Unieważnienie umowy kredytu frankowego nie kończy sprawy. Często to dopiero początek drugiej fazy sporu – o rozliczenia. Kluczowe znaczenie mają w niej koszty procesu, których wysokość może zaskoczyć kredytobiorcę. Kto powinien je ponieść? Czy bank, nawet jeśli wygra proces? Czy konsument, choć działał w obronie swoich praw? A może… każdy swoje? Na te pytania próbował odpowiedzieć warszawski sąd, kierując do Trybunału Sprawiedliwości UE sprawę C-746/24. To jedno z najważniejszych pytań prejudycjalnych w historii sporów frankowych.
💰 Dlaczego temat kosztów procesu jest tak istotny?
W przypadku sporów frankowych mówimy zwykle o roszczeniach opiewających na setki tysięcy złotych, a więc i potencjalnie wysokich kosztach pełnomocników oraz opłatach sądowych. Konsumenci, którzy wygrali sprawy o unieważnienie umowy, nierzadko są następnie pozywani przez banki o zwrot wypłaconego kapitału. Z pozoru wszystko jest jasne – skoro umowa jest nieważna, strony powinny zwrócić sobie świadczenia. Ale co, jeśli taki pozew banku wygrywa, bo kredytobiorca nie spłacił jeszcze całego kapitału? Czy to oznacza, że konsument ma pokryć koszty procesu, mimo że cała sytuacja wynika z klauzul abuzywnych w umowie?
To właśnie próbował wyjaśnić polski sąd w pytaniu C-746/24.
⚖ O co chodzi w sprawie C-746/24?
W sprawie Bank Millennium S.A. przeciwko PR, Sąd Okręgowy w Warszawie zapytał Trybunał Sprawiedliwości UE, czy dyrektywa 93/13 pozwala, by konsument był obciążony kosztami procesu w sytuacji, gdy sąd krajowy uwzględnia pozew banku o zwrot kapitału z nieważnej umowy. Taki pozew jest zasadny – umowa jest prawomocnie uznana za nieważną – ale cała sytuacja powstała wyłącznie dlatego, że bank stosował nieuczciwe postanowienia umowne.
Sąd zauważył, że:
- konsument może nie mieć pieniędzy, by spełnić żądanie banku natychmiast,
- koszty postępowania sądowego mogą być ogromne – bank płaci kilkadziesiąt razy więcej przy wnoszeniu pozwu niż konsument,
- obciążenie konsumenta kosztami może zniechęcać go do korzystania z ochrony unijnej wynikającej z dyrektywy 93/13.
W skrócie: czy koszty procesu mogą zabić skuteczność prawa konsumenckiego?
🇪🇺 Co na to TSUE? Kluczowe zasady
W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE od lat obowiązują dwie kluczowe zasady, które muszą być spełnione, aby prawo krajowe nie naruszało unijnych przepisów:
✅ Zasada równoważności
Przepisy krajowe dotyczące spraw unijnych nie mogą być mniej korzystne niż te stosowane do podobnych spraw krajowych.
✅ Zasada skuteczności
Przepisy krajowe nie mogą utrudniać lub uniemożliwiać korzystania z praw przyznanych przez prawo unijne.
To właśnie ta druga zasada – skuteczność – jest najczęściej wykorzystywana do kwestionowania krajowych regulacji dotyczących kosztów procesu.
📚 Co już wiadomo z orzecznictwa TSUE?
Trybunał wypowiadał się wielokrotnie w podobnych kontekstach. Przykładowo:
- C-224/19 i C-259/19 (Caixabank): TSUE uznał, że obciążenie konsumenta kosztami procesu jest niedopuszczalne, jeśli jego roszczenie zostało tylko częściowo uwzględnione z powodów niezależnych od niego (np. niejednolite orzecznictwo).
- C-215/21 (Servicios Prescriptor): TSUE uznał, że jeśli bank zmusił konsumenta do złożenia pozwu, a potem sam uznał roszczenie – to bank powinien ponieść koszty.
- C-714/22 (Profi Credit Bulgaria): Potwierdzono, że konsument nie może być obciążany kosztami, jeśli działa w dobrej wierze i jego roszczenia są uzasadnione.
Z tego wynika, że nawet wygrana banku w procesie o zwrot kapitału nie musi oznaczać, że konsument przegrał i powinien płacić. Trybunał patrzy szerzej – na całokształt relacji i zachowania stron.
🧾 Przykłady praktyczne
Przykład 1: Konsument działał lojalnie, bank nie
Pani Karolina z Radomia wygrała sprawę o unieważnienie kredytu we frankach. Bank nie zgodził się na ugodę i przez 2 lata twierdził, że umowa jest ważna. Po jej unieważnieniu pozwał Karolinę o zwrot kapitału. Sąd zasądził zwrot, ale nałożył pełne koszty procesu na bank, wskazując, że zachowanie banku było nielojalne.
✔ Wniosek: Zachowanie banku może przesądzać o tym, kto poniesie koszty, niezależnie od wyniku samego procesu.
Przykład 2: Konsument opóźniał spłatę mimo wiedzy o obowiązku
Pan Andrzej z Poznania wygrał sprawę frankową, ale mimo wezwania do zwrotu kapitału przez bank – zwlekał przez 10 miesięcy. Bank pozwał go i wygrał. Sąd uznał, że Andrzej działał w złej wierze i obciążył go kosztami procesu.
✖ Wniosek: Konsument również musi działać lojalnie – celowe przeciąganie rozliczenia może go narazić na koszty.
🧩 Jakie rozwiązanie może przyjąć TSUE?
Trybunał raczej nie zakaże krajowym sądom obciążania konsumenta kosztami – ale zapewne wskaże, że:
- koszty procesu nie mogą zniechęcać konsumenta do dochodzenia roszczeń,
- ocena zachowania banku musi mieć kluczowe znaczenie (czy działał lojalnie? czy mógł rozwiązać spór polubownie?),
- regulacje krajowe muszą uwzględniać możliwość nieobciążania konsumenta, jeśli bank przyczynił się do sporu.
Ostatecznie, wszystko wskazuje na to, że koszty procesu w sprawach frankowych będą musiały być oceniane indywidualnie i z uwzględnieniem celów dyrektywy 93/13.
🔍 Podsumowanie
- Koszty procesu to nie tylko formalność – mogą zadecydować, czy konsument zaryzykuje spór z bankiem.
- Dyrektywa 93/13 i orzecznictwo TSUE wspierają konsumenta, ale wymagają, by działał on w dobrej wierze.
- Polskie sądy mogą i powinny stosować prounijną wykładnię art. 102 k.p.c., aby nie obciążać konsumenta kosztami w przypadku nieuczciwych działań banku.
- W sporach frankowych lojalność stron i próba polubownego załatwienia sporu mają znaczenie prawne, nie tylko moralne.
📄 Podstawa prawna
- art. 102 – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 13a – ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
- art. 6 ust. 1, art. 7, art. 8 – dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich
🔑 Tematy porad zawartych w poradniku
- koszty procesu frankowicza
- TSUE a rozliczenie sądowe
- art. 102 k.p.c. w sprawach konsumenckich
- rozliczenia po unieważnieniu kredytu
- kto płaci koszty postępowania frankowego
📎 Przydatne adresy urzędowe
- https://orzeczenia.nsa.gov.pl – Orzeczenia sądów administracyjnych
- https://eur-lex.europa.eu – Baza aktów prawnych UE