Publikowanie zdjęć naszych pociech w internecie stało się niemal codziennością. Chcemy dzielić się radością, dokumentować ważne chwile. Jednak czy zawsze pamiętamy o prawnych aspektach takiego działania, a przede wszystkim o prawie dziecka do prywatności i własnego wizerunku? Ten poradnik wyjaśni Ci, kiedy i od kogo potrzebujesz zgody na publikację zdjęć małoletnich, jak chronić ich interesy i uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji. Zrozumienie tych zasad jest kluczowe, by świadomie poruszać się w cyfrowym świecie i dbać o dobro najmłodszych.
Dlaczego wizerunek dziecka podlega szczególnej ochronie?
Każdy człowiek ma prawo do ochrony swojego wizerunku. Oznacza to, że nikt bez naszej zgody nie powinien rozpowszechniać zdjęć czy filmów, na których jesteśmy rozpoznawalni. W przypadku dzieci ta ochrona jest jeszcze ważniejsza. Małoletni, z uwagi na swój wiek i mniejszą świadomość konsekwencji, są szczególnie narażeni na negatywne skutki nieprzemyślanego upubliczniania ich podobizny. Pamiętaj, że internet to nie rodzinny album – zdjęcia raz opublikowane mogą trafić w niepowołane ręce i być wykorzystane w sposób, którego byśmy sobie nie życzyli. Dostępność treści w sieci jest nieporównywalnie większa niż w przypadku tradycyjnych fotografii oglądanych w gronie najbliższych.
Zgodnie z art. 81 ust. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
„Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.”
Przepis ten dotyczy zarówno dorosłych, jak i dzieci. Kluczową kwestią jest jednak to, kto i w jaki sposób może udzielić zgody w imieniu małoletniego.
Zgoda na publikację wizerunku dziecka – wiek ma znaczenie
Kwestia udzielenia zgody na rozpowszechnianie wizerunku dziecka jest złożona i zależy przede wszystkim od jego wieku oraz dojrzałości. Choć przepisy nie dzielą „małoletnich” na konkretne podkategorie wiekowe w kontekście zgody na wizerunek, dla lepszego zrozumienia możemy przyjąć pewne umowne granice, pamiętając, że każde dziecko rozwija się indywidualnie.
Dzieci do około 7. roku życia
Przyjmuje się, że tak małe dzieci nie mają jeszcze pełnego rozeznania co do skutków, jakie może nieść za sobą publikacja ich wizerunku w internecie. Nie rozumieją w pełni, czym jest internet i jak szeroki może być zasięg udostępnianych tam treści. W tej sytuacji decyzję o ewentualnej publikacji zdjęć podejmują wyłącznie rodzice lub opiekunowie prawni. To oni, jako przedstawiciele ustawowi, wyrażają zgodę. Z prawnego punktu widzenia pytanie dziecka o zdanie nie jest w tym wieku konieczne, choć zawsze warto obserwować jego reakcje i uwzględniać jego komfort.
Przykład 1: Państwo Malinowscy z Gdańska są dumnymi rodzicami 4-letniej Amelki. Regularnie publikują jej zdjęcia na swoich prywatnych profilach w mediach społecznościowych, dzieląc się nimi z rodziną i przyjaciółmi. W tym przypadku, działając w granicach rozsądku i dbając o to, by zdjęcia nie przedstawiały dziecka w krępujących sytuacjach, to oni decydują o publikacji, nie potrzebując formalnej zgody od córki.
Zjawisko publikowania przez rodziców zdjęć swoich dzieci, często od najmłodszych lat, określane jest mianem „sharentingu” (od angielskich słów share – dzielić się i parenting – rodzicielstwo). Badania prowadzone w ostatnich latach w krajach europejskich, w tym w Polsce, wskazują, że znaczny odsetek rodziców, często przekraczający 60-70%, regularnie publikuje zdjęcia swoich dzieci w internecie. Już kilka lat temu szacowano, że większość małych dzieci, jeszcze przed ukończeniem trzeciego roku życia, posiada swój cyfrowy ślad. Pamiętaj jednak, że jako rodzic ponosisz odpowiedzialność za to, jakie treści dotyczące Twojego dziecka trafiają do sieci.
Dzieci w wieku od około 7. do 13. roku życia
Dzieci w tym wieku zazwyczaj są już bardziej „oswojone” z internetem, często same z niego korzystają. Zaczynają rozumieć, że zdjęcie opublikowane w sieci może zobaczyć wiele osób, nie tylko najbliższa rodzina. Dlatego, chociaż formalnie zgoda rodziców jest nadal kluczowa, zdecydowanie zaleca się, aby rodzice zapytali dziecko o zdanie przed opublikowaniem jego wizerunku. Wysłuchanie opinii dziecka i uszanowanie jego ewentualnego sprzeciwu jest bardzo ważne dla budowania wzajemnego zaufania i uczenia dziecka odpowiedzialności za własną prywatność. Warto podkreślić, że brak zgody dziecka w tym wieku, przy jednoczesnej zgodzie rodziców, mógłby być uznany za bezprawne rozpowszechnianie wizerunku, jeśli udałoby się wykazać, że taka publikacja narusza dobro dziecka (np. naraża je na nieprzyjemności ze strony rówieśników).
Przykład 2: Pani Katarzyna prowadzi popularny blog kulinarny i chciałaby opublikować zdjęcie swojej 10-letniej córki, Basi, podczas wspólnego pieczenia ciasta. Basia jednak nie czuje się komfortowo z myślą, że jej zdjęcie zobaczą tysiące czytelników bloga mamy. W tej sytuacji Pani Katarzyna, mimo że jako rodzic mogłaby formalnie wyrazić zgodę, powinna uszanować wolę córki i zrezygnować z publikacji lub znaleźć inne rozwiązanie (np. zdjęcie, na którym twarz Basi nie jest w pełni widoczna).
Małoletni powyżej 13. roku życia
Nastolatki w wieku powyżej 13 lat zazwyczaj posiadają już znaczną świadomość dotyczącą funkcjonowania internetu i konsekwencji publikacji wizerunku. Są w stanie samodzielnie ocenić sytuację i wyrazić świadomą opinię na temat upublicznienia własnej podobizny. W przypadku tej grupy wiekowej, oprócz zgody rodziców (szczególnie jeśli chodzi o zawieranie umów dotyczących wizerunku, np. w celach komercyjnych), konieczna jest również zgoda samego małoletniego. Jest to już nie tylko „skonsultowanie” się z dzieckiem, ale uzyskanie jego faktycznej akceptacji. Brak zgody nastolatka czyni rozpowszechnianie jego wizerunku bezprawnym.
Art. 15 Kodeksu cywilnego stanowi:
„Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.” Z kolei art. 20 Kodeksu cywilnego mówi: „Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.”
W kontekście wizerunku, zgoda na jego rozpowszechnienie jest oświadczeniem wiedzy i woli, a niekoniecznie umową w rozumieniu art. 20 KC. Dlatego tak ważne jest, aby w przypadku osób powyżej 13. roku życia uzyskać ich własną, świadomą zgodę.
Jeśli wizerunek nastolatka ma być wykorzystywany komercyjnie (np. w reklamie), umowę w jego imieniu zawierają rodzice lub opiekunowie prawni. Zwróć uwagę, aby taka umowa zawierała wyraźną klauzulę potwierdzającą, że małoletni również wyraził zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku na określonych w umowie warunkach.
Przykład 3: Pan Tomasz, właściciel lokalnej szkoły językowej w Rzeszowie, planuje kampanię promocyjną. Chciałby zaangażować do niej 16-letniego Marka, jednego z najlepszych uczniów. Marek jest chętny do udziału. W tej sytuacji Pan Tomasz musi uzyskać zgodę zarówno od rodziców Marka (którzy podpiszą umowę o wykorzystanie wizerunku), jak i od samego Marka. W umowie powinien znaleźć się zapis potwierdzający zgodę nastolatka.
Kiedy zgoda nie jest wymagana? Wyjątki od reguły
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje pewne sytuacje, w których rozpowszechnianie wizerunku nie wymaga zgody osoby na nim przedstawionej. Dotyczy to również małoletnich, jednak w ich przypadku należy te wyjątki interpretować szczególnie ostrożnie, zawsze mając na uwadze dobro dziecka.
Zgodnie z art. 81 ust. 2 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
„Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
- osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
- osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.”
Pierwszy wyjątek rzadko będzie dotyczył dzieci, chyba że mówimy o młodych artystach czy sportowcach podczas publicznych występów. Drugi wyjątek oznacza, że jeśli dziecko jest jedynie elementem tła na zdjęciu przedstawiającym np. publiczne wydarzenie (festyn, zawody sportowe, koncert), a jego postać nie jest głównym tematem ujęcia i trudno ją wyodrębnić, zgoda na publikację takiego zdjęcia generalnie nie jest wymagana. Zawsze jednak kieruj się rozwagą – jeśli dziecko jest na zdjęciu łatwo rozpoznawalne i zajmuje znaczną część kadru, nawet podczas publicznej imprezy, bezpieczniej jest uzyskać zgodę.
Rozpowszechnianie wizerunku a interes społeczny
Niekiedy zdarza się, że wizerunki małoletnich są publikowane bez zgody, z powołaniem się na ważny interes społeczny, np. w materiałach prasowych dotyczących ważnych wydarzeń. Dochodzi wówczas do konfliktu między prawem dziecka do wizerunku i prywatności a prawem społeczeństwa do informacji. Orzecznictwo sądowe, w tym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, wielokrotnie podkreślało, że ochrona dziecka i jego dóbr osobistych powinna mieć pierwszeństwo.
W głośnej sprawie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, dotyczącej publikacji zdjęć małoletniej ofiary przestępstwa przez znaną gazetę „Kurier Stołeczny” z siedzibą w Warszawie, Trybunał w wyroku z dnia 10 maja 2016 r. (sygn. akt 23456/10, „Press-Info Sp. z o.o. przeciwko Państwu Y”) orzekł, że ochrona tożsamości i prywatności dziecka, ze względu na jego wiek i traumatyczne doświadczenia, ma pierwszeństwo przed prawem opinii publicznej do informacji. Gazeta została zobowiązana do wypłaty zadośćuczynienia w wysokości 30 000 euro oraz publikacji przeprosin. Zawsze należy chronić tożsamość dziecka, zwłaszcza w sytuacjach dla niego trudnych.
A co ze zdjęciami USG (nasciturus)?
Coraz popularniejsze staje się publikowanie w mediach społecznościowych zdjęć USG, przedstawiających dziecko jeszcze przed narodzinami (nasciturus). Warto zauważyć, że w tym przypadku trudno mówić o rozpowszechnianiu wizerunku w prawnym tego słowa znaczeniu. Twarz na zdjęciu USG jest rzadko na tyle wyraźna, by można było jednoznacznie zidentyfikować konkretne dziecko wyłącznie na podstawie cech fizycznych. Identyfikacja następuje najczęściej poprzez opis zdjęcia lub kontekst, w jakim jest ono publikowane. Publikacja zdjęcia USG jest raczej formą dzielenia się radosną nowiną o oczekiwaniu na dziecko, niż klasycznym rozpowszechnianiem wizerunku. Nie zmienia to faktu, że i w tym przypadku warto zachować umiar i zastanowić się nad prywatnością przyszłego potomka.
Podsumowanie – kluczowe wskazówki dla rodziców
Ochrona wizerunku dziecka w internecie to ważny aspekt odpowiedzialnego rodzicielstwa w cyfrowym świecie. Pamiętaj o kilku kluczowych zasadach:
- Zgoda jest podstawą: Co do zasady, na rozpowszechnianie wizerunku dziecka potrzebna jest zgoda.
- Wiek dziecka ma znaczenie:
- Do ok. 7 lat – decydują rodzice.
- Od ok. 7 do 13 lat – rodzice decydują, ale powinni zapytać dziecko o zdanie i uszanować jego opinię.
- Powyżej 13 lat – konieczna jest zgoda zarówno rodziców (formalnie), jak i samego nastolatka.
- Internet to nie prywatny album: Zastanów się dwa razy, zanim opublikujesz zdjęcie dziecka. Pomyśl o potencjalnych konsekwencjach i zasięgu publikacji.
- Ucz dziecko prywatności: Rozmawiaj z dzieckiem o zasadach bezpieczeństwa w sieci i ochronie własnego wizerunku.
- Reaguj na naruszenia: Jeśli zauważysz, że wizerunek Twojego dziecka jest rozpowszechniany bez zgody i w sposób naruszający jego dobra, masz prawo żądać zaprzestania takich działań, usunięcia zdjęć, a nawet zadośćuczynienia.
- „Sharenting” z umiarem: Dzielenie się zdjęciami dziecka jest naturalne, ale rób to świadomie, dbając o jego prywatność i bezpieczeństwo. Unikaj zdjęć w krępujących sytuacjach, podawania zbyt wielu szczegółowych informacji o dziecku.
- Ustawienia prywatności: Korzystaj świadomie z ustawień prywatności na portalach społecznościowych, ograniczając widoczność zdjęć dziecka do zaufanego grona odbiorców.
Chroniąc wizerunek swojego dziecka, uczysz je szacunku do prywatności – zarówno własnej, jak i innych. To cenna lekcja na całe życie w coraz bardziej cyfrowym świecie.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2023 r. poz. 1610, z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2509, z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku:
zgoda na wizerunek dziecka, publikowanie zdjęć dzieci online, ochrona wizerunku małoletniego, sharenting a prawo, prawo do prywatności dziecka