Choroba może przytrafić się każdemu – również właścicielowi firmy. Wielu przedsiębiorców zastanawia się, czy w czasie zwolnienia lekarskiego mogą wykonywać jakiekolwiek czynności firmowe i czy mają prawo do zasiłku chorobowego. W tym poradniku wyjaśniamy najważniejsze zasady dotyczące zwolnienia lekarskiego w działalności gospodarczej – kto i kiedy ma prawo do świadczenia z ZUS, jak działa okres karencji oraz jakie obowiązki ma przedsiębiorca podczas choroby.
Kto może korzystać ze zwolnienia lekarskiego w działalności gospodarczej?
Prowadzenie firmy nie pozbawia przedsiębiorcy prawa do zwolnienia lekarskiego. Jeśli lekarz orzeknie niezdolność do pracy – zarówno w ramach wizyty na NFZ, jak i prywatnej – przedsiębiorca może otrzymać zwolnienie (tzw. L4).
Nie każdemu jednak przysługuje zasiłek chorobowy. Kluczowe znaczenie ma tu fakt, czy przedsiębiorca opłaca dobrowolną składkę na ubezpieczenie chorobowe.
📌 Zasady w skrócie:
- jeśli składka nie była opłacana, ZUS nie wypłaci żadnego świadczenia,
- jeśli składka była opłacana, przedsiębiorca może złożyć wniosek o zasiłek chorobowy,
- wysokość świadczenia zależy od podstawy wymiaru składek – im wyższa, tym większy zasiłek.
Forma prowadzonej działalności (jednoosobowa działalność, spółka cywilna, spółka z o.o.) nie ma znaczenia dla prawa do zwolnienia ani do zasiłku.
Przykład
Pan Adam prowadzi firmę transportową i od kilku lat regularnie opłaca składkę na ubezpieczenie chorobowe. W lutym 2025 r. lekarz wystawił mu L4 z powodu zapalenia płuc. Pan Adam nie może w tym czasie pracować.
➡️ Ma prawo do zasiłku chorobowego, ponieważ przez cały czas opłacał dobrowolne składki.
Okres karencji – kiedy powstaje prawo do zasiłku chorobowego?
Samo zgłoszenie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nie wystarcza. Przedsiębiorca uzyskuje prawo do świadczenia dopiero po upływie 90 dni nieprzerwanego opłacania składek. Jest to tzw. okres wyczekiwania (karencji).
Oznacza to, że nie można rozpocząć opłacania składek dopiero w momencie choroby i od razu liczyć na zasiłek. ZUS wypłaci świadczenie wyłącznie wtedy, gdy przedsiębiorca był objęty ubezpieczeniem przez wymagane 90 dni przed datą rozpoczęcia zwolnienia.
Przykład
Pani Monika zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego 1 stycznia 2025 r.
W dniu 3 marca 2025 r. zachorowała i otrzymała L4.
➡️ Nie ma jeszcze prawa do zasiłku – 90-dniowy okres karencji skończy się dopiero 31 marca.
Natomiast gdyby zachorowała 4 kwietnia 2025 r., świadczenie zostałoby przyznane.
Zwolnienie lekarskie a obowiązek zaprzestania pracy
Zwolnienie lekarskie ma jeden podstawowy cel – powrót do zdrowia. Dlatego osoba przebywająca na L4, w tym przedsiębiorca, musi powstrzymać się od wykonywania jakiejkolwiek działalności zarobkowej.
Zasada ta wynika wprost z przepisu:
„Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.”
(art. 17 ust. 1 i 2 – Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa)
Oznacza to, że jeśli przedsiębiorca podczas choroby podpisuje umowy, wykonuje zlecenia, wysyła faktury lub nadzoruje działalność – ZUS może cofnąć zasiłek i zażądać jego zwrotu.
Orzecznictwo sądowe
📚 Wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 2024 r. (II USKP 123/23):
„Ubezpieczony ma obowiązek powstrzymania się od wszelkich czynności zawodowych (…). Za niedopuszczalne uznaje się pobieranie świadczeń chorobowych w razie uzyskiwania dochodów z kontynuowanej działalności, nawet gdy czynności te nie obciążają organizmu.”
📚 Wyrok Sądu Najwyższego z 24 października 2023 r. (I USKP 59/22):
„Traci prawo do zasiłku chorobowego ubezpieczony, który prowadząc jednoosobowo działalność, nie zawiesił jej w okresie niezdolności do pracy, a działalność przynosiła dochody, mimo że część zadań wykonywały inne osoby.”
Czy trzeba zawiesić działalność podczas L4?
To zależy od tego, czy przedsiębiorca zatrudnia pracowników:
- jeśli prowadzi firmę sam – powinien zawiesić działalność na czas zwolnienia,
- jeśli zatrudnia pracowników – działalność może funkcjonować dalej, o ile przedsiębiorca nie wykonuje osobiście żadnych czynności zawodowych.
W przypadku kontroli ZUS przedsiębiorca powinien być w stanie wykazać, że w czasie L4 nie prowadził działalności – np. przedstawić pełnomocnictwa, raporty pracowników czy dokumentację księgową potwierdzającą brak aktywności.
Przykład
Pan Karol prowadzi firmę budowlaną i zatrudnia trzech pracowników. W lipcu 2025 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim przez tydzień. W tym czasie jego pracownicy realizowali zlecenia, a on sam nie zajmował się żadnymi sprawami firmowymi.
➡️ ZUS nie ma podstaw, by cofnąć zasiłek, mimo że działalność nie została formalnie zawieszona.
Inaczej byłoby, gdyby pan Karol w czasie choroby podpisywał umowy, nadzorował prace na budowie lub rozliczał faktury – wtedy świadczenie zostałoby odebrane.
Konsekwencje naruszenia zasad zwolnienia lekarskiego
⚠️ Przedsiębiorca, który w trakcie L4:
- wykonuje pracę zarobkową,
- nadzoruje działalność,
- lub w inny sposób wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem,
– traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia i może być zobowiązany do jego zwrotu z odsetkami.
W skrajnych przypadkach ZUS może też:
- przeprowadzić kontrolę wykorzystania zwolnienia,
- złożyć zawiadomienie o poświadczeniu nieprawdy (jeśli L4 zostało sfałszowane).
Podsumowanie
- Przedsiębiorca może korzystać ze zwolnienia lekarskiego i otrzymać zasiłek chorobowy, jeśli dobrowolnie opłaca składkę chorobową przez co najmniej 90 dni.
- W czasie L4 nie wolno wykonywać żadnej pracy zarobkowej ani czynności firmowych.
- Prowadząc jednoosobową działalność bez pracowników, należy zawiesić firmę na okres choroby.
- Przedsiębiorcy zatrudniający innych mogą pozostawić działalność aktywną, ale nie mogą sami jej prowadzić.
- Naruszenie tych zasad skutkuje utratą zasiłku i obowiązkiem jego zwrotu.
Podstawa prawna
- art. 17 ust. 1 i 2 – Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2023 r. poz. 2780 ze zm.)
Tematy powiązane
- zwolnienie lekarskie przedsiębiorcy 2025
- zasiłek chorobowy dla samozatrudnionych
- działalność gospodarcza a L4
- okres karencji w zasiłku chorobowym
- zawieszenie działalności podczas choroby
Źródła oficjalne
- zus.pl – Zakład Ubezpieczeń Społecznych
- sejm.gov.pl – tekst jednolity ustawy o świadczeniach pieniężnych
- biznes.gov.pl – zawieszenie działalności gospodarczej