W dobie cyfrowej transformacji przedsiębiorcy szukają nowych sposobów na pozyskiwanie kapitału i uproszczenie obrotu udziałami w firmach. Jednym z trendów, który zyskuje na znaczeniu, jest tokenizacja – zamiana praw udziałowych na cyfrowe tokeny działające w technologii blockchain (DLT). Jednak w przypadku spółek z o.o. tokenizacja udziałów jest obecnie w Polsce prawnie niedopuszczalna. Dlaczego? Przeczytaj, zanim rozważysz tokenizację w swojej firmie.
Czym są udziały w spółce z o.o. i czym różnią się od akcji?
Zarówno udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i akcje w spółce akcyjnej czy prostej spółce akcyjnej stanowią prawa udziałowe, czyli prawa przysługujące wspólnikom do udziału w spółce oraz jej zyskach. Jednak różni je wiele kluczowych cech:
🔹 Udziały w sp. z o.o.:
- nie mają formy dokumentu ani zapisu na rachunku papierów wartościowych,
- nie są papierami wartościowymi,
- ich obrót wymaga formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 180 k.s.h.),
- nie można ich oferować nieoznaczonemu adresatowi (art. 182¹ k.s.h.).
🔹 Akcje:
- są papierami wartościowymi,
- mogą być dematerializowane i tokenizowane (np. w rejestrze akcjonariuszy DLT),
- podlegają przepisom rynku kapitałowego, ale mogą funkcjonować na publicznym rynku.
🔍 Wniosek: udziały w sp. z o.o. mają zamknięty, spersonalizowany charakter. Nie służą swobodnemu obrotowi, a raczej budowaniu trwałych relacji w gronie wspólników.
Przepisy, które zakazują tokenizacji udziałów w sp. z o.o.
Polskie prawo bardzo precyzyjnie określa, czego nie wolno robić z udziałami w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
⚖️ Zakaz dokumentowania udziałów (art. 174 § 6 k.s.h.)
„Na udziały w spółce nie mogą być wystawiane dokumenty na okaziciela, dokumenty imienne ani dokumenty na zlecenie.”
🔒 To kluczowy przepis – oznacza on, że udziałów nie można „ucieleśnić”, czyli nie mogą istnieć w postaci tokenów przypominających papiery wartościowe. Skoro token to cyfrowa forma dokumentu potwierdzającego prawo, to jego emisja jest wprost sprzeczna z tym przepisem.
✍️ Wymóg formy kwalifikowanej (art. 180 k.s.h.)
„Zbycie udziału wymaga formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.”
Ten wymóg oznacza, że przeniesienie udziałów nie może odbywać się automatycznie, anonimowo lub bezosobowo, jak ma to miejsce w technologii blockchain. Tokeny z natury są szybkie i nieformalne, a obrót udziałami – odwrotnie: sformalizowany i pod kontrolą notariusza.
📢 Zakaz kierowania oferty do nieoznaczonego adresata (art. 182¹ k.s.h.)
„Oferta nabycia udziałów spółki z o.o. nie może być kierowana do nieoznaczonego adresata ani promowana wobec niego.”
Oznacza to, że nie wolno reklamować sprzedaży udziałów ani oferować ich publicznie – co jest podstawą tokenizacji jako narzędzia pozyskiwania kapitału w modelu crowdfundingowym.
Przykład: startup próbujący obejść zakaz
Firma „DigitalHub sp. z o.o.” chce pozyskać środki od inwestorów. Planuje wyemitować tokeny odzwierciedlające udziały, które będzie sprzedawać na platformie blockchain. Oferta ma być skierowana do szerokiego grona inwestorów.
🔴 Problem:
- Tokeny stanowią dokumenty poświadczające prawa – naruszenie art. 174 § 6 k.s.h.
- Publiczne promowanie oferty – naruszenie art. 182¹ k.s.h.
- Brak formy notarialnej – naruszenie art. 180 k.s.h.
🛑 Efekt: cały model jest nielegalny, a taka oferta może zostać uznana za naruszenie przepisów KSH, prawa cywilnego i rynku kapitałowego.
Dlaczego tokenizacja udziałów jest sprzeczna z naturą spółki z o.o.?
Spółka z o.o. to forma prawna z założenia zamknięta, przeznaczona raczej do działalności rodzinnej, lokalnej lub partnerskiej, a nie do szerokiego pozyskiwania kapitału od nieznanych inwestorów. Tokenizacja – oparta na swobodzie transferu praw – uderzałaby w podstawowe założenia tej formy prawnej.
🔒 Personalistyczny charakter spółki z o.o.
Cechy, które czynią spółkę z o.o. „niekompatybilną” z tokenizacją:
- udziałowcy często są aktywni w zarządzaniu spółką lub blisko z nią związani,
- transakcje udziałowe są kontrolowane – często wymagają zgody wspólników lub samej spółki,
- brak akcyjnego charakteru inwestycyjnego – udziały nie są „papierami inwestycyjnymi”, ale nośnikami członkostwa.
Tokenizacja oznaczałaby upowszechnienie udziałów i możliwość ich swobodnego nabywania na rynku wtórnym, co stałoby w sprzeczności z tym podejściem.
Przepisy prawa porównawczego – jak jest za granicą?
Nie tylko polskie prawo zakazuje tokenizacji udziałów w sp. z o.o. Podobne ograniczenia występują także w innych krajach kontynentalnej Europy:
🇩🇪 Niemcy – § 15 GmbHG
Wymagana jest forma aktu notarialnego do przeniesienia udziału. Dodatkowo udziały GmbH nie są papierami wartościowymi ani nie mogą być przedmiotem publicznego obrotu.
🇪🇸 Hiszpania – art. 106 LSC
Przeniesienie udziałów wymaga aktu publicznego (escritura pública), a udziały nie mogą mieć formy dokumentu ani zapisu w systemie obrotu instrumentami finansowymi.
🇫🇷 Francja – art. L223-3 Code de commerce
Liczba wspólników w SARL nie może przekroczyć 100. Po przekroczeniu tego progu spółka musi zostać przekształcona w spółkę akcyjną.
🔍 Wniosek: reguła zamkniętego obrotu udziałami jest standardem w europejskim prawie spółek z o.o.
Nowelizacja z 2023 r. – kolejne potwierdzenie zakazu
W listopadzie 2023 r. wprowadzono do Kodeksu spółek handlowych nowy przepis:
📢 Art. 182¹ k.s.h.:
„Oferta nabycia udziałów spółki z o.o. nie może być kierowana do nieoznaczonego adresata ani też nie jest dozwolone promowanie ich nabycia poprzez kierowanie reklamy lub innej formy promocji do nieoznaczonego adresata.”
🧭 Cel nowelizacji:
- Zapobieżenie powstawaniu „quasi-giełd” dla udziałów sp. z o.o.
- Uniemożliwienie wykorzystania crowdfundingu lub tokenizacji do pozyskiwania środków dla spółek z o.o.
⚠️ Dodatkowo: w świetle art. 2 ust. 2 rozporządzenia 2020/1503 (o finansowaniu społecznościowym), udziały w spółkach z o.o. mogą być dopuszczone do crowdfundingu tylko, jeśli nie ma ograniczeń w ich zbywaniu – a w Polsce takie ograniczenia istnieją.
Czy możliwa jest tokenizacja „czegoś innego”?
Choć udziałów tokenizować nie wolno, pojawia się pytanie, czy można tokenizować inne prawa majątkowe powiązane ze spółką z o.o., np. wierzytelności wobec spółki.
Teoretycznie:
- jeśli wspólnikowi przysługuje wierzytelność wobec spółki (np. z tytułu udzielonej pożyczki),
- można ją przenieść w formie tokena (tzw. „tokenizacja personalna”),
- ale taki token nie będzie nośnikiem udziału ani praw wspólnika.
📌 Wnioski:
- Tokenizacja praw udziałowych jest całkowicie wykluczona,
- Tokenizacja wierzytelności – możliwa, ale bez skutku w sferze korporacyjnej.
Czy można to zmienić?
W świetle obecnego stanu prawnego tokenizacja udziałów jest wykluczona. Jednak możliwe są zmiany legislacyjne, np. poprzez:
- utworzenie specjalnego typu spółki cyfrowej, np. e-z.o.o.,
- dopuszczenie obrotu udziałami tokenizowanymi w ramach zamkniętych systemów, np. za zgodą notariusza lub wspólników,
- stworzenie rejestru udziałów opartego na blockchainie z ograniczonym dostępem.
📌 Wzorem mogą być takie państwa jak:
- Liechtenstein – ustawa o tokenach i VT-dostawcach,
- Niemcy – elektroniczne papiery wartościowe,
- Szwajcaria – tokeny jako przenoszalne prawa majątkowe.
Podsumowanie
🔒 Udziały w spółce z o.o. nie mogą być tokenizowane.
Zabraniają tego:
- przepisy zakazujące ich dokumentowania,
- obowiązek formy kwalifikowanej,
- zakaz promocji oferty udziałów,
- charakter zamknięty tej formy prawnej.
📉 Tokenizacja udziałów w sp. z o.o.:
✔ niezgodna z Kodeksem spółek handlowych,
✔ sprzeczna z naturą tej spółki,
✔ ryzykowna prawnie i faktycznie niewykonalna.
Podstawa prawna
- art. 174 § 6, art. 180, art. 182¹ – Kodeks spółek handlowych
- art. 2 ust. 2 – Rozporządzenie 2020/1503
- § 15 GmbHG (Niemcy), art. 106 LSC (Hiszpania), art. L223-3 C. com. (Francja)
Tematy porad zawartych w poradniku
- tokenizacja udziałów spółka z o.o.
- zakaz promocji udziałów
- obrót udziałami a blockchain
- forma notarialna udziałów
- crowdfunding w spółkach z o.o.
Przydatne strony urzędowe
- https://isap.sejm.gov.pl – System aktów prawnych
- https://www.knf.gov.pl – Komisja Nadzoru Finansowego
- https://krs.ms.gov.pl – Krajowy Rejestr Sądowy
- https://eur-lex.europa.eu – Prawo UE