Zawarcie umowy ubezpieczenia niemal zawsze wiąże się z posługiwaniem się Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia (OWU). Stanowią one swoisty wzorzec, na którym opiera się treść zawieranej umowy. Może się jednak zdarzyć, że postanowienia umowy odbiegają od OWU – i to nie zawsze w sposób korzystny dla klienta. W takich przypadkach prawo przewiduje szczególne zabezpieczenie interesów ubezpieczającego, a jego podstawę stanowi art. 812 § 8 Kodeksu cywilnego.
Zrozumienie tego przepisu ma kluczowe znaczenie zarówno dla osób zawierających umowy ubezpieczenia, jak i dla samych ubezpieczycieli. W praktyce bowiem niewypełnienie obowiązków określonych w tym artykule skutkuje bezskutecznością niekorzystnych różnic między umową a OWU.
Podstawa prawna – art. 812 § 8 k.c.
Zgodnie z art. 812 § 8 k.c.:
„Jeżeli umowa ubezpieczenia zawiera postanowienia odbiegające od ogólnych warunków ubezpieczenia, ubezpieczyciel obowiązany jest przed zawarciem umowy wskazać ubezpieczającemu te różnice na piśmie; w razie niedopełnienia tego obowiązku postanowienia te są bezskuteczne, jeżeli są niekorzystne dla ubezpieczającego.”
Jest to przepis imperatywny – strony nie mogą go dowolnie modyfikować ani wyłączać jego stosowania. Ma on na celu ochronę słabszej strony stosunku ubezpieczeniowego – ubezpieczającego, ale także ubezpieczonego i uposażonego.
Zakres stosowania przepisu
Kiedy przepis ma zastosowanie
- Dotyczy każdego trybu zawarcia umowy, z wyjątkiem negocjacji (w tym trybie postanowienia odbiegające od OWU są dopuszczalne, o ile są korzystne dla ubezpieczającego).
- Obejmuje sytuacje, w których umowa zawiera jakiekolwiek różnice w stosunku do OWU – zarówno korzystne, jak i niekorzystne.
Dlaczego dotyczy także ubezpieczonego i uposażonego
Choć przepis literalnie mówi o „ubezpieczającym”, orzecznictwo i doktryna wskazują, że należy go stosować również w przypadku, gdy skutki różnic dotyczą ubezpieczonego (osoby objętej ochroną) lub uposażonego (osoby uprawnionej do świadczenia).
Czym jest „różnica” w rozumieniu przepisu
Przez „różnicę” rozumiemy każde postanowienie umowy, które odbiega od treści OWU, niezależnie od tego, czy jest ono:
- korzystne,
- neutralne,
- niekorzystne.
Obowiązek poinformowania o różnicy nie jest uzależniony od jej oceny pod względem korzyści. Ubezpieczyciel musi wskazać każdą rozbieżność. Sankcja bezskuteczności obejmie jednak wyłącznie te różnice, które okażą się niekorzystne.
Jakie są obowiązki ubezpieczyciela
Aby uniknąć sankcji bezskuteczności, ubezpieczyciel musi spełnić trzy przesłanki:
- Przedstawienie różnic w formie pisemnej
Obowiązek formy pisemnej wynika wprost z przepisu. Nie wystarczy ustne poinformowanie klienta ani ogólne zaznaczenie, że „umowa odbiega od OWU”. - Wskazanie różnic przed zawarciem umowy
Informacja musi być przekazana przed podpisaniem umowy, w czasie umożliwiającym klientowi realne zapoznanie się z treścią zmian. Przekazanie dokumentu tuż przed podpisaniem, bez możliwości analizy, może być uznane za naruszenie przepisu. - Określenie adresata informacji
Adresatem jest ubezpieczający, który powinien otrzymać jasną informację o różnicach. Nie wystarczy, że dokument z różnicami trafi wyłącznie do agenta czy brokera.
Co oznacza „przedstawienie różnic”
Przepis wymaga pokazania, na czym polega różnica, a nie tylko podania numerów punktów w OWU i umowie.
Przykład: jeśli w OWU zapisano, że ochrona obejmuje pożar spowodowany wadliwą instalacją elektryczną, a w umowie dodano wyjątek „z wyłączeniem instalacji wykonanych przez ubezpieczającego”, ubezpieczyciel musi jasno wskazać tę zmianę, a nie tylko wymienić paragrafy.
Sankcja bezskuteczności – co to oznacza w praktyce
W przypadku niewypełnienia obowiązków z art. 812 § 8 k.c. niekorzystne różnice między umową a OWU są bezskuteczne.
W praktyce oznacza to, że:
- traktuje się je tak, jakby w ogóle nie zostały wprowadzone do umowy,
- stosuje się w ich miejsce postanowienia z OWU,
- ubezpieczyciel nie może się na nie powoływać przy odmowie wypłaty świadczenia lub jego ograniczeniu.
Bezskuteczność ta ma charakter trwały – nie jest to tylko czasowe zawieszenie stosowania przepisu. Jeśli różnica została wprowadzona w sposób niezgodny z prawem, pozostaje nieskuteczna na całym etapie obowiązywania umowy.
Wymóg odpowiedniego czasu na zapoznanie się z różnicami
Choć przepis mówi jedynie o przekazaniu różnic „przed zawarciem umowy”, jego cel wymaga, aby klient miał realną możliwość zapoznania się z dokumentem i rozważenia, czy akceptuje proponowane zmiany.
⚠ Co to oznacza w praktyce?
Przekazanie listy różnic tuż przed podpisaniem, np. w biurze agenta, często będzie naruszeniem przepisu. Klient nie miałby bowiem możliwości rzetelnego porównania dokumentów, skonsultowania ich treści, czy nawet zrozumienia konsekwencji zmian.
Takie działanie mogłoby prowadzić do sytuacji, w której sankcja bezskuteczności staje się iluzoryczna – a ustawodawca wyraźnie chciał tego uniknąć.
Kiedy ocenia się „niekorzystność” różnic
W przeciwieństwie do art. 811 k.c., tutaj ubezpieczyciel nie decyduje o tym, czy różnica jest niekorzystna.
Ocena ta może nastąpić dopiero po wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego – czyli w momencie, gdy postanowienia umowy zaczynają działać w praktyce.
Przykład:
- W OWU przewidziano wypłatę odszkodowania za kradzież samochodu w wysokości jego wartości rynkowej.
- W umowie wpisano, że odszkodowanie wynosi maksymalnie 50 000 zł.
- Jeżeli samochód wart był 80 000 zł, różnica ta będzie niekorzystna i – jeśli nie została prawidłowo wskazana – bezskuteczna.
Relacja art. 812 § 8 k.c. z art. 811 k.c.
Istnieje wyraźna korelacja między tymi przepisami:
- Art. 811 k.c. dotyczy trybu ofertowego i obowiązku poinformowania o różnicach w treści oferty, bez względu na to, czy OWU jest stosowane.
- Art. 812 § 8 k.c. odnosi się do sytuacji, gdy stosowane jest OWU i pojawiają się od niego odstępstwa.
Jeśli wystąpi zbieg obu przepisów, należy zastosować dalej idący obowiązek – czyli ten z art. 812 § 8 k.c.
Wypełnienie obowiązków z tego przepisu automatycznie oznacza także spełnienie wymogów art. 811 k.c., ale odwrotnie już nie.
Luka w przepisach
Część komentatorów wskazuje, że ustawodawca pozostawił istotną lukę:
Nie przewidziano wyłączenia stosowania art. 812 § 8 k.c. w sytuacjach, gdy to sam ubezpieczający jest inicjatorem zmian odbiegających od OWU.
W konsekwencji – nawet jeśli to klient proponuje inne warunki – ubezpieczyciel powinien formalnie wskazać na piśmie różnice między umową a OWU.
Przykłady z praktyki
Przykład 1 – brak wskazania różnicy
Pan Tomasz zawarł ubezpieczenie majątkowe dla firmy. W OWU zapisano, że odszkodowanie obejmuje także szkody spowodowane przepięciem elektrycznym. W jego umowie znalazł się dodatkowy punkt wyłączający to ryzyko. Ubezpieczyciel nie poinformował o tym na piśmie.
➡ Efekt: zapis o wyłączeniu odpowiedzialności jest bezskuteczny.
Przykład 2 – przekazanie informacji za późno
Pani Agnieszka podpisała polisę zdrowotną. Dopiero w dniu podpisania, przy biurku agenta, otrzymała tabelę różnic między OWU a umową, w której znalazło się ograniczenie wypłat za leczenie prywatne do 5 000 zł rocznie (zamiast 15 000 zł w OWU). Nie miała czasu, aby to przeanalizować.
➡ Efekt: zapis jest bezskuteczny, bo dokument przekazano zbyt późno.
Wnioski i zalecenia praktyczne
📄 Dla ubezpieczających:
- Żądaj pisemnego wskazania różnic z odpowiednim wyprzedzeniem.
- Zatrzymaj dokument z różnicami – będzie dowodem w razie sporu.
- Nie podpisuj, jeśli nie rozumiesz konsekwencji zmian.
📄 Dla ubezpieczycieli:
- Przekazuj różnice w sposób przejrzysty i kompletny.
- Rób to odpowiednio wcześniej przed podpisaniem umowy.
- Pamiętaj, że ciężar dowodu wypełnienia obowiązku spoczywa na Tobie.
Podsumowanie
Art. 812 § 8 k.c. to ważny instrument ochrony interesów ubezpieczającego. Nakłada on na ubezpieczyciela obowiązek jasnego i pisemnego wskazania wszelkich różnic między umową a OWU przed podpisaniem dokumentów.
Najważniejsze zasady:
- Obowiązek informowania dotyczy każdej różnicy – niezależnie od jej oceny.
- Sankcja bezskuteczności obejmuje tylko różnice niekorzystne.
- Informację należy przekazać w czasie umożliwiającym realne zapoznanie się z treścią.
- W razie niewypełnienia obowiązku stosuje się postanowienia z OWU.
- Przepis ten jest imperatywny – nie można go wyłączyć w umowie.
Dla ubezpieczającego oznacza to większe bezpieczeństwo i możliwość powołania się na OWU w sytuacjach, gdy umowa zawierała nieujawnione ograniczenia lub wyłączenia. Dla ubezpieczyciela – konieczność rzetelnego przygotowania dokumentów i procedur przekazywania informacji.
Podstawa prawna
- art. 812 § 8 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.)
- art. 811 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.)
- art. 807 – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.)
Tematy porad zawartych w poradniku (SEO)
- bezskuteczność różnic w umowie ubezpieczenia
- obowiązki informacyjne ubezpieczyciela
- ochrona praw ubezpieczającego w 2025
- różnice między OWU a polisą
- sankcje w prawie ubezpieczeniowym
Przydatne linki do stron urzędowych
- Tekst Kodeksu cywilnego: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf
- Komisja Nadzoru Finansowego: https://www.knf.gov.pl/
- Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów: https://uokik.gov.pl/