Prawidłowe ustalenie właściwości miejscowej sądu to jedna z pierwszych czynności, jaką musi podjąć powód przed wniesieniem pozwu. Błąd w tym zakresie może skutkować niepotrzebnym przedłużeniem postępowania, a nawet odrzuceniem pozwu. Dlatego warto wiedzieć, jak stosować przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące właściwości sądu, gdy stroną pozwaną jest spółka, fundacja, stowarzyszenie lub inna jednostka organizacyjna.
Kluczowy przepis to art. 30 k.p.c., który określa, że w sprawach przeciwko osobom prawnym oraz innym podmiotom niebędącym osobami fizycznymi, właściwy jest sąd według ich siedziby. Jak jednak należy rozumieć pojęcie „siedziby”? I czy występują jakieś wyjątki? Sprawdźmy krok po kroku.
Art. 30 k.p.c. – co oznacza w praktyce?
Treść przepisu brzmi następująco:
📄 „Powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby.”
(art. 30 Kodeksu postępowania cywilnego)
Oznacza to, że jeżeli pozwanym jest np.:
- spółka z o.o.,
- spółka akcyjna,
- spółdzielnia,
- fundacja,
- stowarzyszenie,
to pozew należy kierować do sądu w miejscowości, w której dany podmiot ma swoją siedzibę statutową.
Czym jest „siedziba” jednostki organizacyjnej?
Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera własnej definicji siedziby. Z pomocą przychodzi tutaj prawo materialne, a dokładniej art. 41 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
📄 „Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.”
(art. 41 Kodeksu cywilnego)
🔎 Co to oznacza w praktyce?
- Siedziba = miejscowość, a nie konkretny adres.
- Najczęściej wskazana jest ona w umowie spółki lub statucie (np. „siedzibą spółki jest Kraków”).
- Jeżeli w dokumentach założycielskich brak takiego wskazania, przyjmuje się, że siedzibą jest miejscowość, w której działa organ zarządzający (np. zarząd spółki).
Różnica między art. 27 a art. 30 k.p.c.
Dla przypomnienia:
- art. 27 k.p.c. dotyczy osób fizycznych i wskazuje, że powództwo wnosi się według miejsca zamieszkania pozwanego.
- art. 30 k.p.c. reguluje sytuację osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych.
W obu przypadkach chodzi o określenie podstawowej właściwości sądu – czyli tego, gdzie co do zasady należy kierować sprawę.
Przykłady praktyczne
Przykład 1 – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Pan Adam prowadzi firmę budowlaną w Toruniu. Jego kontrahentem była spółka „EuroTech” sp. z o.o. zarejestrowana w KRS z siedzibą w Gdańsku. Spółka nie zapłaciła za wykonane roboty.
👉 Powództwo o zapłatę Pan Adam musi wnieść do sądu właściwego dla Gdańska, a nie dla Torunia, mimo że tam wykonywał usługę.
Przykład 2 – fundacja z organem zarządzającym w innym mieście
Pani Katarzyna zawarła umowę o dzieło z fundacją „Kultura i Nauka”, której statut nie wskazuje wyraźnie siedziby. Wiadomo jednak, że zarząd fundacji działa w Lublinie.
👉 Zgodnie z art. 41 k.c., siedzibą fundacji jest Lublin i tam należy wytoczyć powództwo.
A co z oddziałami i filiami?
Często przedsiębiorcy zastanawiają się, czy pozew można wnieść według miejsca działania oddziału firmy. Kiedyś w orzecznictwie pojawiały się poglądy, że tak, zwłaszcza w odniesieniu do dużych przedsiębiorstw państwowych (np. PZU czy PKO w latach 70. i 80.). Jednak ta koncepcja została ostatecznie odrzucona przez uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z 1988 r.
📌 Obecnie obowiązuje zasada, że oddział nie wyznacza właściwości miejscowej sądu – zawsze decyduje siedziba statutowa jednostki organizacyjnej.
Wnioski z regulacji unijnych
Dla porównania warto spojrzeć na przepisy unijne – rozporządzenie Bruksela I bis (nr 1215/2012). Określa ono jurysdykcję sądów w sprawach transgranicznych i posługuje się szerszą definicją, wskazując, że miejscem zamieszkania osoby prawnej może być:
- statutowa siedziba,
- główny organ zarządzający,
- główne przedsiębiorstwo.
Polskie prawo cywilne idzie w tym samym kierunku, choć jako podstawę stosuje przede wszystkim siedzibę statutową.
Podsumowanie – najważniejsze zasady
✔ W sprawach przeciwko jednostkom organizacyjnym właściwy jest sąd według siedziby pozwanego (art. 30 k.p.c.).
✔ Pojęcie siedziby wyjaśnia art. 41 k.c. – jest to miejscowość, w której działa organ zarządzający, chyba że statut wskazuje inaczej.
✔ Oddziały i filie nie wyznaczają właściwości sądu.
✔ W praktyce, przed złożeniem pozwu, warto sprawdzić w KRS, gdzie podmiot ma siedzibę statutową.
Podstawa prawna
- art. 27, art. 28, art. 29, art. 30 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 41 – Kodeks cywilny
- art. 63 ust. 1 – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 (tzw. Bruksela I bis)
Tematy porad zawartych w poradniku
- właściwość sądu dla spółki
- pozew przeciwko fundacji 2025
- art. 30 k.p.c. praktyczne przykłady
- siedziba osoby prawnej w pozwie
Przydatne adresy urzędowe:
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://ekrs.ms.gov.pl – Krajowy Rejestr Sądowy (wyszukiwarka podmiotów)
- https://eur-lex.europa.eu – teksty aktów prawnych UE (Bruksela I bis)