W praktyce sądowej często pojawia się pytanie, jak prawidłowo określić wartość przedmiotu sporu w sprawach dotyczących zabezpieczenia wierzytelności. Prawidłowe ustalenie tej wartości ma kluczowe znaczenie, ponieważ wpływa na wysokość opłaty sądowej oraz właściwość sądu. Błędne wyliczenie może skutkować odrzuceniem pozwu lub koniecznością jego uzupełnienia.
Z tego poradnika dowiesz się:
- jak brzmi regulacja art. 24 k.p.c. i jakie sprawy obejmuje,
- czym różnią się zastaw i hipoteka od innych form zabezpieczeń,
- kiedy sprawa o wydanie rzeczy stanowi sprawę o zabezpieczenie,
- dlaczego powództwa ekscydencyjne i skarga pauliańska budzą wątpliwości w zakresie stosowania art. 24 k.p.c.,
- na co zwracać uwagę, aby nie popełnić błędu przy określaniu wartości przedmiotu sporu.
Art. 24 k.p.c. – kluczowa regulacja
Zgodnie z art. 24 kodeksu postępowania cywilnego:
„W sprawach o zabezpieczenie, zastaw lub hipotekę wartość przedmiotu sporu stanowi suma wierzytelności. Jeżeli jednak przedmiot zabezpieczenia lub zastawu ma mniejszą wartość niż wierzytelność, rozstrzyga wartość mniejsza.”
Oznacza to, że punktem wyjścia jest kwota wierzytelności, ale jeżeli np. nieruchomość obciążona hipoteką ma niższą wartość niż wysokość długu – to właśnie wartość tej nieruchomości wyznacza wartość przedmiotu sporu.
Zastaw i hipoteka – najprostsze przypadki
Pojęcia zastawu i hipoteki są jednoznaczne:
- Zastaw (zwykły lub rejestrowy) daje wierzycielowi pierwszeństwo zaspokojenia z rzeczy obciążonej,
- Hipoteka (umowna, przymusowa czy subintabulat) działa podobnie, ale dotyczy nieruchomości.
👉 Przykład:
Spółka „Delta” udzieliła pożyczki w wysokości 300 000 zł, a zabezpieczeniem była hipoteka ustanowiona na działce wartej 200 000 zł. W przypadku sporu o wykreślenie hipoteki, wartością przedmiotu sporu będzie 200 000 zł – czyli wartość nieruchomości, a nie wysokość długu.
„Sprawa o zabezpieczenie” – kłopotliwa definicja
Najwięcej wątpliwości budzi pojęcie „sprawy o zabezpieczenie”. Obejmuje ono bowiem nie tylko zastaw i hipotekę, ale także inne instrumenty prawne, których celem jest zapewnienie wierzycielowi wykonania świadczenia. Mogą to być m.in.:
- poręczenie,
- gwarancja bankowa,
- kaucja,
- przelew wierzytelności na zabezpieczenie,
- prawo zatrzymania,
- przewłaszczenie na zabezpieczenie.
👉 Przykład:
Pan Krzysztof udzielił pożyczki znajomemu i w ramach zabezpieczenia przeniósł na siebie własność samochodu, z zastrzeżeniem, że w razie braku spłaty ma prawo go sprzedać. Gdy doszło do sporu o własność auta, sąd uznał, że jest to sprawa o zabezpieczenie, mimo że wprost chodziło o wydanie rzeczy.
To podejście wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego (postanowienie z 30.11.1971 r.), które uznało, że sprawa o wydanie rzeczy przewłaszczonej na zabezpieczenie ma charakter sprawy o zabezpieczenie.
Kiedy art. 24 k.p.c. nie ma zastosowania?
Nie wszystkie sprawy związane z przedmiotem zabezpieczenia są sprawami „o zabezpieczenie”.
1. Powództwa ekscydencyjne (art. 841 k.p.c.)
Chodzi o żądania wyłączenia spod egzekucji rzeczy zajętej przez komornika. W takich sprawach:
- nie stosuje się art. 24 k.p.c.,
- wartość przedmiotu sporu określa się według art. 19 § 2 k.p.c., czyli odpowiada wartości rzeczy lub prawa, którego dotyczy żądanie.
👉 Przykład:
Pani Anna wystąpiła z powództwem o wyłączenie spod egzekucji samochodu zajętego przez komornika na poczet długu jej męża. Wartością przedmiotu sporu jest wartość samochodu (np. 60 000 zł), a nie wysokość długu, który był przyczyną egzekucji.
2. Sprawy stricte o zapłatę
Sprawa o zapłatę wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie jest sprawą o hipotekę w rozumieniu art. 24 k.p.c. – to po prostu sprawa o zapłatę.
Skarga pauliańska a art. 24 k.p.c.
Duże kontrowersje budzi kwestia, czy w przypadku skargi pauliańskiej (actio pauliana) należy stosować art. 24 k.p.c.
- Pogląd pierwszy – art. 24 k.p.c. nie znajduje zastosowania, bo actio pauliana nie jest sprawą o zabezpieczenie, lecz samo w sobie stanowi środek ochrony wierzyciela. Wartość przedmiotu sporu określa się zatem według art. 19 § 2 k.p.c.
- Pogląd drugi (dominujący) – art. 24 k.p.c. ma zastosowanie, ponieważ skarga pauliańska służy ochronie wierzyciela i pełni funkcję zabezpieczającą.
👉 Przykład:
Wierzyciel złożył skargę pauliańską, żądając uznania za bezskuteczną darowizny nieruchomości dokonanej przez dłużnika na rzecz córki. W tym przypadku wartością przedmiotu sporu będzie suma wierzytelności zabezpieczanej tą skargą (np. 150 000 zł), chyba że wartość nieruchomości jest niższa.
Podsumowanie – najważniejsze wskazówki 📌
- Zawsze sprawdzaj, czy sprawa rzeczywiście dotyczy zabezpieczenia. Nie każda sprawa związana z przedmiotem zabezpieczenia jest „sprawą o zabezpieczenie” w rozumieniu art. 24 k.p.c.
- Jeśli przedmiot zabezpieczenia jest wart mniej niż wierzytelność – decyduje niższa wartość.
- Powództwa ekscydencyjne (art. 841 k.p.c.) wyłączają stosowanie art. 24 k.p.c.
- Skarga pauliańska – w praktyce przyjmuje się stosowanie art. 24 k.p.c., ponieważ jej celem jest ochrona możliwości zaspokojenia wierzyciela.
- Dokładne ustalenie wartości przedmiotu sporu chroni przed błędami proceduralnymi i wpływa na prawidłowe wyliczenie kosztów sądowych.
Podstawa prawna
- art. 24, art. 19 § 2, art. 20, art. 730 i nast., art. 841 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 306 i nast. – Kodeks cywilny (zastaw)
- art. 65 i nast. – Ustawa o księgach wieczystych i hipotece
Tematy porad zawartych w poradniku
- wartość przedmiotu sporu przy hipotece
- sprawa o zabezpieczenie wierzytelności
- skarga pauliańska a wartość sporu
- powództwo ekscydencyjne i art. 24 k.p.c.
Przydatne linki urzędowe
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640290094/U/D19640094Lj.pdf – Kodeks postępowania cywilnego
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19820490107/U/D19820107Lj.pdf – Kodeks cywilny
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU198200190147/U/D19820147Lj.pdf – Ustawa o księgach wieczystych i hipotece