Zarzuty apelacyjne dotyczące ustaleń treści oświadczeń woli pojawiają się często w sprawach cywilnych, szczególnie tam, gdzie kluczowe znaczenie ma interpretacja umowy. Ich prawidłowe sformułowanie może przesądzić o losach całego postępowania odwoławczego. W tym poradniku wyjaśniamy, jak odróżnić ustalenie treści oświadczenia od jego wykładni oraz jak skutecznie zaskarżać błędy sądu pierwszej instancji w zakresie ustaleń faktycznych dotyczących oświadczeń woli.
Dlaczego temat jest istotny?
W sprawach cywilnych – zwłaszcza umownych – sądy często muszą ustalić, co strony rzeczywiście chciały sobie nawzajem przekazać poprzez złożone oświadczenia woli. Czasem sąd przyjmuje, że niektóre kwestie były bezsporne, choć strony w rzeczywistości je kwestionują. Innym razem dokonuje ustaleń, które są sprzeczne z treścią dokumentów lub dowodów. W takich sytuacjach konieczne jest złożenie apelacji zawierającej odpowiednie zarzuty. Ich poprawna konstrukcja decyduje o tym, czy sąd drugiej instancji w ogóle się nimi zajmie.
Czym jest oświadczenie woli i jak się je ustala?
🧾 Oświadczenie woli to przejaw woli osoby zmierzającej do wywołania skutku prawnego. W praktyce może przybrać różne formy – pisemną, ustną, dorozumianą.
W procesie cywilnym ustalenie treści oświadczenia woli to część ustaleń faktycznych. Sąd bada:
- jakie dokładnie słowa padły,
- co zostało podpisane,
- jakie działania wykonano (np. gesty, zachowania).
📌 Ważne: Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą (np. SA Warszawa, I ACa 960/15), ustalenie treści oświadczenia to kwestia faktyczna, natomiast jego wykładnia to kwestia prawna.
Granica między ustaleniem a wykładnią
Wyjaśnijmy to na prostym przykładzie.
Spór: Strony zawarły umowę, zgodnie z którą wykonawca miał przygotować „dojazd do domu”. Powód twierdzi, że chodziło również o plac manewrowy przed garażem. Pozwany uważa, że miał zrobić tylko drogę do drzwi wejściowych.
Teraz rozróżnijmy:
- ✅ Ustalenie treści oświadczenia: Co rzeczywiście strony powiedziały, napisały lub zrobiły. Czy dokument zawierał słowa „plac manewrowy”? Czy była mowa o garażu?
- ✅ Wykładnia oświadczenia: Jakie znaczenie nadać użytemu słowu „dojazd”? Czy obejmuje również plac przed garażem?
Gdy sąd w ogóle nie dokonuje wykładni – przykład 1
Przyjrzyjmy się typowemu błędowi sądu:
🧑⚖️ Sąd przyjmuje jako bezsporne, że „dojazd” oznacza drogę wraz z placem, choć dokument mówi tylko o drodze, a pozwany temu przeczy.
🔍 To nie jest błąd wykładni – to błąd w ustaleniach faktycznych, bo sąd w ogóle nie zinterpretował spornego pojęcia, tylko błędnie przyjął, że obie strony miały identyczne intencje.
✔ W takim przypadku właściwym będzie zarzut:
Zarzucam naruszenie prawa procesowego – art. 229 i art. 230 k.p.c., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie za okoliczność bezsporną, że przedmiotem umowy łączącej strony było wykonanie przez pozwanego drogi do domu wraz z placykiem przed garażem, podczas gdy treść oświadczenia woli stron co do przedmiotu umowy pozostawała sporna…
💡 Wskazówka: W takiej sytuacji NIE należy powoływać się na art. 65 k.c., bo ten dotyczy wykładni, a nie ustalenia, co w ogóle zostało powiedziane lub podpisane.
Gdy sąd ocenia wybiórczo dowody – przykład 2
W innej sytuacji sąd analizuje dokument i zeznania stron. Wierzy pozwanemu, który twierdzi, że chodziło tylko o drogę, a powoda uznaje za niewiarygodnego.
Wtedy sąd rekonstruuje treść oświadczenia woli i następnie ją interpretuje. Ale problemem jest sposób oceny dowodów.
👉 Tu możliwe są dwa typy zarzutów:
- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. (dowolna ocena dowodów),
- błąd w ustaleniach faktycznych (na podstawie źle ocenionych dowodów).
✔ Przykładowy zarzut:
Zarzucam naruszenie przepisów prawa procesowego – art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie przez sąd dowolnej oceny materiału dowodowego i uznanie za niewiarygodne zeznań powoda, w szczególności w oderwaniu od typowego znaczenia słowa „dojazd”, co skutkowało błędnym ustaleniem, że przedmiotem umowy było wykonanie drogi do drzwi wejściowych, bez placu przed garażem…
📌 W tym przypadku warto też dodać, dlaczego ocena sądu jest nielogiczna lub sprzeczna z doświadczeniem życiowym (np. że kosztorys wskazywał inną wartość, że wykonanie bez placyku jest niefunkcjonalne itp.).
Gdy sąd pominie istotny dowód – jak to zakwestionować?
🧾 W wielu sprawach zdarza się, że sąd pomija dowody, które zdaniem strony skarżącej mogłyby doprowadzić do innych ustaleń faktycznych. Jeśli dotyczy to dowodów, które miały istotne znaczenie dla rekonstrukcji treści oświadczenia woli, to pominięcie takie może stanowić naruszenie przepisów postępowania.
Najczęściej chodzi o naruszenie:
- art. 235² § 1 k.p.c., czyli bezpodstawne pominięcie dowodu zgłoszonego przez stronę,
- art. 162 k.p.c., jeżeli strona wniosła zastrzeżenie do protokołu z powodu oddalenia wniosku dowodowego.
📌 Uwaga: Jeśli nie zostało zgłoszone zastrzeżenie do protokołu, sąd II instancji może uznać, że zarzut jest spóźniony.
✔ Przykładowy zarzut:
Zarzucam naruszenie przepisów postępowania – art. 235² § 1 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c., poprzez bezpodstawne pominięcie wnioskowanego dowodu z przesłuchania świadka Jana Kowalika, mimo że jego zeznania mogły mieć istotne znaczenie dla ustalenia treści uzgodnień stron co do zakresu pojęcia „dojazd do domu”, w sytuacji gdy umowa została sporządzona przez pozwanego, a powód od początku wskazywał na potrzebę wykonania także placyku manewrowego przed garażem.
Brak wykładni umowy – czy to też można zaskarżyć?
Tak. Czasem sąd przyjmuje treść umowy w sposób, który sugeruje, że nie była ona w ogóle analizowana pod kątem zgodnego zamiaru stron, a jedynie odczytana literalnie. W takim wypadku mówimy jednak o błędnej wykładni, czyli przechodzimy do sfery prawa materialnego, którą omawia drugi poradnik.
Ale co, jeśli sąd nie przeprowadza żadnej analizy?
🧑⚖️ Jeśli w uzasadnieniu brak jakiejkolwiek argumentacji co do tego, dlaczego sąd przyjął daną treść oświadczenia woli, to mamy do czynienia z naruszeniem przepisów o uzasadnieniu wyroku – art. 327¹ § 1 k.p.c.
Warto wtedy połączyć zarzut braku uzasadnienia z błędem w ustaleniach faktycznych (bo sąd nie przeanalizował, co rzeczywiście strony chciały ustalić).
✔ Przykładowy zarzut:
Zarzucam naruszenie przepisów postępowania – art. 327¹ § 1 k.p.c., poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku podstaw, dla których sąd uznał, że wyrażenie „dojazd do domu” odnosi się wyłącznie do drogi do drzwi wejściowych, bez jakiejkolwiek analizy treści dokumentu, zeznań stron oraz kontekstu zawarcia umowy, co uniemożliwia kontrolę instancyjną, a ponadto skutkuje błędem w ustaleniach faktycznych.
Typowe błędy w formułowaniu zarzutów – jak ich unikać?
❌ Zbyt ogólne zarzuty:
Nie wystarczy napisać, że sąd „błędnie ustalił stan faktyczny” – trzeba wskazać dokładnie, co zostało błędnie ustalone i dlaczego.
✅ Poprawnie:
„Sąd I instancji błędnie ustalił, że strony umówiły się na wykonanie wyłącznie drogi do drzwi wejściowych, podczas gdy treść pisemnej umowy, zeznania powoda oraz korespondencja stron wskazują na inny zamiar – wykonanie również placu manewrowego.”
❌ Mylenie wykładni z ustaleniami faktycznymi:
Nie należy powoływać się na art. 65 k.c. (dotyczący wykładni), jeśli zarzut dotyczy ustalenia, co w ogóle było przedmiotem umowy.
✅ Zastosuj art. 233 § 1 k.p.c., art. 229-230 k.p.c. lub art. 235² k.p.c.
❌ Brak uzasadnienia zarzutu:
Nie wystarczy sam zarzut – apelacja musi zawierać uzasadnienie każdego zarzutu, czyli konkretnie wyjaśnić, na czym polega błąd sądu.
✅ Dobrze:
„Zeznania powoda i treść maila z 12 marca 2023 r. jednoznacznie wskazują, że celem umowy było również wykonanie nawierzchni dojazdowej przed garażem, co pozwany przyjął do wiadomości, zgadzając się na ustaloną cenę obejmującą pełen zakres robót.”
Wzory typowych zarzutów apelacyjnych – podsumowanie
| Sytuacja | Podstawa prawna | Treść przykładowego zarzutu |
|---|---|---|
| Sąd przyjął okoliczność za bezsporną, choć była sporna | art. 229 i 230 k.p.c. | „Zarzucam naruszenie art. 229 i 230 k.p.c. poprzez uznanie za bezsporną okoliczności, co do której strony prezentowały odmienne stanowiska…” |
| Dowolna ocena materiału dowodowego | art. 233 § 1 k.p.c. | „Zarzucam naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że zeznania pozwanego były wiarygodne, mimo że przeczą im inne dowody…” |
| Pominięcie ważnego dowodu | art. 235² § 1 k.p.c. | „Zarzucam naruszenie art. 235² § 1 k.p.c., poprzez pominięcie dowodu z przesłuchania świadka…” |
| Brak uzasadnienia istotnych ustaleń | art. 327¹ § 1 k.p.c. | „Zarzucam naruszenie art. 327¹ § 1 k.p.c. przez brak wskazania, dlaczego sąd przyjął daną wersję umowy…” |
Podsumowanie
✔ Jeśli sąd I instancji błędnie ustalił, co było treścią umowy, masz prawo się odwołać.
✔ Zawsze analizuj, czy problem dotyczy:
- ustalenia faktów (np. co rzeczywiście zostało uzgodnione),
- wykładni prawnej (np. co oznacza dane sformułowanie),
- oceny dowodów (np. dlaczego sąd nie dał wiary Twoim twierdzeniom),
- pominięcia dowodu lub braku uzasadnienia.
✔ Dobrze napisany zarzut apelacyjny:
- precyzyjnie wskazuje przepis,
- pokazuje, jaki błąd popełnił sąd,
- wyjaśnia, dlaczego ustalenia sądu są błędne,
- odnosi się do konkretów – dokumentów, zeznań, pism procesowych.
Podstawa prawna
- art. 229, art. 230, art. 233 § 1, art. 235² § 1, art. 327¹ § 1, art. 162 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 65 – Kodeks cywilny (w zakresie rozróżnienia między ustaleniem a wykładnią)
Tematy porad zawartych w poradniku
- zarzuty apelacyjne oświadczenia woli
- błędne ustalenia treści umowy
- ocena dowodów w apelacji
- jak napisać skuteczną apelację
- naruszenie art. 233 k.p.c. w praktyce