Prawidłowe ustalenie wartości przedmiotu sporu (WPS) ma kluczowe znaczenie dla przebiegu postępowania cywilnego. Od niej zależy nie tylko wysokość opłat sądowych, ale również to, czy sprawę rozpozna sąd rejonowy, czy sąd okręgowy. Wątpliwości budzi szczególnie sytuacja, gdy powód dochodzi kilku roszczeń jednocześnie – czy ich wartość można zsumować? Odpowiedź znajduje się w art. 21 k.p.c., ale jego stosowanie nie zawsze jest oczywiste.
Poniżej wyjaśniam krok po kroku, kiedy i w jaki sposób można sumować roszczenia, ilustrując to praktycznymi przykładami.
Czym jest art. 21 k.p.c.?
Zgodnie z art. 21 kodeksu postępowania cywilnego:
„Jeżeli powód dochodzi pozwem kilku roszczeń, zlicza się ich wartość.”
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że każde roszczenie można doliczyć do całości i w ten sposób ustalić jedną, łączną wartość przedmiotu sporu. Jednak przepisu tego nie można interpretować w oderwaniu od innych regulacji, zwłaszcza art. 72 i art. 191 k.p.c., które określają dopuszczalność kumulacji roszczeń i współuczestnictwa w procesie.
Sumowanie roszczeń a współuczestnictwo po stronie powodowej
Kiedy roszczenia można zsumować?
Przeważający pogląd w orzecznictwie wskazuje, że sumowanie jest dopuszczalne w przypadku współuczestnictwa materialnego, czyli wtedy, gdy kilku powodów opiera swoje żądania na tej samej podstawie faktycznej i prawnej.
W takim układzie wartości ich roszczeń zlicza się, aby określić WPS.
📄 Przykład 1
Trzech wspólników spółki cywilnej „Delta” dochodzi od byłego kontrahenta zapłaty za niezapłacone faktury. Każdy z nich ma odrębne roszczenie wynikające z tego samego stosunku prawnego (umowy). Ich roszczenia wynoszą odpowiednio: 20 000 zł, 15 000 zł i 25 000 zł.
👉 W takim przypadku wartości te sumuje się (20 000 + 15 000 + 25 000 = 60 000 zł). WPS wynosi więc 60 000 zł, a sprawę rozpoznaje sąd okręgowy, bo przekracza próg 100 000 zł dla spraw gospodarczych? – nie, ponieważ próg dla sądu okręgowego to 100 000 zł, a tu mamy 60 000 zł, więc sprawa trafi do sądu rejonowego.
Kiedy sumowanie jest niedopuszczalne?
Inaczej sytuacja wygląda przy współuczestnictwie formalnym, czyli gdy kilka osób łączy pozwy tylko ze względów praktycznych (np. aby uprościć proces). W takim przypadku wartości roszczeń nie sumuje się, a każde z nich ocenia się osobno.
📄 Przykład 2
Czterech klientów biura podróży domaga się odszkodowania za nieudane wakacje. Każdy z nich zawarł odrębną umowę i każdy dochodzi roszczeń w wysokości 8 000 zł. Choć wszyscy pozywają tego samego przedsiębiorcę, to ich roszczenia mają niezależne podstawy prawne.
👉 Tutaj nie sumujemy wartości (łącznie 32 000 zł), lecz dla każdego roszczenia WPS wynosi 8 000 zł. Sprawa pozostaje we właściwości sądu rejonowego.
Sumowanie roszczeń po stronie pozwanej
Art. 21 k.p.c. nie przewiduje ograniczeń w przypadku współuczestnictwa po stronie biernej. Oznacza to, że roszczenia przeciwko kilku pozwanym można sumować, niezależnie od tego, czy współuczestnictwo ma charakter formalny, czy materialny.
📄 Przykład 3
Powód domaga się od dwóch dłużników solidarnych zapłaty kwot: 40 000 zł i 70 000 zł.
👉 Roszczenia sumuje się – WPS wynosi 110 000 zł, więc sprawa trafi do sądu okręgowego.
Tożsamość podmiotowa – kumulacja roszczeń przeciwko jednemu pozwanemu
Najprostsza sytuacja występuje wtedy, gdy powód dochodzi kilku roszczeń od tego samego pozwanego. Wówczas art. 191 k.p.c. pozwala na ich łączenie, jeśli:
- nadają się do rozpoznania w tym samym trybie postępowania, oraz
- sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń.
W takiej sytuacji roszczenia zawsze sumujemy.
📄 Przykład 4
Powód dochodzi od swojego kontrahenta zapłaty 60 000 zł z jednej umowy i 50 000 zł z drugiej.
👉 Choć każde z roszczeń osobno podlegałoby do rozpoznania przez sąd rejonowy, to po ich zsumowaniu (110 000 zł) sprawa trafi do sądu okręgowego.
Roszczenie główne i ewentualne – czy można je zsumować?
W przypadku roszczenia głównego i ewentualnego nie dochodzi do sumowania wartości. Dlaczego? Ponieważ nie są to dwa roszczenia obok siebie, lecz jedno roszczenie główne oraz drugie, które staje się aktualne tylko w razie nieuwzględnienia pierwszego.
📄 Przykład 5
Powód żąda odszkodowania 100 000 zł za nienależyte wykonanie umowy. Ewentualnie – w razie oddalenia powództwa – wnosi o zwrot 60 000 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia.
👉 WPS wynosi 100 000 zł (tylko roszczenie główne), a nie 160 000 zł.
Kluczowe wnioski
✔ Współuczestnictwo materialne po stronie powodowej → można sumować roszczenia.
✔ Współuczestnictwo formalne po stronie powodowej → wartości nie sumujemy.
✔ Współuczestnictwo po stronie pozwanej → roszczenia sumujemy zawsze.
✔ Tożsamość podmiotowa (jeden powód – jeden pozwany) → roszczenia zawsze sumujemy.
✔ Roszczenie główne i ewentualne → nie sumujemy.
Podstawa prawna
- art. 21 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 72 § 1 pkt 1 i 2 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 191 – Kodeks postępowania cywilnego
Tematy porad zawartych w poradniku
- wartość przedmiotu sporu kpc
- sumowanie roszczeń w pozwie
- współuczestnictwo materialne i formalne
- właściwość sądu a WPS
Przydatne adresy urzędowe
- https://www.sn.pl – Sąd Najwyższy
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
- https://isap.sejm.gov.pl – Internetowy System Aktów Prawnych