Wielu właścicieli firm zadaje sobie pytanie: czy ważniejsze są środki pieniężne, czy może zysk księgowy? W praktyce zdarza się, że firma ponosi ogromne wydatki i niemal nie ma gotówki, ale w księgach wykazuje zysk. Z kolei inna firma może dysponować sporą ilością gotówki, ale księgowo notuje stratę. Jak to możliwe? W tym poradniku wyjaśniamy różnice między podejściem kasowym i memoriałowym oraz pokazujemy, jak czytać sprawozdania finansowe, by trafnie ocenić sytuację firmy.
Jak powstaje zysk w firmie?
Zysk to różnica między przychodami a kosztami w danym okresie – ale to tylko połowa prawdy. Według zasady memoriałowej, przychody i koszty są ujmowane w księgach niezależnie od tego, czy rzeczywiście doszło do przepływu pieniędzy.
👉 Przykład:
Spółka Zielony Krajobraz sp. z o.o. zrealizowała usługę montażu systemu nawadniania i wystawiła fakturę na 70 000 zł. Klient jednak jeszcze nie zapłacił. Mimo to spółka rozpoznaje 70 000 zł przychodu, ponieważ usługa została wykonana.
Równocześnie firma ujęła w kosztach wartość urządzeń użytych w usłudze, mimo że jeszcze ich nie opłaciła. Wszystko dlatego, że rachunkowość memoriałowa odnosi się do zobowiązań i należności, a nie do wpływów i wydatków.
Co pokazuje zasada kasowa?
Gdybyśmy jednak oceniali działalność spółki na podstawie zasady kasowej, czyli brali pod uwagę tylko przepływy gotówki, otrzymalibyśmy zupełnie inny obraz.
Rachunek wyników metodą kasową:
Spółka Zielony Krajobraz sp. z o.o.
Okres: 10–31.03.2025 r.
| Pozycja | Kwota (zł) |
|---|---|
| Przychody (wpływy gotówkowe) | 0 |
| Wydatki | 133 000 |
| Zakup środków trwałych | 100 000 |
| Zakup materiałów i narzędzi | 15 000 |
| Wynagrodzenia | 18 000 |
| Strata kasowa | –133 000 |
📌 Choć zysk memoriałowy mógłby wskazywać na dodatni wynik, według zasady kasowej spółka poniosła dużą stratę. Dlaczego?
➡ Wydano gotówkę, ale nie otrzymano jeszcze płatności od klientów.
➡ Zakupione środki trwałe będą służyć dłużej, ale w ujęciu kasowym ich pełna wartość została jednorazowo ujęta jako wydatek.
Czy zasada kasowa mówi prawdę?
Zasada kasowa ma sens tylko wtedy, gdy firma kończy działalność i wszystkie aktywa są spieniężone – czyli zamienione na gotówkę. Wówczas można realnie ocenić, czy działalność przyniosła zysk, czy stratę.
Ale przedsiębiorcy nie mogą czekać z oceną wyników aż do likwidacji firmy. Dlatego stosuje się rachunkowość memoriałową, która pozwala mierzyć efekty działalności w regularnych, krótkich okresach – tzw. okresach sprawozdawczych (np. miesięcznych, kwartalnych, rocznych).
Skąd się bierze gotówka? Rachunek przepływów pieniężnych
Choć zysk memoriałowy mówi o efektywności, nie pokazuje stanu gotówki. Aby zrozumieć, skąd wzięła się gotówka i na co została wydana, trzeba spojrzeć w rachunek przepływów pieniężnych.
📊 Przykład dla spółki Zielony Krajobraz sp. z o.o.
| Pozycja | Kwota (zł) |
|---|---|
| Stan początkowy gotówki | 0 |
| Wpływy | 150 000 |
| – Wkład właściciela | 120 000 |
| – Pożyczka | 30 000 |
| Wydatki | 133 000 |
| – Środki trwałe | 100 000 |
| – Materiały i narzędzia | 15 000 |
| – Wynagrodzenia | 18 000 |
| Zmiana stanu gotówki | +17 000 |
| Gotówka na koniec okresu | 17 000 |
⚠️ Rachunek przepływów pieniężnych nie pokazuje jednak pełnego obrazu. Nie widać w nim np. należności od klientów ani zobowiązań wobec dostawców i wierzycieli.
Gdzie zobaczyć całość? W bilansie i zestawieniu kapitału własnego
Aby poznać pełną sytuację majątkową firmy, trzeba zajrzeć do bilansu, który pokazuje:
- środki trwałe,
- gotówkę,
- należności od klientów,
- zobowiązania.
🧾 W przykładzie z 31 marca firma posiadała:
- 85 000 zł w środkach trwałych,
- 17 000 zł gotówki,
- 70 000 zł należności od klientów,
- 42 000 zł zobowiązań (m.in. wobec dostawcy i pożyczkodawcy).
Wartość netto majątku: 130 000 zł
To właśnie ta kwota stanowi kapitał własny – majątek, który należy do właścicieli firmy.
📌 Informacje o tym, jak kapitał własny zmieniał się w czasie, znajdziesz w zestawieniu zmian w kapitale własnym. Tam można zobaczyć np. zyski zatrzymane, nowe wkłady właścicieli czy wypłaty dywidend.
Podsumowanie: Co mówi zysk, a co gotówka?
✔ Zysk (memoriałowy) – mówi o efektywności działań w danym okresie. Pokazuje, czy firma generuje wartość.
✔ Gotówka (kasowa) – mówi o bieżącej płynności. Pokazuje, czy firma ma z czego zapłacić rachunki.
✔ Bilans – pokazuje majątek i źródła jego finansowania.
✔ Rachunek przepływów pieniężnych – wyjaśnia, skąd wzięła się gotówka i na co została wydana.
✔ Zestawienie zmian w kapitale własnym – pokazuje, co się dzieje z majątkiem właścicieli.
🧠 Pamiętaj: żaden z tych raportów nie mówi całej prawdy w pojedynkę. Aby trafnie ocenić kondycję firmy, trzeba analizować je razem.
Podstawa prawna
- art. 3 ust. 1 pkt 31, art. 45 ust. 1 – Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości
- art. 9 – Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
Tematy porad zawartych w poradniku
- różnice między zyskiem a gotówką
- jak mierzyć efektywność firmy
- rachunkowość memoriałowa vs kasowa
- analiza sprawozdań finansowych
- interpretacja bilansu i cash flow