Obowiązek deklaracji w ubezpieczeniach to temat, który wielu przedsiębiorców i osób prywatnych bagatelizuje. Tymczasem błędne lub niepełne informacje przekazane ubezpieczycielowi mogą skutkować całkowitą odmową wypłaty odszkodowania – nawet jeśli płaciliśmy składki przez lata. Zrozumienie zasad wynikających z art. 815 Kodeksu cywilnego pozwoli uniknąć kosztownych pomyłek.
Czym jest obowiązek deklaracji i dlaczego jest ważny
Obowiązek deklaracji polega na tym, że przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ubezpieczający musi odpowiedzieć zgodnie z prawdą na pytania zadane przez ubezpieczyciela. Mogą one dotyczyć m.in. stanu zdrowia, zabezpieczeń mienia, wcześniejszych szkód czy ryzyk związanych z prowadzoną działalnością.
Ważne są tu trzy elementy:
- pytania muszą być jasne i sformułowane w określonym czasie (zwykle przed zawarciem umowy),
- odpowiedzi muszą być zgodne z naszą wiedzą,
- brak prawdziwej informacji może prowadzić do sankcji z art. 815 § 3 k.c.
Sankcja za naruszenie obowiązku deklaracji
📌 Art. 815 § 3 k.c. stanowi:
„W razie naruszenia obowiązków, o których mowa w § 1 lub 2, ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem tych przepisów nie zostały podane do jego wiadomości. Jeżeli do naruszenia doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości przyjmuje się, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem okoliczności, które nie zostały podane do wiadomości ubezpieczyciela.”
Co to oznacza w praktyce:
- Brak odpowiedzialności – jeśli podamy nieprawdziwe lub niepełne informacje, a te mają związek z późniejszą szkodą, ubezpieczyciel nie zapłaci odszkodowania.
- Ciężar dowodu – to ubezpieczyciel musi udowodnić, że informacje były błędne lub zatajone oraz że miały znaczenie dla zdarzenia.
- Domniemanie winy umyślnej – jeśli zatajenie było celowe, prawo zakłada, że szkoda wynikła właśnie z tych okoliczności (chyba że udowodnimy inaczej).
Związek przyczynowy – klucz do odmowy odszkodowania
Ubezpieczyciel nie może odmówić wypłaty tylko dlatego, że informacja była błędna – musi wykazać związek przyczynowy między zatajoną lub błędną informacją a zdarzeniem ubezpieczeniowym.
Przykład 1 – odmowa zasadna:
Pani Karolina ubezpieczyła dom od pożaru. W ankiecie zaznaczyła, że budynek ma sprawną instalację elektryczną, mimo że wiedziała o zwarciach w instalacji. Po kilku miesiącach pożar powstał właśnie w wyniku zwarcia. Ubezpieczyciel odmówił wypłaty – i miał do tego podstawę.
Przykład 2 – odmowa bezzasadna:
Pan Michał ubezpieczył samochód i nie podał, że auto było wcześniej lekko uszkodzone w kolizji. Po roku pojazd został skradziony. Brak informacji o wcześniejszej kolizji nie miał wpływu na kradzież, więc ubezpieczyciel powinien wypłacić odszkodowanie.
Obowiązek czy uprawnienie ubezpieczyciela?
W doktrynie prawa istnieje spór, czy przepis art. 815 § 3 k.c. daje ubezpieczycielowi jedynie możliwość odmowy, czy nakłada na niego obowiązek odmowy wypłaty w takich sytuacjach.
Zdaniem wielu autorów (np. J. Nawracała, W. Kamieński), jest to obowiązek odmowy – czyli jeśli spełnione są przesłanki z przepisu, ubezpieczyciel nie może wypłacić odszkodowania. W praktyce oznacza to, że w razie stwierdzenia naruszenia i związku przyczynowego decyzja odmowna jest dla zakładu ubezpieczeń obligatoryjna.
Jak chronić się przed sankcją
✔ Odpowiadaj dokładnie na pytania w formularzu – nawet jeśli wydają się oczywiste.
✔ Nie zgaduj – jeśli czegoś nie wiesz, wpisz „nie wiem” zamiast wymyślać odpowiedź.
✔ Aktualizuj informacje – jeśli w trakcie trwania umowy zmienia się stan faktyczny (np. instalacja elektryczna, zabezpieczenia mienia), zgłoś to ubezpieczycielowi.
✔ Zachowuj kopie formularzy i korespondencji – mogą być dowodem w sporze.
Podsumowanie
Naruszenie obowiązku deklaracji może kosztować utratę prawa do odszkodowania – nawet jeśli składki były regularnie opłacane. Kluczowe jest, aby:
- odpowiadać rzetelnie na pytania ubezpieczyciela,
- znać swoje prawa i wiedzieć, że ciężar dowodu leży po stronie zakładu ubezpieczeń,
- pamiętać o istnieniu wymogu związku przyczynowego.
Podstawa prawna
- art. 815 § 1, 2 i 3 – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku
- sankcja za zatajenie informacji w ubezpieczeniu
- odmowa odszkodowania art. 815 k.c.
- związek przyczynowy w ubezpieczeniach
Przydatne linki do stron urzędowych:
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf – Kodeks cywilny
- https://rf.gov.pl/ – Rzecznik Finansowy
- https://uokik.gov.pl/ – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów