Temat pozornie niszowy, ale w praktyce bardzo użyteczny. Jeżeli jesteś pełnomocnikiem i klient zalega Ci z honorarium za prowadzenie sprawy, art. 36 k.p.c. daje Ci dodatkową — i często wygodniejszą — podstawę wyboru sądu. Poniżej wyjaśniam, jak działa ta właściwość przemienna, jakie są jej ograniczenia (zwłaszcza przy sporach z konsumentami), jak policzyć „miejsce, gdzie sprawę prowadziłeś”, oraz jakich błędów unikać, aby nie stracić czasu na sporach kompetencyjnych.
Co dokładnie stanowi art. 36 k.p.c.?
Przepis brzmi:
„Powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy wytoczyć można przed sąd miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził.” — art. 36 – ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.). ISAP
To dodatkowa (alternatywna) podstawa właściwości miejscowej — nie zmienia właściwości rzeczowej (dalej musisz sprawdzić, czy właściwy jest sąd rejonowy czy okręgowy).
Jak działa właściwość przemienna i kiedy wolno z niej skorzystać?
„Przemienność” w skrócie
Kodeks wyraźnie mówi, że w sprawach ujętych w oddziale o właściwości przemiennej możesz wybrać między regułą ogólną a przepisem szczególnym:
„Powództwo w sprawach objętych przepisami oddziału niniejszego wytoczyć można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd oznaczony w przepisach poniższych.” — art. 31 § 1 k.p.c. ISAP
Jest jednak ważne zastrzeżenie:
„Przepisów niniejszego oddziału nie stosuje się w sprawach przeciwko konsumentom.” — art. 31 § 2 k.p.c. ISAP
Wniosek: Jeżeli Twój pozwany klient jest konsumentem, nie możesz sięgnąć po art. 36 k.p.c. — pozostaje Ci właściwość ogólna (co do zasady sąd miejsca zamieszkania pozwanego). To także wynika z reguły podstawowej:
„Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.” — art. 27 § 1 k.p.c. ISAP
Kiedy art. 36 k.p.c. ma zastosowanie?
- Rodzaj roszczenia: chodzi o „należność za prowadzenie sprawy” — najczęściej honorarium (ryczałt, stawka godzinowa, success fee), ewentualnie inne umówione należności powiązane z prowadzeniem sprawy (np. ryczałty za dojazdy), w granicach umowy i przepisów.
- Pozycja procesowa: skorzystać może pełnomocnik jako powód (gdy to on pozywa klienta o zapłatę). Art. 36 nie tworzy przywileju, gdy pełnomocnik jest pozwanym.
- Zakres podmiotowy: przepis mówi o „pełnomocniku procesowym”. W praktyce chodzi przede wszystkim o pełnomocników działających na podstawie pełnomocnictwa procesowego w tej konkretnej sprawie (zawodowych lub innych — decyduje faktyczne prowadzenie sprawy).
Czy sprawa musi być zakończona?
Często pojawia się pytanie, czy art. 36 działa dopiero po zakończeniu sprawy. Przepis posługuje się formą „prowadził”, ale nie przesądza, że sprawa musi być prawomocnie zamknięta. W praktyce nic nie stoi na przeszkodzie, by dochodzić części należności już w toku dłuższej sprawy (np. za wyodrębniony etap), o ile zgodnie z umową roszczenie stało się wymagalne. Tu jednak uważaj na wymagalność — to kwestia materialnoprawna i dowodowa.
„Miejsce, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził” — jak je ustalić?
Kluczowa jest siedziba sądu, przed którym wykonywałeś czynności w tej konkretnej sprawie. Kilka praktycznych wskazówek:
- Sprawy przed sądem powszechnym: „miejsce” to siedziba tego sądu (np. prowadziłeś sprawę we Wrocławiu — wybierasz Wrocław).
- EPU (e-Sąd): jeśli prowadziłeś sprawę w Elektronicznym Postępowaniu Upominawczym, „miejscem” jest siedziba VI Wydziału Cywilnego (e-Sąd) Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie. e-sad.gov.pllublin-zachod.sr.gov.pllublin-wschod.sr.gov.pl
- Kilka sądów: gdy prowadziłeś w ramach różnych postępowań kilka spraw dla tego samego klienta, sprawdzaj dla której sprawy domagasz się zapłaty i ustalaj miejsce właściwe dla tej konkretnej sprawy.
- Pamiętaj o właściwości rzeczowej: art. 36 dotyczy tylko miejscowej. Jeżeli Twoje roszczenie o wynagrodzenie przekracza próg właściwości rzeczowej sądu rejonowego, pozywasz sąd okręgowy we właściwym mieście (tym, w którym „sprawę prowadziłeś”), a nie „ten sam wydział”, w którym toczyła się sprawa klienta.
📌 Dobra praktyka: Do pozwu dołącz dowody, że sprawę faktycznie prowadziłeś przed danym sądem (pełnomocnictwo, pisma, zarządzenia, protokoły rozpraw, zrzuty z Portalu Informacyjnego). Ułatwia to oddalenie ewentualnego zarzutu niewłaściwości miejscowej.
Kogo rozumieć jako „pełnomocnika procesowego”?
Dla potrzeb art. 36 istotne jest, że byłeś umocowany w danej sprawie i wykonywałeś w niej czynności procesowe. Przepis nie ogranicza zastosowania wyłącznie do adwokatów czy radców prawnych (choć to oni najczęściej z niego korzystają); liczy się status pełnomocnika procesowego w danej sprawie i realne prowadzenie tej sprawy.
⚠️ Jeśli Twój klient to konsument, pamiętaj o zakazie z art. 31 § 2 — właściwość przemienna (w tym art. 36) wtedy odpada. W praktyce w sporach o honorarium z konsumentem Twoim sądem co do zasady będzie sąd miejsca zamieszkania klienta (art. 27 § 1).
Najczęstsze pułapki (i jak ich uniknąć)
- Pozew do sądu „z Twojego podwórka”, choć klient jest konsumentem ✖
Jeżeli pozwany jest konsumentem, nie wolno użyć art. 36 — sąd odrzuci pozew albo przekaże sprawę według właściwości ogólnej. ✔ Sprawdź status pozwanego przed wniesieniem pozwu (czy działał jako przedsiębiorca w związku ze swoją działalnością?). - Mylenie właściwości miejscowej z rzeczową ✖
Art. 36 wybiera miasto, nie poziom sądu. ✔ Oceń wartość przedmiotu sporu (Twoje honorarium) i ustal, czy właściwy będzie rejonowy czy okręgowy w tym mieście, w którym prowadziłeś sprawę. - Błędne „miejsce prowadzenia sprawy” ✖
To siedziba sądu, a nie np. adres kancelarii, miejsce podpisania umowy czy zamieszkania klienta. ✔ Gdy sprawa toczyła się w EPU, miejscem jest Lublin (VI Wydział Cywilny e-Sądu). e-sad.gov.pllublin-zachod.sr.gov.pl - Brak dowodów umocowania i czynności ✖
Sąd może wątpić, czy rzeczywiście „prowadziłeś sprawę”. ✔ Dołącz pełnomocnictwo, odpisy pism, potwierdzenia złożenia, protokoły, wydruki z Portalu Informacyjnego. - Wniesienie pozwu o całość wynagrodzenia, gdy wymagalna jest tylko część ✖
Właściwość z art. 36 nie czyni roszczenia wymagalnym. ✔ Zadbaj o podstawę materialną (umowa, doręczona faktura, wezwanie do zapłaty, potwierdzenie odbioru).
Dwa praktyczne przykłady
Przykład 1 — klient przedsiębiorca, sprawa stacjonarna
Stan faktyczny (zmieniony):
Radca prawny Michał Czerwiński prowadził dla spółki TechNova sp. z o.o. proces o zapłatę przed Sądem Rejonowym w Gdyni. Po kilku miesiącach klient przestaje płacić ryczałt 8 000 zł miesięcznie. Umowa przewiduje płatność z góry do 10. dnia każdego miesiąca. Mija termin, wysłano wezwanie do zapłaty — bezskutecznie.
Co z właściwością?
Pozwany to przedsiębiorca, więc ograniczenie z art. 31 § 2 nie działa. Pełnomocnik może wybrać:
- sąd ogólny pozwanego (np. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, jeśli tam spółka ma siedzibę) albo
- skorzystać z art. 36 i złożyć pozew w Gdyni, bo tam sprawę prowadził. ISAP
Uwaga praktyczna: roszczenie dotyczy nienależnych rat ryczałtu. Każdą „ratę” licz jako osobne świadczenie z własnym terminem wymagalności (przedawnienie, odsetki). W pozwie opisz czynności wykonane w miesiącach objętych żądaniem.
Przykład 2 — EPU w Lublinie i wysoka wartość roszczenia
Stan faktyczny (zmieniony):
Adwokatka Anna Piekarska dochodzi 120 000 zł tytułem wynagrodzenia za reprezentację w Elektronicznym Postępowaniu Upominawczym (pozwy masowe w sprawach drobnych wierzytelności). Klientem jest FinMax S.A. z siedzibą w Krakowie.
Co z właściwością?
- Sprawę prowadzono w EPU, więc „miejscem” w rozumieniu art. 36 jest Lublin (VI Wydział Cywilny e-Sądu). e-sad.gov.pllublin-zachod.sr.gov.pl
- Ale wartość roszczenia to 120 000 zł, więc właściwy rzeczowo będzie Sąd Okręgowy (a nie rejonowy). W rezultacie pozew składasz do Sądu Okręgowego w Lublinie (właściwość miejscowa z art. 36, a rzeczowa — z przepisów o właściwości rzeczowej).
Alternatywa: możesz też wybrać sąd ogólny (art. 27 § 1), czyli sąd właściwy dla Krakowa jako siedziby spółki. ISAP
Checklista przed wniesieniem pozwu o honorarium z art. 36 k.p.c. 📌
- Sprawdź status pozwanego: konsument czy przedsiębiorca? (przy konsumencie art. 36 odpada — patrz art. 31 § 2). ISAP
- Oceń wymagalność (umowa, faktura, wezwanie).
- Ustal „miejsce prowadzenia sprawy” (siedziba sądu, a przy EPU — Lublin). e-sad.gov.pl
- Zweryfikuj właściwość rzeczową (rejonowy vs okręgowy).
- Zbierz dowody umocowania i czynności (pełnomocnictwo, pisma, protokoły).
- Rozważ, czy korzystniejsze nie będzie mimo wszystko forum ogólne pozwanego (art. 27 § 1). ISAP
O czym jeszcze pamiętać?
- Wybór należy do powoda: art. 36 k.p.c. to uprawnienie, nie obowiązek. Czasem szybciej lub wygodniej będzie pozwać w sądzie ogólnym pozwanego (łatwiejsza egzekucja, mniejsza szansa na zarzuty niewłaściwości).
- „Prowadzenie sprawy” to realne czynności: samo udzielenie porady czy sporządzenie opinii prawnej dla klienta nie zawsze oznacza „prowadzenie sprawy” przed sądem — art. 36 dotyczy należności „za prowadzenie sprawy” (tj. występowanie i czynności przed sądem w konkretnej sprawie).
- Kilku pełnomocników: jeżeli sprawę prowadziło kilku pełnomocników w różnych etapach, każdy z nich co do zasady może oprzeć pozew na art. 36 według swojego „miejsca prowadzenia” — oczywiście w granicach przysługującej mu należności.
Podsumowanie
Art. 36 k.p.c. to sprytny, rzadko używany, ale bardzo praktyczny „skrót” do właściwego sądu dla pełnomocnika pozywającego o honorarium. Daje możliwość wyboru między sądem ogólnym pozwanego (art. 27 § 1) a sądem tego miasta, w którym prowadziłeś sprawę. Pamiętaj jednak o dwóch bezwzględnych zasadach:
- Konsument po drugiej stronie oznacza brak możliwości skorzystania z art. 36 (art. 31 § 2).
- Art. 36 reguluje tylko miejscowość, a nie „poziom” sądu — właściwość rzeczową ustalasz niezależnie.
Podstawa prawna (cytaty)
- art. 36 – Kodeks postępowania cywilnego: „Powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy wytoczyć można przed sąd miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził.” — ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego. ISAP
- art. 31 § 1 – Kodeks postępowania cywilnego: „Powództwo w sprawach objętych przepisami oddziału niniejszego wytoczyć można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd oznaczony w przepisach poniższych.” — k.p.c. ISAP
- art. 31 § 2 – Kodeks postępowania cywilnego: „Przepisów niniejszego oddziału nie stosuje się w sprawach przeciwko konsumentom.” — k.p.c. ISAP
- art. 27 § 1 – Kodeks postępowania cywilnego: „Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.” — k.p.c. ISAP
Tematy porad zawartych w poradniku
- właściwość przemienna art. 36 k.p.c.
- gdzie pozwać klienta o honorarium
- pozew o wynagrodzenie pełnomocnika
- właściwość miejscowa a EPU
- spór z klientem przedsiębiorcą o zapłatę
Przydatne oficjalne linki
- Tekst jednolity k.p.c. (PDF, ISAP): https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640430296/U/D19640296Lj.pdf
- e-Sąd – Elektroniczne Postępowanie Upominawcze (oficjalny portal): https://www.e-sad.gov.pl/
- VI Wydział Cywilny (e-Sąd) SR Lublin-Zachód – dane adresowe: https://www.lublin-zachod.sr.gov.pl/vi-wydzial-cywilny-e-sad,m,mg,193,228,333
- Wyszukiwarka/wykaz sądów powszechnych (MS): https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/znajdz-wybrany-sad-powszechny
- Lista sądów powszechnych (BIP MS – arch.): https://arch-bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/lista-sadow-powszechnych/