Rozwój sztucznej inteligencji (AI) umożliwia tworzenie cyfrowych „klonów” ludzi – ich głosu, twarzy, mimiki czy sposobu mówienia. Choć może to służyć szlachetnym celom, jak np. automatyzacja komunikacji instytucjonalnej, niesie również poważne ryzyko naruszenia praw osobistych. W tym poradniku dowiesz się, jakie prawa chronią Twój wizerunek, głos i tożsamość, kiedy wykorzystanie przez AI jest legalne, a kiedy staje się bezprawne.
🧠 Czym są dobra osobiste i dlaczego są ważne?
Dobra osobiste to niemajątkowe wartości chronione prawem, związane ściśle z jednostką. Przysługują każdemu człowiekowi – niezależnie od wieku, wykształcenia czy pozycji społecznej. Zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego, są nimi m.in.:
- wizerunek,
- głos,
- godność i dobre imię,
- prywatność,
- pseudonim,
- nietykalność cielesna,
- wolność sumienia.
Jeśli ktoś naruszy te dobra – np. użyje Twojej twarzy lub głosu w sztucznie wygenerowanym filmie – masz prawo żądać zaniechania, przeprosin, a także odszkodowania lub zadośćuczynienia.
🤖 Legalne wykorzystanie wizerunku przez sztuczną inteligencję
Wizerunek może być wykorzystywany przez AI tylko wtedy, gdy osoba zainteresowana wyraziła na to zgodę. Zgoda ta musi być jednoznaczna, konkretna i świadoma, co oznacza, że osoba musi wiedzieć:
- w jakim celu jej wizerunek/głos będą użyte,
- przez kogo,
- w jakiej formie (np. spot video, avatar, kampania),
- jak długo,
- czy materiał będzie publiczny.
Przykład – legalne wykorzystanie:
Ministerstwo Cyfryzacji w Polsce w 2025 roku wprowadza wirtualną konsultantkę online – Lidię AI, która odczytuje komunikaty urzędowe. Postać Lidii została stworzona na podstawie wyglądu znanej dziennikarki, Anny Brzezińskiej z Krakowa, która zawarła z ministerstwem umowę licencyjną na korzystanie z jej wizerunku, głosu i sposobu mówienia. AI generuje wypowiedzi w oparciu o tekst przygotowany przez urzędników.
📌 Dzięki wyraźnej umowie i oznaczeniu każdego wystąpienia jako „postać generowana przez AI”, nie dochodzi do naruszenia praw Anny. Jej dobra osobiste są chronione, bo wyraziła zgodę.
🔍 Czy trzeba oznaczać postacie stworzone przez AI?
TAK. W przypadku cyfrowych klonów osób rzeczywistych – nawet jeśli wykorzystanie jest legalne – wskazane jest ich czytelne oznaczanie. Pozwala to odróżnić:
- komunikaty oficjalne od prywatnych wypowiedzi tej osoby,
- postać wygenerowaną od rzeczywistej obecności w mediach.
Coraz częściej stosuje się oznaczenia takie jak:
- QR kody z linkiem do informacji o tym, kto stworzył AI,
- oznaczenia typu „postać cyfrowa”, „syntetyczny głos”, „wizerunek wygenerowany przez AI”.
✅ Transparentność chroni nie tylko osobę, na której bazie stworzono postać – ale też odbiorców, którzy mogą być wprowadzeni w błąd.
🔐 Jakie dobra osobiste może naruszyć sztuczna inteligencja?
W zależności od sposobu użycia, sztuczna inteligencja może naruszyć:
- wizerunek – gdy twarz lub podobizna osoby pojawia się w obrazie AI,
- głos – gdy AI „mówi” głosem znanej osoby,
- godność – gdy AI wkłada w usta cyfrowego klona wypowiedzi, które są kompromitujące lub sprzeczne z przekonaniami danej osoby,
- prywatność – jeśli AI używa danych osobowych, np. informacji o chorobach, poglądach, historii życia,
- tożsamość – jeśli AI podszywa się pod konkretną osobę.
🛑 Brak zgody = naruszenie prawa
Każde użycie wizerunku, głosu czy innych elementów tożsamości bez zgody osoby zainteresowanej stanowi naruszenie prawa.
Zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
„Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej.”
Brak takiego zezwolenia, nawet jeśli obraz lub głos zostały wygenerowane sztucznie, nie zwalnia twórcy AI z odpowiedzialności.
📌 Podsumowanie – czego dowiedziałeś się w tej części?
✔ Twoje wizerunek, głos i tożsamość są chronione prawem jako dobra osobiste.
✔ Możesz wyrazić zgodę na ich wykorzystanie przez AI, ale tylko świadomie i konkretnie.
✔ Transparentność i oznaczanie cyfrowych postaci jest wskazane, nawet gdy wszystko odbywa się legalnie.
✔ Brak zgody = naruszenie prawa – możesz wtedy domagać się ochrony cywilnej i karnej.
📚 Podstawa prawna
- art. 23, art. 24 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
- art. 81 ust. 1 – ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Tematy porad zawartych w poradniku:
- wykorzystanie wizerunku przez AI
- ochrona dóbr osobistych 2025
- zgoda na cyfrowy klon
- legalne użycie głosu przez sztuczną inteligencję
- prawa autorskie a twarz i głos