Postępowanie mandatowe to jedno z najczęściej stosowanych narzędzi wymierzania kary za wykroczenia skarbowe. Choć jego uproszczony charakter pozwala szybko zakończyć sprawę, to nie każdy przypadek może zostać w ten sposób rozstrzygnięty. W artykule wyjaśniamy, kto może nałożyć mandat karny, jakie warunki muszą być spełnione oraz jakie są różnice między mandatem kredytowanym a gotówkowym.
Dlaczego temat jest ważny?
Zrozumienie zasad postępowania mandatowego ma kluczowe znaczenie nie tylko dla podatników, ale także dla przedsiębiorców, którzy mogą być adresatami takiego mandatu w przypadku błędów podatkowych. Przyjęcie mandatu zamyka drogę do odwołania, dlatego decyzja powinna być dobrze przemyślana.
🔍 Analiza prawna: Kiedy można nałożyć mandat karny?
Zgodnie z art. 137 § 1 Kodeksu karnego skarbowego, mandat karny można nałożyć tylko wtedy, gdy:
- nie ma wątpliwości co do osoby sprawcy oraz
- nie budzą wątpliwości okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego, oraz
- nie zachodzi potrzeba orzeczenia surowszej kary niż grzywna w granicach podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia.
⚠️ Co ważne – postępowanie mandatowe jest dobrowolne i możliwe tylko wtedy, gdy sprawca wyrazi zgodę na przyjęcie mandatu.
🧩 Przykłady praktyczne:
🧑🔧 Pan Marcin, właściciel firmy usługowej z Rzeszowa, nie złożył deklaracji VAT-7 za grudzień. Podczas kontroli w urzędzie skarbowym stwierdzono, że nie doszło do uszczuplenia podatku, a sam przedsiębiorca przyznał się do błędu. W tej sytuacji urzędnik zaproponował mandat w trybie postępowania mandatowego. Pan Marcin zgodził się i mandat przyjął.
🏢 Pani Elżbieta, księgowa spółki z Poznania, popełniła błąd w ewidencji podatku akcyzowego, co spowodowało uszczuplenie należności publicznoprawnej. Choć chciała przyjąć mandat, urząd odmówił zastosowania tej formy odpowiedzialności – konieczne było postępowanie zwykłe, bo mandat był w tej sytuacji niedopuszczalny.
⚠️ Kiedy mandatu nie można zastosować?
Zgodnie z art. 137 § 2 k.k.s., mandat nie może być nałożony, jeśli:
- nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej – chyba że została ona w całości uregulowana przed przyjęciem mandatu,
- zachodzi zbieg przepisów, czyli czyn sprawcy wyczerpuje znamiona zarówno wykroczenia, jak i przestępstwa skarbowego,
- należałoby orzec przepadek przedmiotów (np. towarów).
📜 Przepisy prawne: Rodzaje mandatów
Zgodnie z art. 138 k.k.s., rozróżniamy dwa rodzaje mandatów:
- Mandat kredytowany – to podstawowy i najczęściej stosowany typ mandatu. Ukarany ma 7 dni na jego opłacenie.
- Mandat gotówkowy – stosowany wyjątkowo, najczęściej wobec osób niemających stałego pobytu w Polsce lub opuszczających kraj.
🧭 Kto może wystawić mandat?
Mandat może nałożyć:
- finansowy organ postępowania przygotowawczego (np. naczelnik urzędu skarbowego),
- niefinansowy organ – ale tylko jeśli posiada wyraźne upoważnienie ustawowe.
🧾 Jak wygląda procedura krok po kroku?
Krok 1: Podjęcie decyzji o ukaraniu mandatem
Organ decyduje, że sprawa nadaje się do załatwienia w drodze mandatu, a sprawca wyraża na to zgodę.
Krok 2: Wybór rodzaju mandatu
Sprawdza się, czy sprawca:
- czasowo przebywa w Polsce,
- nie ma stałego miejsca zamieszkania w RP,
- planuje czasowo opuścić kraj.
Jeśli żadna z tych sytuacji nie zachodzi – stosuje się mandat kredytowany.
Krok 3: Wystawienie mandatu
Mandat wypisuje się na formularzu określonym w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 kwietnia 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. nr 92, poz. 530).
💰 Mandat kredytowany – najczęstsza forma ukarania za wykroczenie skarbowe
Mandat kredytowany to standardowa forma ukarania sprawcy wykroczenia skarbowego. Staje się on prawomocny z chwilą jego pokwitowania, czyli przyjęcia przez sprawcę.
📝 Co zawiera mandat kredytowany?
Mandat powinien zawierać:
- dokładne oznaczenie organu nakładającego karę,
- dane osoby ukaranej,
- opis wykroczenia skarbowego,
- wysokość grzywny,
- pouczenie o obowiązku zapłaty w ciągu 7 dni,
- informację o skutkach nieuiszczenia kary w terminie.
💳 Jak zapłacić mandat kredytowany?
Ukarany ma 7 dni od daty przyjęcia mandatu, aby uiścić grzywnę. Może to zrobić:
- Przelewem na rachunek bankowy właściwego urzędu skarbowego – jeśli mandat wystawił pracownik urzędu skarbowego.
- Wpłatą gotówkową do kasy urzędu skarbowego.
- Przelewem na rachunek bankowy urzędu skarbowego wskazanego w przepisach wykonawczych do ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej – jeżeli mandat wystawił funkcjonariusz Służby Celno-Skarbowej.
- Wpłatą gotówkową do kasy urzędu skarbowego – jak wyżej.
⚠️ Brak zapłaty w terminie powoduje wszczęcie egzekucji administracyjnej – i to bez uprzedzenia!
💵 Mandat gotówkowy – rozwiązanie wyjątkowe
Mandat gotówkowy jest nakładany wyłącznie w szczególnych sytuacjach, gdy wyegzekwowanie grzywny w późniejszym czasie mogłoby być utrudnione lub niemożliwe.
📌 Kiedy można zastosować mandat gotówkowy?
Tylko wobec osób:
- czasowo przebywających w Polsce,
- niemających stałego miejsca zamieszkania lub pobytu w RP,
- które mają stałe miejsce pobytu w Polsce, ale czasowo wyjeżdżają za granicę.
W takiej sytuacji sprawca musi od razu zapłacić całą kwotę grzywny upoważnionemu funkcjonariuszowi – w przeciwnym razie nie można zastosować tej formy postępowania.
💳 Sposób zapłaty:
- Gotówką – bezpośrednio funkcjonariuszowi,
- Kartą płatniczą – jeśli funkcjonariusz posiada odpowiedni terminal.
Po opłaceniu mandatu:
- Funkcjonariusz wydaje pokwitowanie,
- Przekazuje środki do kasy lub na rachunek urzędu skarbowego – zgodnie z procedurą właściwą dla urzędu, w którym pracuje.
🧩 Przykład praktyczny:
✈️ Pan Vitaliy, obywatel Ukrainy, przebywał w Polsce przez kilka tygodni w związku z realizacją kontraktu IT. Podczas jednej z kontroli stwierdzono u niego nieprawidłowości w ewidencji przychodu z działalności nierejestrowanej. Jako że nie miał on stałego miejsca zamieszkania w Polsce i miał wkrótce wyjechać z kraju, funkcjonariusz Służby Celno-Skarbowej zdecydował o nałożeniu mandatu gotówkowego, który został opłacony na miejscu kartą.
📋 Ostateczny etap – zakończenie postępowania mandatowego
✅ Kiedy kończy się postępowanie?
Postępowanie kończy się w momencie:
- uiszczenia grzywny i odbioru mandatu przez ukaranego – przy mandacie gotówkowym,
- pokwitowania odbioru mandatu – przy mandacie kredytowanym.
W obu przypadkach nie ma już możliwości odwołania – mandat staje się prawomocny.
⚖️ Wyroki sądowe
Z orzecznictwa sądów administracyjnych i karnych wynika jednoznacznie, że:
- przyjęcie mandatu stanowi akt zgody sprawcy na określone sankcje i kończy sprawę,
- sąd nie ma kompetencji do kontroli zasadności wystawienia mandatu po jego przyjęciu (np. postanowienie SN z 10.01.2008 r., IV KK 327/07).
⚠️ Dlatego przed przyjęciem mandatu warto się upewnić, czy warunki jego wystawienia rzeczywiście są spełnione.
💡 Podsumowanie i wskazówki
- Mandaty w postępowaniu karnym skarbowym to szybki i wygodny sposób zakończenia sprawy – ale tylko wtedy, gdy spełnione są warunki ustawowe.
- Najczęściej stosuje się mandat kredytowany – ukarany ma 7 dni na zapłatę.
- Mandat gotówkowy to forma wyjątkowa – tylko dla osób, których pobyt w Polsce jest tymczasowy.
- Przyjęcie mandatu oznacza zakończenie sprawy – bez możliwości odwołania, nawet sądowego.
- W przypadku wątpliwości – lepiej odmówić przyjęcia mandatu i domagać się rozpatrzenia sprawy w zwykłym trybie.
📚 Podstawa prawna:
- art. 137 § 1–2, art. 138 § 1–4 – Kodeks karny skarbowy
- rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 kwietnia 2011 r. w sprawie nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia skarbowe (Dz.U. 2011 nr 92 poz. 530)
- art. 11 ust. 7 – ustawa z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej
🔖 Tematy porad zawartych w poradniku:
- nakładanie mandatu karnego skarbowego
- mandat kredytowany a gotówkowy
- postępowanie mandatowe KKS 2025
- kto może nałożyć mandat skarbowy
- kiedy nie przyjmować mandatu