W praktyce gospodarczej często pojawia się pytanie, jakie odsetki można naliczać w przypadku dochodzenia kary umownej. Sprawa rozpatrywana przez Sąd Apelacyjny w Katowicach pokazuje, że odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych nie mają zastosowania do kar umownych. W takim przypadku należy stosować przepisy Kodeksu cywilnego.
Czym jest kara umowna?
Kara umowna to szczególne zastrzeżenie w umowie, zgodnie z którym strona niewykonująca lub nienależycie wykonująca swoje obowiązki zobowiązuje się do zapłaty określonej sumy pieniędzy.
Przykładowo, jeżeli wykonawca nie dotrzyma ustalonego terminu zakończenia robót budowlanych, zamawiający może naliczyć mu karę umowną określoną w umowie (np. procent od wartości kontraktu).
Podstawa prawna:
„art. 483 § 1 – Kodeks cywilny”
Spór między spółkami – przykład z orzecznictwa
Dla lepszego zobrazowania problemu posłużmy się przykładem opartym na opisywanej sprawie:
Spółka „Budmax” z Krakowa zawarła w grudniu 2020 r. z firmą „GeoDrill” z Katowic umowę na przebudowę wyrobiska. W umowie przewidziano karę umowną w wysokości 10% wynagrodzenia brutto, jeśli wykonawca nie dotrzyma terminu lub wykona umowę nienależycie.
Firma Budmax, jako zamawiający, wskazywała na liczne zaniedbania po stronie wykonawcy – m.in. opóźnienia wynikające z braków kadrowych i problemów organizacyjnych. GeoDrill próbował tłumaczyć się pandemią COVID-19 i wojną w Ukrainie, jednak sąd ustalił, że głównym powodem była nieterminowa wypłata pensji i rezygnacja pracowników.
Budmax zażądał zapłaty 262 000 zł kary umownej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych.
Stanowisko sądu pierwszej instancji
Sąd Okręgowy uznał, że żądanie zapłaty kary umownej było zasadne. Wykonawca dopuścił się uchybień, których nie można uznać za skutek siły wyższej. Nie było też podstaw do miarkowania kary umownej.
Sąd zasądził żądaną kwotę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych.
Korekta wyroku przez sąd apelacyjny
Po apelacji wykonawcy Sąd Apelacyjny w Katowicach częściowo zmienił wyrok. Utrzymał obowiązek zapłaty kary umownej, ale zmienił rozstrzygnięcie w zakresie odsetek.
Sąd wyjaśnił, że:
- odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych wynikają z ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych,
- stosuje się je wyłącznie w przypadku odpłatnej dostawy towarów lub odpłatnego świadczenia usług w ramach działalności gospodarczej,
- kara umowna nie jest transakcją handlową, lecz sankcją umowną, dlatego nie można stosować do niej powyższych odsetek.
W konsekwencji sąd apelacyjny orzekł, że od kary umownej należą się wyłącznie odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 k.c.
Podstawa prawna:
„art. 481 § 1 – Kodeks cywilny”
„ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych”
Jakie odsetki od kary umownej?
✔ TAK – odsetki ustawowe za opóźnienie (Kodeks cywilny)
✖ NIE – odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych (ustawa z 8 marca 2013 r.)
Praktyczne wnioski dla przedsiębiorców
📌 Jeżeli dochodzisz zapłaty kary umownej, możesz domagać się odsetek ustawowych za opóźnienie, ale nie odsetek handlowych.
📌 Odsetki handlowe przysługują wyłącznie w przypadku nieterminowej zapłaty za towar lub usługę.
📌 Warto pamiętać, że kara umowna pełni funkcję sankcji, a nie świadczenia wzajemnego w ramach transakcji.
Podstawa prawna
- art. 483 § 1 – Kodeks cywilny
- art. 481 § 1 – Kodeks cywilny
- ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych
Tematy porad zawartych w poradniku
- kara umowna a odsetki ustawowe
- odsetki od kary umownej – jakie przepisy mają zastosowanie
- różnice między odsetkami ustawowymi a odsetkami handlowymi