Zwolnienie z opłat sądowych to istotne narzędzie ochrony praw majątkowych osób fizycznych i prawnych znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Jednoczesne złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów oraz o wpis do księgi wieczystej to procedura, która pozwala uniknąć formalnych błędów i przyspieszyć załatwienie sprawy wieczystoksięgowej – ale tylko pod warunkiem spełnienia określonych wymogów. ⚖️
Poniżej znajdziesz praktyczny przewodnik, w którym krok po kroku wyjaśniam:
- kiedy i gdzie składać wniosek,
- jakich dokumentów potrzebujesz,
- jakie błędy mogą skutkować zwrotem wniosku,
- jak skutecznie składać skargi i zażalenia.
📋 Kiedy możesz ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych?
Zgodnie z przepisami, zwolnienie z kosztów sądowych w postępowaniu wieczystoksięgowym musi zostać przyznane przed złożeniem wniosku o wpis do księgi wieczystej. To oznacza, że nie można najpierw złożyć wniosku o wpis, a dopiero potem ubiegać się o zwolnienie z opłaty. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wpis następuje na podstawie aktu notarialnego – w takim przypadku zwolnienie musi być przyznane przed zawarciem aktu.
⚠️ Jeśli złożysz wniosek o wpis bez wcześniejszego uzyskania zwolnienia, sąd zwróci wniosek z powodu braku opłaty.
🧩 Przykład praktyczny
Pan Andrzej, emeryt z Bielska-Białej, odziedziczył działkę po ojcu. W celu uregulowania stanu prawnego nieruchomości musi złożyć wniosek o wpis prawa własności do księgi wieczystej. Nie stać go jednak na opłatę sądową w wysokości 200 zł. Pan Andrzej najpierw składa wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych wraz z oświadczeniem o stanie majątkowym do sądu rejonowego. Po uzyskaniu prawomocnego zwolnienia w terminie 3 miesięcy składa wniosek o wpis do KW bez opłaty.
🛠 Jak złożyć wniosek o zwolnienie od opłat sądowych?
Gdzie złożyć wniosek?
- Wydział cywilny sądu rejonowego, w którym działa sąd wieczystoksięgowy właściwy dla danej nieruchomości.
- Jeśli mieszkasz w innej miejscowości niż siedziba tego sądu – możesz złożyć wniosek w swoim miejscowym sądzie, a on przekaże go do właściwego sądu wieczystoksięgowego.
Forma wniosku:
- Pisemnie lub ustnie do protokołu.
- Obowiązkowo dołącz:
- Oświadczenie o stanie majątkowym – dotyczy osób fizycznych.
- Osoby prawne – wykazanie braku środków na opłaty sądowe.
Treść oświadczenia:
- dane o stanie rodzinnym,
- wykaz majątku,
- źródła dochodu,
- miesięczne koszty utrzymania.
📜 Podstawa prawna: art. 102 ust. 1, art. 103 ust. 1, art. 105 ust. 1 i 2 – ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (u.k.s.c.).
⚠️ Ważne informacje
- Zwolnienie jest ważne przez 3 miesiące od dnia doręczenia postanowienia – w tym czasie musisz złożyć wniosek o wpis do KW.
- Jeśli przekroczysz termin – zwolnienie przepada.
- Jeśli Twój wniosek zostanie zwrócony z powodu braku opłaty, masz tydzień na jej uiszczenie, aby zachować pierwotną datę złożenia wniosku.
⚖️ Wyroki sądowe i interpretacja
Zgodnie z orzecznictwem, sąd ma obowiązek wskazać właściwą wysokość opłaty, nawet jeśli wnioskodawcę reprezentuje adwokat lub radca prawny. Potwierdza to orzeczenie SN z dnia 18 grudnia 2019 r., sygn. akt III CZP 24/19, zgodnie z którym:
„Obowiązek sądu do wskazania wysokości opłaty sądowej nie ustaje z chwilą ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika.”
🔄 Co jeśli złożysz wniosek bez opłaty?
Wniosek bez opłaty zostanie zwrócony bez wezwania do jej uiszczenia, chyba że:
- wcześniej uzyskałeś zwolnienie i dołączyłeś orzeczenie,
- opłata została wniesiona, ale w niepełnej wysokości – wtedy sąd wezwie do uzupełnienia.
📜 Podstawa prawna: art. 511¹ k.p.c., art. 130 § 4–6 k.p.c., art. 80 ust. 1–2 u.k.s.c.
🧩 Przykład praktyczny
Spółka „Nowa Energia” Sp. z o.o. z Gdyni, prowadząca działalność proekologiczną, planuje nabycie nieruchomości pod farmę fotowoltaiczną. Z uwagi na tymczasowy brak płynności finansowej, składa wniosek o zwolnienie z opłaty za wpis prawa własności do KW. Do wniosku dołącza bilans, rachunek zysków i strat oraz oświadczenie zarządu o sytuacji finansowej. Sąd uwzględnia wniosek, a spółka składa wniosek o wpis w terminie 2 miesięcy, bez opłat.
🛑 Co jeśli sąd zwróci Twój wniosek o wpis do księgi wieczystej?
Zgodnie z przepisami, sąd nie wzywa do uiszczenia opłaty, lecz od razu zwraca wniosek, jeśli:
- nie została uiszczona żadna opłata, albo
- opłata jest niższa niż wymagana.
🔍 Analiza prawna
Sąd działa tu z urzędu na podstawie art. 511¹ k.p.c., co oznacza, że zwrot następuje automatycznie, bez wcześniejszego pouczenia czy wezwania.
W takim przypadku przewodniczący wydaje zarządzenie o zwrocie, w którym wskazuje prawidłową kwotę opłaty. To zarządzenie doręczane jest wyłącznie wnioskodawcy (art. 130 § 4 k.p.c.).
Jak zareagować?
- Masz 7 dni od doręczenia zarządzenia, aby uregulować brakującą opłatę.
- Jeśli to zrobisz, wniosek będzie traktowany, jakby był złożony pierwotnie – nie stracisz daty zgłoszenia.
- Jeśli nie – musisz złożyć go ponownie i zostanie on zarejestrowany z nową datą wpływu.
⚠️ Uwaga!
Opłata może zostać skutecznie wniesiona przez dowolną osobę, niekoniecznie przez wnioskodawcę.
📜 Podstawa prawna: art. 130 § 1 i 6 k.p.c., art. 626⁶ i 626⁷ k.p.c., art. 80 u.k.s.c.
💻 Złożenie wniosku online – o czym trzeba pamiętać?
Jeśli składasz wniosek przez system teleinformatyczny (np. Portal Rejestrów Sądowych):
- i nie uiścisz opłaty, sąd nie zwróci wniosku, ale jedynie poinformuje Cię w systemie o jego nieskuteczności,
- taki wniosek nie wywoła żadnych skutków prawnych, dopóki nie zostanie opłacony.
Dzięki temu nie tracisz formalnie prawa do uzupełnienia braków – ale licz się z tym, że sąd nie podejmie żadnych czynności do czasu wniesienia właściwej opłaty.
📜 Podstawa prawna: art. 130 § 6 k.p.c., art. 626⁴ i 626⁶ k.p.c.
📝 Jak zaskarżyć zarządzenie o zwrocie wniosku?
Masz dwie drogi odwoławcze:
1. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego
- Dotyczy zarządzeń wydanych przez referendarza (np. o zwrocie wniosku).
- Wniesienie skargi wstrzymuje wykonanie orzeczenia – sąd rozpoznaje sprawę na nowo jako sąd I instancji.
- Jeśli skarga jest zasadna, referendarz może sam uchylić swoje zarządzenie i wydać nowe.
2. Zażalenie na zarządzenie sądu
- Dotyczy sytuacji, gdy zarządzenie wydał sędzia.
- Po wniesieniu zażalenia sprawa trafia do sądu II instancji.
⚠️ W obu przypadkach masz 7 dni od dnia doręczenia zarządzenia.
📜 Podstawa prawna: art. 394 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 398²² § 1 k.p.c.
🧩 Przykład praktyczny
Pani Iwona złożyła wniosek o wpis hipoteki do księgi wieczystej w systemie teleinformatycznym. Przez nieuwagę nie opłaciła wniosku. Po kilku dniach zalogowała się do systemu i zobaczyła informację, że wniosek nie został skutecznie wniesiony. Nie było jeszcze formalnego zwrotu, więc szybko uiściła opłatę online. Dzięki temu jej wniosek został rozpatrzony bez konieczności ponownego składania.
📝 Wzory pism
Gotowy wzór edytowalnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych znajdziesz na końcu niniejszego poradnika
💡 Podsumowanie i wskazówki
- Zwolnienie od kosztów musi zostać przyznane zanim złożysz wniosek o wpis.
- Zawsze dołącz orzeczenie o zwolnieniu do wniosku o wpis do KW.
- W razie zwrotu – masz 7 dni na opłatę lub zaskarżenie zarządzenia.
- Brak reakcji skutkuje utratą skutków prawnych wniosku i możliwym wpisaniem ostrzeżenia w KW.
- Notariusz również musi wiedzieć o zwolnieniu, jeśli wniosek o wpis jest składany przez niego.
- Skorzystaj z wniosku dołączonego na końcu niniejszego poradnika lub z formularzy Ministerstwa Sprawiedliwości
📚 Podstawa prawna
- art. 102 ust. 1, art. 103 ust. 1, art. 105 ust. 1 i 2, art. 106 ust. 1, art. 80 ust. 1–2 – ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2023 poz. 1147 z późn. zm.)
- art. 130 § 1–6, art. 394 § 1 pkt 1, art. 398²² § 1, art. 511¹, art. 626⁴–626⁷, art. 626¹³ § 1 – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 2023 poz. 1550 z późn. zm.)
- § 3 ust. 1 i 2 – rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 października 2015 r. w sprawie pobierania przez notariuszy opłat sądowych od wniosków o wpis w księdze wieczystej i ich przekazywania sądom (Dz.U. 2015 poz. 1645)
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku
- zwolnienie z kosztów sądowych KW
- wpis do księgi wieczystej bez opłaty
- jak uniknąć zwrotu wniosku do sądu
- procedura wpisu nieruchomości KW
- wzór wniosku o zwolnienie z opłat