Sztuczna inteligencja coraz śmielej wkracza w świat podatków i księgowości. Z jednej strony stanowi ogromne wsparcie w analizie danych i przyspiesza pracę biur rachunkowych, z drugiej – niesie ze sobą realne ryzyko błędów, które mogą drogo kosztować przedsiębiorców. Jak z niej korzystać bezpiecznie? Jakie są granice jej zastosowania w praktyce doradcy podatkowego i księgowego?
Rola sztucznej inteligencji w pracy księgowych i doradców podatkowych
Zawód księgowego i doradcy podatkowego to dziś nie tylko liczby i przepisy – to także umiejętność poruszania się w świecie technologii. W ostatnich latach pojawiło się wiele narzędzi opartych na sztucznej inteligencji (AI), które potrafią analizować dane finansowe, podpowiadać rozwiązania podatkowe, a nawet przygotowywać projekty pism urzędowych.
Jak podkreśla doradca podatkowy Michał Cielibała, prezes Biura Rachunkowego BIUREX, „AI może wspierać nas w analizie problemów, ale każdą jej odpowiedź trzeba sprawdzać i kontrolować”.
AI działa w oparciu o algorytmy uczące się z ogromnych zbiorów danych. Często jednak zdarza się, że:
- powołuje nieistniejące przepisy lub błędne interpretacje prawa,
- cytuje wyroki sądów, które nigdy nie zapadły,
- tworzy fałszywe wnioski, jeśli nie dysponuje pełnym kontekstem.
Z tego powodu doradca podatkowy nie może opierać się wyłącznie na wynikach wygenerowanych przez AI. Każda informacja powinna zostać zweryfikowana w oficjalnych źródłach, takich jak orzecznictwo sądów administracyjnychczy ustawy na sejm.gov.pl.
Gdy AI wprowadza w błąd – kosztowne konsekwencje dla podatników
Rosnąca popularność narzędzi AI sprawiła, że coraz więcej podatników próbuje samodzielnie rozwiązywać swoje problemy podatkowe z ich pomocą. W wielu przypadkach kończy się to jednak błędnymi decyzjami, które mogą skutkować:
- błędnym rozliczeniem podatku,
- utratą prawa do zwrotu lub ulgi,
- koniecznością zapłaty odsetek,
- a nawet odpowiedzialnością karnoskarbową.
Jak zauważa Cielibała, „obecnie prawie połowa podatników przychodzi do doradcy z gotowym rozwiązaniem wygenerowanym przez AI. Dobrze, jeśli chcą je skonsultować. Gorzej, gdy nie pytają i są przekonani, że sztuczna inteligencja ma zawsze rację”.
📄 Przykład
Pani Katarzyna, właścicielka małej firmy z Wrocławia, zapytała chatbota o możliwość odliczenia VAT od zakupu samochodu osobowego używanego także prywatnie. Otrzymała błędną informację, że może odliczyć 100% VAT, jeśli prowadzi ewidencję przebiegu pojazdu w Excelu. Dopiero doradca podatkowy wyjaśnił jej, że przepisy „art. 86a ust. 4 ustawy o VAT” określają znacznie surowsze warunki – w tym konieczność zgłoszenia pojazdu do urzędu skarbowego (formularz VAT-26).
Bez tej konsultacji przedsiębiorczyni naraziłaby się na korektę podatku i sankcje.
AI jako narzędzie wspierające, nie zastępujące doradcę
Sztuczna inteligencja może jednak być doskonałym narzędziem pomocniczym, jeśli jest właściwie wykorzystywana.
AI może pomóc m.in. w:
- szybkim przeszukiwaniu baz orzecznictwa,
- wstępnym formułowaniu zapytań czy analiz,
- wskazywaniu potencjalnych ścieżek interpretacyjnych.
Przykładem może być sytuacja, gdy doradca podatkowy szukał informacji o opłacie cukrowej. AI wskazała mu konkretny wyrok sądu administracyjnego, który okazał się prawdziwy i pomógł znaleźć właściwe rozwiązanie. To dowód, że AI może być inspiracją, ale nigdy ostatecznym źródłem prawa.
📌 Wskazówka dla doradców:
Zawsze weryfikuj dane z AI w:
- bazie orzeczeń sądów administracyjnych (orzeczenia.nsa.gov.pl),
- systemach informacji prawnej,
- aktach prawnych na stronie sejm.gov.pl.
Sztuczna inteligencja w systemach księgowych – ułatwienie z zastrzeżeniem
AI pojawia się również w oprogramowaniu finansowo-księgowym. Dzisiejsze systemy potrafią m.in.:
- automatycznie dekretować faktury,
- rozpoznawać kontrahenta i kategorię kosztu,
- podpowiadać odpowiednie konta księgowe,
- klasyfikować dokumenty po treści lub numerze NIP.
To ogromne wsparcie dla księgowych, szczególnie przy dużej liczbie dokumentów. Jednak nawet w takich sytuacjach nie wolno rezygnować z kontroli merytorycznej.
📄 Przykład
System księgowy w firmie „TechnoLux” automatycznie przypisał zakup paliwa do kosztów eksploatacyjnych samochodów osobowych (konto 403). Jednak w jednym przypadku zakup dotyczył agregatu prądotwórczego, który powinien zostać zaksięgowany jako koszt zużycia materiałów (konto 401). Gdyby księgowa nie zauważyła pomyłki, doszłoby do błędu w bilansie.
Jak podkreśla Cielibała: „Pomoc jest olbrzymia, ale wymaga kontroli. Jeśli nie wiemy, po której stronie – Wn czy Ma – zaksięgować dokument, system nie zrobi tego za nas poprawnie”.
Świadome korzystanie z AI – zasady bezpieczeństwa dla doradców i przedsiębiorców
Aby sztuczna inteligencja była sojusznikiem, a nie zagrożeniem, należy stosować kilka podstawowych zasad:
1. Nie powierzaj AI całej odpowiedzialności
Nigdy nie podpisuj pism, opinii czy deklaracji przygotowanych wyłącznie przez AI bez własnej analizy.
Doradca odpowiada zawodowo i karnoskarbowo za treść dokumentu, nawet jeśli przygotowała go maszyna.
2. Sprawdzaj źródła i cytaty
Zawsze weryfikuj, czy wskazane przepisy i wyroki naprawdę istnieją. AI potrafi „zmyślać” prawnicze odniesienia w sposób bardzo przekonujący.
3. Zachowaj tajemnicę zawodową
Nie przekazuj do systemów AI danych osobowych, tajemnic przedsiębiorstwa ani poufnych informacji klientów – szczególnie w przypadku narzędzi działających w chmurze.
4. Traktuj AI jako narzędzie pomocnicze
AI może skrócić czas analizy, ale nie zastąpi doświadczenia ani znajomości prawa podatkowego.
5. Szkol współpracowników
Warto edukować pracowników biura rachunkowego, by nie kopiowali bezrefleksyjnie treści generowanych przez AI i potrafili odróżniać fakty od błędów.
Czy AI zagrozi zawodom księgowego i doradcy podatkowego?
Na razie – nie.
Choć AI automatyzuje wiele procesów, zawód doradcy podatkowego opiera się na interpretacji prawa i odpowiedzialności zawodowej, której nie da się zastąpić algorytmem.
Maszyny nie potrafią ocenić ryzyka podatkowego w kontekście realnych konsekwencji biznesowych, nie rozumieją niuansów języka prawnego ani etyki zawodowej.
Jak podsumowuje Michał Cielibała:
„Sztuczna inteligencja może nas wspomóc, ale nas nie wyręczy”.
Podstawa prawna
- art. 86a ust. 4 – ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361 z późn. zm.)
- art. 2 ust. 1 – ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (Dz.U. 2023 poz. 2381 z późn. zm.)
- art. 9 ust. 1 – ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. 2024 poz. 120 z późn. zm.)
Tematy zawarte w poradniku
- wykorzystanie sztucznej inteligencji w księgowości i doradztwie podatkowym
- ryzyka błędów podatkowych przy korzystaniu z AI
- odpowiedzialność doradcy podatkowego za treści generowane przez AI
- automatyzacja księgowości z wykorzystaniem sztucznej inteligencji
- bezpieczne korzystanie z narzędzi AI w pracy biura rachunkowego
Linki do źródeł
- https://www.sejm.gov.pl – teksty ustaw i nowelizacji
- https://www.podatki.gov.pl – oficjalny portal Ministerstwa Finansów
- https://www.zus.pl – informacje o składkach i ubezpieczeniach
- https://orzeczenia.nsa.gov.pl – baza orzeczeń sądów administracyjnych