Rosnące wątpliwości co do przejrzystości i rzetelności mechanizmu WIBOR sprawiają, że coraz więcej kredytobiorców podejmuje próbę zakwestionowania swoich umów kredytowych. Czy da się unieważnić kredyt oparty na WIBOR? Jakie warunki muszą być spełnione? Kiedy sądy orzekają nieważność umowy? Ten poradnik pokaże Ci krok po kroku, jak wygląda taka procedura, jakie strategie są skuteczne i na jakie orzecznictwo można się powołać.
✅ Podstawy prawne unieważnienia umowy kredytowej z WIBOR
Unieważnienie umowy kredytu opartej na WIBOR możliwe jest głównie na gruncie prawa konsumenckiego, a konkretnie przepisów dotyczących klauzul niedozwolonych (abuzywnych).
Zasadniczym przepisem, który daje podstawę do unieważnienia jest:
📌 art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego:
„Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy (…).”
Z kolei zgodnie z art. 58 § 1 k.c., jeżeli istotne postanowienie umowy jest sprzeczne z ustawą lub zasadami współżycia społecznego – cała umowa może zostać uznana za nieważną.
W sprawach kredytowych szczególne znaczenie mają także:
- dyrektywa 93/13/EWG – o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich,
- orzecznictwo TSUE – które rozszerza ochronę konsumentów w sprawach umów finansowych.
⚖️ Kiedy możliwe jest unieważnienie umowy kredytu opartego na WIBOR?
Unieważnienie może mieć miejsce, jeśli spełnione zostaną wszystkie trzy warunki:
1. Kredytobiorca musi być konsumentem
To oznacza, że kredyt nie może być związany z działalnością gospodarczą lub zawodową. Nawet jeśli lokal był przeznaczony częściowo na wynajem, to sąd może badać dominujący cel kredytu.
2. Klauzula WIBOR musi być niejednoznaczna i nieprzejrzysta
Choć WIBOR wpływa na wysokość głównego świadczenia (odsetek), nie jest automatycznie wyjęty spod kontroli sądu. Klauzula może zostać uznana za niedozwoloną, jeżeli:
- nie tłumaczy w przejrzysty sposób, jak zmienia się oprocentowanie,
- brakuje w niej obiektywnych i weryfikowalnych kryteriów,
- konsument nie był właściwie poinformowany o ryzyku i mechanizmie działania WIBOR.
📌 TSUE w wyroku z 10 czerwca 2021 r. (C-776/19 do C-782/19) przesądził, że to na banku spoczywa obowiązek wykazania, iż warunek umowny został sformułowany prostym i zrozumiałym językiem.
3. Klauzula narusza interesy konsumenta w sposób rażący i jest sprzeczna z dobrymi obyczajami
Przykładowe sytuacje:
- Kredytobiorca nie był informowany, że WIBOR może się dynamicznie zmieniać,
- Umowa nie zawierała symulacji skutków zmian stopy procentowej,
- Oprocentowanie ustalane było jednostronnie przez bank bez kontroli konsumenta.
🛠️ Jakie strategie są skuteczne w sądzie?
🔹 Strategia 1: Żądanie stwierdzenia nieważności całej umowy
Opiera się na założeniu, że klauzula WIBOR jest kluczowym składnikiem oprocentowania, a po jej eliminacji nie da się wykonać umowy – wówczas sąd może stwierdzić nieważność całej umowy od początku.
📌 Wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z 13 września 2023 r. (sygn. akt I C 185/23) – sąd uznał, że klauzula WIBOR była niejednoznaczna, a bank nie wyjaśnił konsumentowi, jak kształtować się będzie oprocentowanie. W efekcie sąd unieważnił całą umowę.
🔹 Strategia 2: Usunięcie tylko klauzuli WIBOR („odwiborowanie”)
W tej strategii konsument wnosi, aby sąd usunął z umowy odniesienie do WIBOR i pozostawił oprocentowanie oparte wyłącznie na stałej marży banku.
➡️ Efekt: umowa pozostaje ważna, ale oprocentowanie może być znacznie niższe.
📌 Analogiczne podejście stosowano wcześniej w tzw. „odfrankowieniu” kredytów walutowych.
🔹 Strategia 3: Nieważność tylko części umowy (np. odsetek karnych lub podwyższonych)
Jeżeli problem dotyczy jedynie elementów dodatkowych – np. zawyżonych odsetek za opóźnienie – można żądać eliminacji tylko tych postanowień. Taka strategia jest najprostsza dowodowo, ale mniej korzystna ekonomicznie.
🧾 Jak wygląda procedura unieważnienia kredytu z WIBOR?
Krok 1: Analiza umowy kredytowej
Poproś prawnika o audyt umowy – sprawdzenie, czy klauzula WIBOR może być uznana za abuzywną. Zwróć uwagę na:
- sposób obliczania oprocentowania,
- informacje przekazane przed podpisaniem umowy,
- sposób prezentacji ryzyka zmiennego oprocentowania.
Krok 2: Wezwanie banku do ugody lub usunięcia klauzuli
Zanim skierujesz sprawę do sądu, warto wystąpić z wezwanie do usunięcia klauzuli lub zawarcia ugody. Banki często odmawiają, ale dokumentacja z tej fazy może być ważna w sądzie.
Krok 3: Pozew do sądu cywilnego
W pozwie należy zawrzeć:
- żądanie stwierdzenia nieważności umowy,
- ewentualnie żądanie zwrotu zapłaconych rat,
- powołanie się na orzecznictwo TSUE i krajowe,
- wnioski o dowód z dokumentów, opinii biegłego itp.
Krok 4: Postępowanie dowodowe i wyrok
Sprawa może trwać od kilku miesięcy do 2–3 lat, w zależności od sądu i skomplikowania sprawy.
Skutki unieważnienia i rozliczenia z bankiem po wygranej sprawie
Unieważnienie umowy kredytowej opartej na WIBOR to dopiero początek zmian w relacji z bankiem. Niezwykle istotne są dalsze skutki – zarówno prawne, jak i finansowe. Co się dzieje, gdy sąd stwierdzi nieważność umowy? Jak wygląda rozliczenie stron? Czy trzeba oddać kapitał od razu? Czy bank może dochodzić odsetek? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz poniżej.
🧾 Co oznacza unieważnienie umowy kredytowej?
Unieważnienie umowy ma charakter retroaktywny – to tak, jakby umowa nigdy nie została zawarta.
Skutkiem tego jest:
✔ zwrot przez kredytobiorcę kapitału kredytu,
✔ zwrot przez bank wszystkich wpłat dokonanych przez konsumenta (raty kapitałowo-odsetkowe, prowizje, opłaty),
✔ brak obowiązku zapłaty odsetek od kapitału (bank nie może naliczać wynagrodzenia za korzystanie z kapitału – zgodnie z najnowszą linią orzeczniczą TSUE i SN).
💡 Kiedy i jak następuje rozliczenie z bankiem?
Po uprawomocnieniu się wyroku (lub jego wykonaniu, gdy jest wykonalny przed uprawomocnieniem), strony muszą się rozliczyć:
1. Zwrot kapitału przez kredytobiorcę
To jedyna należność, jakiej bank może skutecznie dochodzić. Nie może żądać wynagrodzenia za korzystanie z kapitału ani rekompensaty utraconych korzyści.
📌 Wyrok TSUE z 15 czerwca 2023 r. (C-520/21):
„Bank nie ma prawa do wynagrodzenia za korzystanie z kapitału w przypadku stwierdzenia nieważności umowy z powodu nieuczciwych warunków.”
2. Zwrot świadczeń przez bank
Bank zobowiązany jest oddać wszystkie środki zapłacone przez kredytobiorcę:
- odsetki (kapitałowe i karne),
- prowizje i opłaty okołokredytowe,
- ubezpieczenia powiązane z kredytem (jeśli były warunkiem jego udzielenia),
- inne składniki kosztu całkowitego kredytu.
➡️ Jeśli suma tych świadczeń przekracza kapitał, kredytobiorca nie musi nic dopłacać, a może wręcz domagać się zwrotu nadpłaty.
🧮 Przykład rozliczenia po unieważnieniu
Anna z Białegostoku zawarła w 2015 r. umowę kredytu hipotecznego z WIBOR 3M i marżą 2,1%. Łączna kwota kredytu wynosiła 320 000 zł. Do 2024 r. spłaciła łącznie 245 000 zł (w tym 80 000 zł odsetek i opłat).
W 2025 r. sąd unieważnił umowę.
Rozliczenie:
- Anna oddaje bankowi: 320 000 zł (kapitał),
- Bank oddaje Annie: 245 000 zł (wpłaty),
- Saldo do spłaty: 320 000 zł – 245 000 zł = 75 000 zł (bez odsetek, prowizji itp.).
❗ Co z roszczeniami banku o „wynagrodzenie za kapitał”?
Banki próbowały pozywać klientów o tzw. wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, twierdząc, że brak możliwości naliczenia odsetek po unieważnieniu umowy jest dla nich nieuzasadnioną stratą.
Jednak:
📌 Wyrok TSUE z 15.06.2023 r. (C-520/21)
Bankowi nie przysługuje wynagrodzenie ani rekompensata z tytułu korzystania z kapitału.
📌 Uchwała SN z 25.04.2024 r. (III CZP 25/22)
Konsument nie ma obowiązku wynagrodzenia banku, jeżeli do nieważności umowy doszło wskutek abuzywności postanowień.
Oznacza to, że żadne dodatkowe roszczenia banku nie są skuteczne, jeśli to bank odpowiada za wadliwość umowy.
📉 Czy bank może żądać natychmiastowego zwrotu kapitału?
Tak, ale… tylko jeśli umowa została unieważniona. Wówczas kredyt staje się „do rozliczenia”. Jednak sądy często orzekają o zwrocie kapitału dopiero po wzajemnym rozliczeniu świadczeń – czyli dopiero wtedy, gdy bank odda konsumentowi jego środki.
W praktyce:
- rozliczenie następuje na podstawie zestawienia wpłat,
- kredytobiorca może domagać się potrącenia wzajemnych należności (art. 498 k.c.),
- w przypadku nierównego salda – jedna ze stron może dochodzić różnicy.
⚠️ Czy grożą podatki lub wpis do BIK po unieważnieniu?
🏦 BIK (Biuro Informacji Kredytowej):
- po unieważnieniu bank powinien usunąć wpis dotyczący kredytu,
- nie może zgłaszać zaległości, jeśli spór był prowadzony sądownie.
💰 Podatek dochodowy od zwrotu odsetek:
- organy podatkowe mogą próbować uznać nadpłatę (np. zwrot odsetek) za dochód,
- ale w świetle interpretacji podatkowych i praktyki sądów zwrot nienależnie pobranych świadczeń nie jest przychodem.
🧠 Na co uważać przy procesie unieważnienia?
✔ Zbieraj wszystkie dowody wpłat – raty, opłaty, przelewy, zestawienia, potwierdzenia.
✔ Zgromadź dokumentację z okresu zawierania umowy – symulacje, formularze informacyjne, oferty, rozmowy z doradcą.
✔ Unikaj podpisywania ugody z bankiem bez konsultacji z prawnikiem – banki mogą zaproponować mniej korzystne warunki, np. zamianę na kredyt ze stałym oprocentowaniem bez zwrotu świadczeń.
✔ Skorzystaj z pomocy specjalistycznej kancelarii, która ma doświadczenie w sprawach kredytów opartych na WIBOR lub CHF – mogą oni zapewnić kompleksową reprezentację w sądzie.
📌 Podsumowanie
Unieważnienie umowy kredytu opartej na WIBOR otwiera drogę do:
- odzyskania pieniędzy (odsetki, prowizje, opłaty),
- uniknięcia dalszych kosztów odsetkowych,
- rozliczenia wyłącznie kapitału,
- ochrony przed nieuczciwymi roszczeniami banku.
Najważniejsze jest jednak, aby w każdej sprawie indywidualnie ocenić umowę, sposób jej zawarcia oraz przekazane informacje, bo to właśnie ten kontekst decyduje o powodzeniu strategii unieważnienia.
📚 Podstawa prawna
- art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego – [Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny]
- art. 5 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim
- art. 76 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
🔍 Tematy porad zawartych w poradniku
- unieważnienie kredytu WIBOR
- klauzule abuzywne w umowie kredytowejAdwokat Jacek Sosnowski+6Kancelaria frankowa+6Terlecki & Wspólnicy Kancelaria Prawna+6
- strategia prawna przeciwko bankowiJazdaprawna.pl
- wyrok sądu unieważniający kredyt