Kiedy można prowadzić postępowanie wobec nieobecnych?
Procedura in absentia w postępowaniu karnym skarbowym może być zastosowana tylko wtedy, gdy:
- podejrzany lub osoba pociągnięta do odpowiedzialności posiłkowej:
- na stałe przebywa za granicą, albo
- nie można ustalić jej miejsca pobytu w kraju,
- nie zachodzą wątpliwości co do winy sprawcy lub okoliczności czynu,
- oskarżony nie ukrywa się po wniesieniu aktu oskarżenia.
⚠️ Ważne! Nie można prowadzić takiego postępowania, jeśli w trakcie procesu ustalono miejsce pobytu oskarżonego w kraju lub są przesłanki świadczące o ukrywaniu się sprawcy.
🧩 Przykłady praktyczne
Przykład 1 – Podejrzany mieszka za granicą
Pan Adam S., prowadzący działalność gospodarczą w Polsce, został oskarżony o uchylanie się od obowiązku podatkowego. W momencie wszczęcia śledztwa przebywał od dwóch lat w Hiszpanii i nie posiadał zameldowania ani majątku w Polsce. Organ skarbowy nie mógł doręczyć mu korespondencji, a jego miejsce pobytu nie zostało oficjalnie potwierdzone.
W takiej sytuacji organ prowadzący postępowanie mógł wnioskować o zastosowanie trybu postępowania in absentia, po uprzednim zatwierdzeniu przez prokuratora.
Przykład 2 – Oskarżony ukrywa się w kraju
Pani Karolina M. po usłyszeniu zarzutów celowo zmieniła adres zameldowania i przebywała u znajomych, unikając kontaktu z organami. W jej przypadku postępowanie w trybie nieobecności nie może być wdrożone – organ musi kontynuować próby ustalenia jej miejsca pobytu, gdyż zachodzi podejrzenie ukrywania się.
⚖️ Przebieg postępowania: krok po kroku
Etap 1: Wydanie postanowienia o zastosowaniu trybu in absentia
Organ prowadzący postępowanie wydaje postanowienie, które:
- nie podlega zaskarżeniu,
- musi spełniać wymogi z art. 94 § 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s., tj. zawierać:
- oznaczenie organu i osoby wydającej,
- datę,
- przedmiot postępowania,
- podstawę prawną,
- uzasadnienie.
⚠️ Uwaga: Jeśli postępowanie przygotowawcze nie jest prowadzone przez prokuratora, postanowienie wymaga jego zatwierdzenia.
Etap 2: Zatwierdzenie przez prokuratora
- Prokurator może:
- zatwierdzić postanowienie – wtedy procedura rusza dalej,
- odmówić – postanowienie staje się bezskuteczne.
Etap 3: Ustanowienie obrońcy lub pełnomocnika
- Oskarżony – ma obowiązkowego obrońcę z urzędu.
- Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej – dostaje pełnomocnika z urzędu.
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika składa organ prowadzący do sądu właściwego.
📌 Ważne: Udział profesjonalnych pełnomocników jest obowiązkowy – niezależnie od woli samego nieobecnego.
Etap 4: Ogłoszenie postanowienia
Postanowienie ogłasza się wszystkim obecnym stronom – osobiście lub przez reprezentantów (obrońcę/pełnomocnika).
Etap 5: Dalsze prowadzenie postępowania
Od tego momentu:
- postępowanie toczy się na zasadach ogólnych,
- nie stosuje się tylko tych przepisów, które ze względu na nieobecność podmiotu są niewykonalne.
Etap 6: Przejście do etapu sądowego i wydanie wyroku
Po wniesieniu aktu oskarżenia sprawa przechodzi do etapu jurysdykcyjnego, który kończy się wydaniem wyroku – najczęściej zaocznego.
⚖️ Co się dzieje po wydaniu wyroku w postępowaniu wobec nieobecnych?
W postępowaniu karnym skarbowym in absentia wydanie wyroku nie zawsze kończy sprawę. Przepisy przewidują specjalną procedurę po uprawomocnieniu się wyroku, w sytuacji gdy nieobecny skazany zostanie ujęty lub zgłosi się sam do sądu.
Etap 7: Zgłoszenie się lub ujęcie skazanego
Jeśli po wydaniu prawomocnego wyroku:
- skazany sam się zgłasza do sądu, albo
- zostaje ujęty przez organy ścigania,
sąd doręcza mu z urzędu odpis prawomocnego wyroku.
📌 Czynność ta ma charakter obligatoryjny, niezależnie od wcześniejszego przebiegu sprawy.
Etap 8: Reakcja skazanego – 14 dni na decyzję
Po otrzymaniu wyroku skazany ma:
- dokładnie 14 dni na:
- zaakceptowanie wyroku, albo
- złożenie wniosku o wyznaczenie rozprawy.
⚠️ Zaniechanie działania w tym terminie oznacza, że wyrok pozostaje w mocy i przechodzi do etapu wykonawczego.
🧩 Przykład praktyczny
Pan Michał T., przebywający od kilku lat w Norwegii, został skazany za przestępstwo skarbowe związane z fikcyjnym eksportem towarów. Wyrok zapadł zaocznie. Trzy miesiące później wrócił do Polski i sam zgłosił się do sądu, gdzie doręczono mu odpis wyroku. Złożył wniosek o wyznaczenie rozprawy – dzięki temu poprzedni wyrok został uchylony, a sąd musiał przeprowadzić rozprawę od początku.
Etap 9: Wniosek o wyznaczenie rozprawy
Aby uchylić prawomocny wyrok wydany zaocznie, skazany musi:
- złożyć pisemny wniosek do sądu, który wydał wyrok,
- zmieścić się w 14-dniowym terminie od daty doręczenia wyroku.
Wniosek powinien zawierać:
- oznaczenie sądu i sprawy,
- dane składającego,
- treść wniosku i ewentualne uzasadnienie,
- datę i podpis.
📌 Podstawa prawna: art. 119 § 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s.
Etap 10: Skutek złożenia wniosku
Z chwilą złożenia wniosku:
- sąd niezwłocznie wyznacza rozprawę,
- uprzednio wydany wyrok traci moc, ale dopiero w momencie stawienia się skazanego na rozprawie.
To oznacza, że wyrok zostaje „zawieszony” do czasu rzeczywistego rozpoczęcia nowego postępowania.
⚠️ Co jeśli skazany nie złoży wniosku?
Brak reakcji ze strony skazanego w ciągu 14 dni skutkuje:
- utrzymaniem wyroku w mocy,
- przekazaniem sprawy do postępowania wykonawczego.
Od tej chwili organy egzekucyjne (np. komornik, naczelnik urzędu skarbowego) mogą przystąpić do wykonania wyroku – np. do ściągnięcia grzywny, zabezpieczenia mienia, itp.
🧩 Przykład praktyczny
Pani Julia K., przebywająca od lat w Wielkiej Brytanii, została skazana za wykroczenie skarbowe związane z niewykazaniem przychodu. Po powrocie do Polski odebrała odpis wyroku, ale uznała, że nie warto się angażować w ponowne postępowanie. Po 14 dniach sąd przekazał sprawę do egzekucji. Urząd skarbowy zajął jej rachunek bankowy na poczet orzeczonej grzywny.
Etap 11: Wznowienie postępowania sądowego
Jeśli skazany złożył wniosek, sąd musi:
- niezwłocznie wyznaczyć termin rozprawy,
- przeprowadzić postępowanie od początku.
⚠️ Uwaga: Nowe postępowanie nie jest „apelacją” – to pełnoprawne postępowanie jurysdykcyjne, niezależne od wcześniejszego wyroku.
💡 Podsumowanie i wskazówki
- Postępowanie wobec nieobecnych to wyjątkowy tryb w procedurze karnej skarbowej, możliwy tylko przy braku możliwości ustalenia pobytu lub stałym pobycie za granicą.
- Nie można go stosować, jeśli istnieją wątpliwości co do winy, sprawca się ukrywa lub jego adres jest znany.
- Wyrok zaoczny nie zamyka sprawy – skazany ma 14 dni od doręczenia, by zażądać ponownego rozpoznania.
- Brak działania ze strony skazanego oznacza przekazanie sprawy do egzekucji.
📚 Podstawa prawna
- art. 174–177 – Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz.U. 1999 nr 83 poz. 930)
- art. 94 § 1, art. 119 § 1 – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555)
- art. 113 § 1 – Kodeks karny skarbowy, odesłanie do stosowania k.p.k. w postępowaniu skarbowym
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku
- postępowanie wobec nieobecnych w kks
- wyrok zaoczny w sprawie skarbowej
- procedura in absentia 2025
- prawa skazanego po powrocie do kraju
- postępowanie wykonawcze po wyroku