodzenia.
Ważne! Takie zobowiązanie ma charakter umowny i jest skuteczne wyłącznie między stronami umowy – nie działa „na cały świat” (nie ma charakteru prawa wyłącznego, jak prawo autorskie).
Ograniczenia i ryzyka w praktyce
⚠️ Brak wyłączności prawnej
Skoro wytwory AI nie są chronione prawem autorskim, każdy, kto je zdobędzie (np. znajdzie w internecie), może je wykorzystywać, kopiować czy rozpowszechniać. Umowa o „wyłączność” jest skuteczna wyłącznie wobec stron tej konkretnej umowy. Osoby trzecie (np. klienci sklepu, internauci) nie są związani takimi zapisami.
⚠️ Zakazy komercyjnego wykorzystania narzucane przez dostawców AI
W regulaminach narzucanych przez twórców narzędzi AI (np. platformy generujące obrazy lub muzykę) często znajdują się zapisy zakazujące komercyjnego wykorzystywania wygenerowanych rezultatów. Taki zakaz może być jednak nieważny na gruncie prawa cywilnego, szczególnie gdy jest nieograniczony w czasie lub nie odpowiada mu żadne świadczenie wzajemne (np. obowiązek zapłaty przez dostawcę).
W praktyce:
Jeśli kupujesz wytwór AI od użytkownika, który sam był związany takim zakazem (np. w regulaminie narzędzia), to dostawca narzędzia nie może żądać od Ciebie zaprzestania korzystania z tego wytworu, bo Twoja umowa dotyczy tylko Ciebie i sprzedawcy.
Praktyczne przykłady zastosowania
Przykład 3: Sprzedaż wydruków AI w sklepie internetowym
Scenariusz:
Pani Anna prowadzi sklep online z plakatami dekoracyjnymi. Wszystkie grafiki tworzy sama za pomocą AI, bez dalszej edycji.
- Sprzedaje klientom wydruki na papierze – każdy klient otrzymuje fizyczny przedmiot (wydruk).
- Anna może sprzedawać ten sam obrazek dowolnej liczbie osób – nie ma „monopolu” na dany obraz, bo nie powstało żadne wyłączne prawo.
- Klient nie może żądać, by ilustracja nie była sprzedawana nikomu innemu.
Przykład 4: Wyłączna ścieżka dźwiękowa AI dla reklamy
Scenariusz:
Agencja reklamowa zleca wygenerowanie unikalnej ścieżki dźwiękowej do kampanii nowego produktu.
- Podpisuje z wykonawcą umowę, w której zobowiązuje się on do nieudostępniania utworu innym podmiotom.
- Jeśli wykonawca złamie ten zakaz (np. sprzeda ścieżkę konkurencji), agencja może żądać odszkodowania na podstawie umowy.
- Jednak agencja nie nabywa żadnego prawa wyłącznego względem osób trzecich – jeśli ktoś przypadkiem pozyska i użyje tę ścieżkę, roszczenie może dotyczyć tylko osoby, z którą agencja zawarła umowę, a nie postronnych użytkowników.
Podsumowanie – co musisz zapamiętać?
- Wytwory AI bez udziału człowieka nie podlegają ochronie wyłącznymi prawami majątkowymi (np. prawem autorskim).
- Możesz sprzedawać nośniki materialne (np. wydruki, płyty) zawierające takie wytwory – w tym przypadku przenosisz własność rzeczy, nie praw do utworu.
- Umowy o „wyłączność” lub „zakaz wykorzystywania” są skuteczne tylko między stronami umowy i nie działają wobec osób trzecich.
- Zakazy narzucane przez dostawców AI mogą być nieważne, jeśli naruszają zasady współżycia społecznego lub nie są uzasadnione ekonomicznie.
- Dbaj o precyzyjne zapisy umowne, szczególnie jeśli zależy Ci na wyłączności faktycznej – warto jasno określić obowiązki, wynagrodzenie i okres obowiązywania zobowiązań.
Podstawa prawna
- Art. 1 ust. 1 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- Art. 45, art. 140, art. 353(1), art. 58 § 1 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- obrót wytworami AI bez praw autorskich
- sprzedaż wydruków generowanych przez AI
- wyłączność faktyczna na wytwory AI
- umowy o wykorzystanie treści AI
- prawa i obowiązki użytkowników narzędzi GenAI