Ustalanie wartości przedmiotu sporu (WPS) to jeden z najważniejszych elementów procesu cywilnego. Od niej zależy zarówno wysokość opłat sądowych, jak i właściwość sądu. Często okazuje się, że błędne określenie wartości może kosztować stronę czas, pieniądze, a nawet skutkować odrzuceniem pozwu.
W tym kontekście kluczową rolę odgrywa art. 20 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), który stanowi:
„Do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego.”
Przepis ten wydaje się prosty, ale jego stosowanie w praktyce wywołało liczne wątpliwości – zwłaszcza w odniesieniu do odsetek.
Odsetki – kiedy powiększają wartość przedmiotu sporu, a kiedy nie?
Odsetki jako roszczenie uboczne
Odsetki są typowym świadczeniem ubocznym (akcesoryjnym), czyli takim, które istnieje obok świadczenia głównego (np. zapłaty ceny, czynszu, odszkodowania). Mają one charakter wynagrodzenia za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.
Dlatego co do zasady odsetki nie powiększają wartości przedmiotu sporu, jeśli są żądane tylko jako dodatek do należności głównej.
Odsetki skapitalizowane – odrębne roszczenie
Już w czasach przed wejściem w życie obecnego kodeksu postępowania cywilnego przyjęto, że odsetki skapitalizowanestanowią samodzielne roszczenie, a więc są wliczane do WPS. Wynika to z faktu, że w takim przypadku nie są one dochodzone „obok” należności głównej, lecz niezależnie od niej.
Tę linię orzeczniczą kontynuowano pod rządami dawnego kodeksu (d.k.p.c.), a następnie także w aktualnym stanie prawnym.
Pięć wariantów żądania odsetek – stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 października 1997 r. (III CZP 42/97) wskazał pięć możliwych sposobów sformułowania roszczenia odsetkowego. Każdy z nich ma inne skutki dla wartości przedmiotu sporu.
1. Żądanie kapitału z odsetkami od określonej daty
- Przykład: powód żąda 80 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 10 czerwca 2024 r. do dnia zapłaty.
- WPS = 80 000 zł (odsetki nie są liczone).
2. Żądanie samych odsetek za zamknięty okres
- Przykład: powód żąda 7 000 zł odsetek od długu, który został już spłacony.
- WPS = 7 000 zł (odsetki liczone jako odrębne roszczenie).
3. Żądanie kapitału i obok niego odsetek wyliczonych kwotowo za pewien zamknięty okres
- Przykład: powód żąda 25 000 zł kapitału oraz 2 500 zł odsetek naliczonych do dnia wniesienia pozwu.
- WPS = 25 000 zł (odsetki nie są doliczane).
4. Żądanie kapitału i obok niego odsetek kwotowo za okres zamknięty + odsetki od tych odsetek
- Przykład: powód żąda 30 000 zł, 4 000 zł odsetek za okres sprzed pozwu oraz dalszych odsetek od całości (34 000 zł).
- WPS = 34 000 zł (odsetki wliczają się do wartości sporu).
5. Żądanie kapitału powiększonego o odsetki za określony okres (skapitalizowane) wraz z dalszymi odsetkami
- Przykład: powód żąda 50 000 zł + 5 000 zł skapitalizowanych odsetek oraz dalszych odsetek od 55 000 zł.
- WPS = 55 000 zł (odsetki wliczają się do wartości sporu).
Sporne kwestie – szczególnie przypadek nr 3
Najwięcej problemów w praktyce sprawia wariant trzeci. Część orzecznictwa przyjmuje, że dopiero odsetki skapitalizowane i obciążone dalszymi odsetkami nabierają samodzielnego charakteru i powiększają WPS.
Jednak można bronić poglądu, że już samo wyliczenie ich kwotowo za zamknięty okres (np. do dnia wniesienia pozwu) czyni je roszczeniem odrębnym. Decyzja powoda o tym, czy żąda dalszych odsetek, nie powinna wpływać na charakter roszczenia.
Argumentacja krytyczna wobec stanowiska SN
- Nawet odsetki skapitalizowane pozostają świadczeniem ubocznym – ich celem jest realizacja świadczenia głównego.
- O tym, czy świadczenie jest główne czy uboczne, decyduje cel zobowiązania, a nie to, czy powód nalicza od nich kolejne odsetki.
- Zgodnie z art. 482 § 1 k.c., dopiero wytoczenie powództwa o odsetki od odsetek czyni je materialnoprawnie należnymi – to specyficzna konstrukcja prawa cywilnego, która tworzy „roszczenie wtórne”.
W konsekwencji – jeśli powód domaga się odsetek za zamknięty okres i dodatkowo odsetek od tych odsetek, to faktycznie powstają dwa roszczenia: jedno główne i jedno uboczne. Wtedy odsetki powinny być doliczane do wartości przedmiotu sporu.
Pożytki a wartość przedmiotu sporu
Jak rozumieć pojęcie „pożytków”?
Zgodnie z art. 53–55 kodeksu cywilnego:
- pożytki naturalne – to płody i inne części składowe rzeczy, które zgodnie z przeznaczeniem rzeczy stanowią normalny dochód (np. owoce, zboże, drewno),
- pożytki cywilne – to dochody, jakie przynosi rzecz lub prawo na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu, odsetki kapitałowe).
Na gruncie art. 20 k.p.c. pojęcie „pożytków” należy interpretować właśnie w ten sposób.
Zastosowanie w praktyce
Praktyczne znaczenie tej regulacji jest jednak ograniczone. Rzadko bowiem zdarza się, by powód jednocześnie dochodził rzeczy (np. nieruchomości) oraz jej pożytków.
Przykład 1 – pożytki naturalne
Pan Krzysztof domaga się zwrotu działki rolnej od dzierżawcy oraz wydania plonów zebranych w 2024 r.
➡ WPS = wartość działki (roszczenie główne). Pożytki (plony) nie są doliczane.
Przykład 2 – pożytki cywilne
Właściciel mieszkania żąda zwrotu lokalu oraz czynszu najmu pobranego przez nieuprawnionego posiadacza.
➡ WPS = wartość lokalu (roszczenie główne). Czynsz nie jest doliczany.
Koszty a wartość przedmiotu sporu
Pojęcie „kosztów” w art. 20 k.p.c.
W orzecznictwie wskazuje się, że pojęcie „kosztów” użyte w art. 20 k.p.c. jest szersze niż samo pojęcie kosztów procesu. Obejmuje ono również koszty przedsądowe – czyli wydatki poniesione po powstaniu roszczenia głównego, ale jeszcze przed wniesieniem pozwu.
Do takich kosztów należą m.in.:
- koszty wysłania dłużnikowi wezwania do zapłaty (tzw. koszty upomnienia),
- koszty ekspertyzy technicznej lub opinii rzeczoznawcy,
- koszty prywatnych opinii lekarskich w sprawach o odszkodowanie.
Kluczowe kryterium
Za istotne kryterium uznaje się moment poniesienia kosztu.
- Jeśli koszt powstał po powstaniu roszczenia głównego – ma charakter uboczny i nie wlicza się go do WPS.
- Jeśli koszt powstał przed roszczeniem głównym – nie może być traktowany jako akcesoryjny, więc w praktyce nie wchodzi w zakres art. 20 k.p.c.
Przykłady praktyczne
Przykład 3 – koszty ekspertyzy
Firma „Omega” domaga się od ubezpieczyciela 60 000 zł odszkodowania za pożar magazynu oraz 2 500 zł kosztów prywatnej ekspertyzy rzeczoznawcy.
➡ WPS = 60 000 zł. Koszt ekspertyzy nie jest doliczany.
Przykład 4 – koszty upomnienia
Powód żąda 10 000 zł długu oraz 150 zł kosztów wysłania wezwania do zapłaty.
➡ WPS = 10 000 zł. Koszty upomnienia nie zwiększają wartości sporu.
Praktyka sądowa – problem doliczania kosztów
W sprawach odszkodowawczych (np. przeciwko ubezpieczycielom) bardzo często powód dolicza koszty ekspertyzy do wartości przedmiotu sporu. Sądy często nie reagują i akceptują takie wyliczenia.
To jednak błąd – skoro art. 20 k.p.c. wyłącza koszty z WPS, to sądy powinny weryfikować takie pozwy i obniżać wartość sporu o wskazane kwoty.
Podsumowanie całości (część 1 i 2)
- Odsetki – doliczane do WPS tylko wtedy, gdy stanowią samodzielne roszczenie (np. skapitalizowane, odsetki od odsetek, odsetki za zamknięty okres).
- Pożytki – obejmują zarówno naturalne, jak i cywilne; nie powiększają WPS, choć w praktyce rzadko występują w pozwach obok roszczenia głównego.
- Koszty – obejmują koszty procesu i koszty przedsądowe; nie zwiększają wartości sporu, choć w praktyce sądy czasem błędnie je uwzględniają.
👉 Dla powoda kluczowe jest prawidłowe sformułowanie żądania – od tego zależy nie tylko opłata sądowa, ale też ryzyko odrzucenia pozwu lub przedłużenia procesu.
Podstawa prawna
- art. 20 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 482 § 1 – Kodeks cywilny
- art. 53–55 – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku
- odsetki w wartości przedmiotu sporu
- pożytki naturalne i cywilne a proces cywilny
- koszty przedsądowe w pozwie
Przydatne linki urzędowe
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640140059/U/D19640059Lj.pdf – Kodeks postępowania cywilnego
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf – Kodeks cywilny
- https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc – Ministerstwo Sprawiedliwości
📌 Kategoria: Prawo
📌 Podkategoria: Postępowanie cywilne