W wielu sprawach cywilnych kluczowe znaczenie ma prawidłowe określenie wartości przedmiotu sporu (WPS). To właśnie od niej zależą m.in. właściwość sądu, wysokość opłaty sądowej czy możliwość wniesienia określonego środka zaskarżenia. Szczególnie istotne komplikacje pojawiają się przy tzw. świadczeniach okresowych, np. alimentach, rentach czy świadczeniach z ubezpieczeń społecznych. Właśnie w tym zakresie szczególną rolę odgrywa art. 22 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.).
Czym są świadczenia okresowe?
Świadczenia okresowe to takie, które są spełniane cyklicznie – najczęściej co miesiąc – i z góry wiadomo, że będą powtarzać się w określonych odstępach czasu. Typowe przykłady to:
- alimenty,
- renty (zarówno cywilne, jak i ubezpieczeniowe),
- emerytury,
- niektóre świadczenia socjalne.
Nie należy jednak mylić ich ze świadczeniami ratalnymi (np. spłatą kredytu), które mimo podobnej formy nie mają charakteru okresowego, lecz służą spłacie jednego długu w częściach.
Zasada ogólna – art. 22 k.p.c.
Zgodnie z treścią przepisu:
„W sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się wartość przedmiotu sporu stanowi suma świadczeń za jeden rok, a jeżeli świadczenia trwają krócej niż rok – za cały czas ich trwania.”
(art. 22 Kodeksu postępowania cywilnego)
Oznacza to, że w przypadku, gdy powód domaga się ustalenia lub zasądzenia świadczeń okresowych na przyszłość, WPS nie stanowi suma wszystkich potencjalnych świadczeń (np. do końca życia), ale jedynie wartość świadczeń z jednego roku.
Przykład 1
Pani Anna żąda alimentów od byłego męża w wysokości 1 200 zł miesięcznie.
- Roczna wartość świadczeń = 1 200 zł × 12 miesięcy = 14 400 zł.
To właśnie ta kwota stanowi wartość przedmiotu sporu, nawet jeśli alimenty będą należne przez wiele lat.
Przykład 2
Pan Marek występuje o rentę cywilną po wypadku w wysokości 2 500 zł miesięcznie.
- Roczna wartość świadczeń = 2 500 zł × 12 miesięcy = 30 000 zł.
To również będzie przyjęty WPS.
Świadczenia na przyszłość a świadczenia zaległe
Bardzo istotne jest rozróżnienie pomiędzy:
- świadczeniami przyszłymi – które dopiero będą wymagalne (np. renta od dnia wyroku),
- świadczeniami zaległymi – czyli już wymagalnymi, których dłużnik nie zapłacił (np. alimenty za ostatnie 10 miesięcy).
W przypadku świadczeń zaległych nie stosuje się art. 22 k.p.c.. Wartość przedmiotu sporu ustala się zgodnie z zasadą ogólną – sumuje się wszystkie kwoty należne za wskazane okresy (art. 19 § 1 i art. 21 k.p.c.).
Przykład 3
Pani Katarzyna dochodzi:
- alimentów za ostatnie 8 miesięcy po 900 zł (7 200 zł),
- oraz alimentów na przyszłość w tej samej kwocie (900 zł × 12 miesięcy = 10 800 zł).
Sąd ustala WPS następująco:
- część zaległa: 7 200 zł (art. 21 k.p.c.),
- część przyszła: 10 800 zł (art. 22 k.p.c.),
- całość: 18 000 zł (suma zgodnie z art. 21 k.p.c.).
Taką metodę potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 18 października 2012 r. (III CZP 48/12).
Gdzie art. 22 k.p.c. nie ma zastosowania?
Przepis ten nie obejmuje wszystkich spraw, gdzie występuje powtarzający się obowiązek zapłaty. Wyłączone są m.in.:
- stosunki pracownicze – np. wynagrodzenie za pracę,
- wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości,
- świadczenia ratalne – np. kredyty spłacane w ratach.
Znaczenie w sprawach ubezpieczeniowych
W praktyce szczególne znaczenie art. 22 k.p.c. ma w sprawach przeciwko organom rentowym (ZUS), gdzie powód nie żąda zapłaty pieniędzy, lecz ustalenia prawa do świadczenia (np. prawa do emerytury czy renty). Mimo że wyrok sądu ma wtedy charakter ustalający, a nie zasądzający, to i tak wartość przedmiotu sporu oblicza się na podstawie art. 22 k.p.c. – czyli suma rocznych świadczeń.
Podsumowanie – najważniejsze zasady 📌
✔ Przy świadczeniach okresowych na przyszłość wartość sporu to suma świadczeń za jeden rok.
✔ Jeśli świadczenia trwają krócej niż rok – liczy się cały czas ich trwania.
✔ Świadczenia zaległe sumuje się wprost, bez stosowania art. 22 k.p.c.
✔ Jeśli w jednym pozwie dochodzi się świadczeń zaległych i przyszłych – łączy się obie wartości.
✔ Przepis nie dotyczy wynagrodzenia za pracę, korzystania z nieruchomości bez tytułu prawnego ani rat kredytowych.
Podstawa prawna:
- art. 19 § 1, art. 21, art. 22, art. 189, art. 190 – Kodeks postępowania cywilnego
Tematy porad zawartych w poradniku:
- wartość przedmiotu sporu alimenty
- jak liczyć WPS renta cywilna
- świadczenia okresowe kpc