Strona postępowania sądowego ma prawo oczekiwać, że jej sprawa zostanie rozpoznana bez zbędnej zwłoki. Gdy sąd przez lata nie podejmuje żadnych czynności, mamy do czynienia z przewlekłością postępowania. Takie właśnie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w sprawie, w której apelacja w procesie z zakresu ubezpieczeń społecznych czekała na rozstrzygnięcie ponad trzy i pół roku.
Czym jest przewlekłość postępowania?
Zgodnie z ustawą z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy (…) bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. 2023 poz. 1725), skargę można wnieść, gdy postępowanie sądowe lub przygotowawcze:
- trwa dłużej niż jest to konieczne do wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych, albo
- przedłuża się ponad miarę w sprawach egzekucyjnych lub dotyczących wykonania orzeczeń sądowych.
W praktyce oznacza to, że jeśli sąd pozostaje bierny przez długi czas, a sprawa nie wymaga skomplikowanych czynności dowodowych, mamy do czynienia z przewlekłością.
⚠️ Uwaga: samo to, że strona jest niezadowolona z długości postępowania, nie zawsze oznacza przewlekłość. Musi istnieć nieuzasadniona bezczynność sądu.
Studium przypadku – wieloletnia bezczynność sądu apelacyjnego
W 2019 r. pan Marek N. złożył odwołanie od decyzji organu rentowego w Krakowie. Sprawa trafiła do sądu okręgowego, który wydał wyrok w połowie 2021 r. Pan Marek złożył apelację, która została przekazana do sądu apelacyjnego jeszcze w tym samym roku. Odpis apelacji doręczono pełnomocnikowi ZUS w sierpniu 2021 r.
I na tym etapie… wszystko stanęło. Sąd apelacyjny przez ponad 3 lata i 6 miesięcy nie podjął żadnych czynności. Dopiero gdy pan Marek w lutym 2025 r. złożył skargę na przewlekłość, sąd wydał wyrok kilka dni później.
Sąd Najwyższy stwierdził przewlekłość i przyznał stronie 2.500 zł zadośćuczynienia.
Jakie kryteria ocenia Sąd Najwyższy?
Przy rozpoznawaniu skargi na przewlekłość analizuje się m.in.:
- czas trwania postępowania – czy jest adekwatny do charakteru sprawy,
- rodzaj sprawy – sprawy o świadczenia z ubezpieczeń społecznych wymagają szybkiego rozpoznania,
- stopień skomplikowania – w omawianej sprawie nie było potrzeby przeprowadzania dodatkowych dowodów ani rozprawy,
- znaczenie sprawy dla strony – tu chodziło o świadczenia emerytalne, co ma istotny wpływ na sytuację życiową,
- działania samej strony – czy nie przedłużała postępowania swoimi zachowaniami.
Jak złożyć skargę na przewlekłość postępowania?
Skargę wnosi się do sądu prowadzącego sprawę, a rozpoznaje ją sąd wyższej instancji. W treści skargi należy:
- wskazać, jakie czynności sąd podejmował i dlaczego opóźnienie jest nieuzasadnione,
- zażądać przyspieszenia rozpoznania sprawy,
- można także domagać się przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej (do 20.000 zł).
📌 Przykład praktyczny:
Pani Anna z Rzeszowa od dwóch lat czekała na rozstrzygnięcie swojej sprawy o rentę. Od momentu doręczenia apelacji do sądu nie wykonano żadnych czynności. Złożyła więc skargę na przewlekłość, wskazując, że jej sprawa ma pilny charakter, bo dotyczy jej utrzymania. Sąd Najwyższy przyznał jej 3.000 zł i zobowiązał sąd apelacyjny do niezwłocznego wydania orzeczenia.
Jakie są konsekwencje przewlekłości?
Sąd Najwyższy w omawianym postanowieniu podkreślił, że bezczynność sądu apelacyjnego była rażąca i nieuzasadniona. W konsekwencji:
- strona uzyskała zadośćuczynienie finansowe,
- sąd został zobowiązany do rozpoznania sprawy,
- orzeczenie stanowi sygnał, że podobne praktyki są niedopuszczalne.
⚠️ Przewlekłość nie prowadzi jednak do uchylenia wyroku ani zmiany jego treści – strona może liczyć jedynie na przyspieszenie sprawy i ewentualne odszkodowanie.
Podsumowanie
Przewlekłość postępowania to sytuacja, gdy sąd przez długi czas nie podejmuje czynności, mimo że sprawa tego wymaga. W szczególności dotyczy to spraw o charakterze pilnym, takich jak sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Sąd Najwyższy jasno wskazał, że kilkuletnia bezczynność sądu apelacyjnego stanowi naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Strona może dochodzić ochrony swoich praw poprzez wniesienie skargi i żądanie rekompensaty finansowej.
Podstawa prawna
- art. 2 ust. 1 – ustawa z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy (…) bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. 2023 poz. 1725).
Tematy porad zawarte w artykule
- przewlekłość postępowania sądowego – skarga na bezczynność sądu
- prawa stron w postępowaniu apelacyjnym w sprawach ZUS
- rekompensata finansowa za przewlekłość postępowania