Kwestia legalności tzw. klauzul zmiennego oprocentowania w umowach kredytowych budzi coraz większe emocje – szczególnie w kontekście pozwów dotyczących wskaźnika WIBOR. Kluczowe znaczenie ma tu orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), który analizował podobne zagadnienia na tle hiszpańskiego wskaźnika IRPH. Czy jednak można przenieść te wnioski na grunt polski? Jakie wnioski powinien wyciągnąć kredytobiorca, który rozważa pozew o „abuzywność WIBOR-u”? Oto praktyczne omówienie orzecznictwa i jego znaczenia.
Czym jest klauzula zmiennego oprocentowania?
W praktyce bankowej bardzo często kredyty hipoteczne są oprocentowane w sposób zmienny. Oznacza to, że wysokość odsetek zmienia się w zależności od wartości wskaźnika referencyjnego (takiego jak WIBOR, EURIBOR, LIBOR). Bank dolicza do tego wskaźnika własną marżę, a kredytobiorca ponosi koszt wynikający z ich sumy.
Kluczowym pytaniem prawnym jest jednak to, czy sposób, w jaki określono oprocentowanie w umowie, był uczciwy, przejrzysty i zgodny z przepisami prawa konsumenckiego, a zwłaszcza z dyrektywą 93/13/EWG.
Co analizował Trybunał Sprawiedliwości UE? Przypadek wskaźnika IRPH
TSUE rozpatrywał kilka spraw dotyczących klauzul opartych na wskaźniku referencyjnym IRPH (hiszp. Índice de Referencia de Préstamos Hipotecarios) stosowanym przez banki hiszpańskie. Wskaźnik ten miał szczególną konstrukcję – zawierał w sobie już średnią rynkową marżę banków (tzw. efekt rekurencyjności). W praktyce prowadziło to do efektu „podwójnej marży”: bank najpierw stosował wskaźnik uwzględniający marżę, a następnie doliczał własną marżę indywidualną do umowy kredytowej.
Co istotne, bank centralny Hiszpanii zalecał bankom, aby stosując IRPH, uwzględniały ujemny spread, który miał neutralizować ten efekt. Niestety, wielu kredytodawców nie stosowało się do tego zalecenia ani nie informowało o tym klientów. To właśnie brak takiej informacji TSUE uznał za potencjalnie naruszający interes konsumenta.
Co wynika z tego dla spraw WIBOR?
To pytanie stawia obecnie wiele osób, które zawarły kredyt oparty na WIBOR i rozważają pozew sądowy. Niestety, nie można automatycznie przenieść argumentacji z IRPH na WIBOR, ponieważ oba wskaźniki różnią się fundamentalnie.
🔍 Najważniejsze różnice między IRPH a WIBOR:
| Cecha | IRPH (Hiszpania) | WIBOR (Polska) |
|---|---|---|
| Typ wskaźnika | Odsetkowy + marża | Czysty depozytowy |
| Zawiera efekt marży? | Tak, wbudowany w wartość wskaźnika | Nie, marża tylko umowna |
| Zalecany spread korygujący? | Tak (ujemny) | Nie |
| Źródło danych | Koszty kredytów | Stopy rynku depozytowego |
| Obowiązek korekty? | Tak (rekomendacja banku centralnego) | Brak potrzeby |
Jak widać, IRPH to wskaźnik bardziej „kompleksowy”, przez co jego stosowanie mogło wprowadzać konsumentów w błąd, jeśli nie poinformowano ich o konsekwencjach wynikających z jego konstrukcji. Z kolei WIBOR to wskaźnik o znacznie bardziej transparentnej metodologii.
Czy WIBOR może mieć podobne problemy?
Z perspektywy orzecznictwa TSUE – nie, ponieważ:
- WIBOR nie zawiera w sobie żadnych dodatkowych marż ani ukrytych kosztów;
- nie wymaga zastosowania korekty przez bank;
- jego definicja oraz sposób ustalania są znane i publicznie dostępne;
- był przez lata jedynym stosowanym wskaźnikiem referencyjnym w Polsce, więc nie było alternatywy rynkowej, jak miało to miejsce w Hiszpanii (IRPH vs. EURIBOR).
Trybunał wskazywał, że nieuczciwość może zachodzić tylko wtedy, gdy konsument został pozbawiony możliwości zrozumienia skutków umowy – a nie wtedy, gdy zastosowany wskaźnik był powszechny, oficjalny i przejrzysty.
Przykład praktyczny 1
🧑🔧 Pani Justyna z Krakowa zawarła w 2018 r. umowę kredytu hipotecznego z oprocentowaniem zmiennym opartym na WIBOR 3M + marża 2,3%. Bank nie wyjaśnił jej mechanizmu działania WIBOR, ale wskazał jego definicję i źródło publikacji.
W 2023 r. Justyna pozwała bank, twierdząc, że klauzula zmiennego oprocentowania jest abuzywna, bo „nie wiedziała, co to jest WIBOR”.
➡ Komentarz: Zgodnie z orzecznictwem TSUE, sąd powinien zbadać, czy informacje o WIBOR były łatwo dostępne i czy przeciętny konsument mógł je zrozumieć. Jeśli tak – bank może być zwolniony z dodatkowego obowiązku informacyjnego, a klauzula nie zostanie uznana za abuzywną.
Przykład praktyczny 2
🏢 Bank DomiCredit S.A. stosował w 2010 r. w swoich umowach kredytowych wskaźnik „Kredytowy RRSO Premium”, ustalany na podstawie wewnętrznych danych banku i niepublikowany nigdzie publicznie. Kredytobiorca nie miał możliwości weryfikacji jego wysokości.
➡ Komentarz: Taka sytuacja może być porównywalna do IRPH. Brak jawności, złożona metodologia i brak informacji dla konsumenta mogą uzasadniać stwierdzenie abuzywności.
Podsumowanie
Orzecznictwo TSUE dotyczące IRPH miało na celu ochronę konsumenta przed nieprzejrzystymi klauzulami umownymi, które odnosiły się do złożonych i trudnych do weryfikacji wskaźników referencyjnych. Jednak argumentacja ta nie może być wprost stosowana do spraw dotyczących WIBOR, który:
✔ nie zawiera „podwójnej marży”,
✔ ma przejrzystą metodologię,
✔ jest wskaźnikiem powszechnie dostępnym i stosowanym,
✔ nie wymaga dodatkowej korekty.
Jeśli bank prawidłowo poinformował konsumenta o wskaźniku referencyjnym, sąd najprawdopodobniej nie uzna klauzuli oprocentowania WIBOR za abuzywną.
Podstawa prawna
- art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2, art. 5 i art. 8 – Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich
- art. 13 i 27 – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie wskaźników referencyjnych (BMR)
- art. 359 § 2 – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- abuzywność oprocentowania IRPH
- porównanie WIBOR z IRPH
- klauzule zmiennego oprocentowania
- orzecznictwo TSUE a kredyty hipoteczne
- obowiązki banku wobec konsumenta