Nowoczesne technologie coraz częściej prowadzą do powstawania dzieł, które nie istniałyby bez użycia komputera. Przedsiębiorcy i twórcy muszą rozumieć, czym różni się „dzieło komputerowe” od „utworu” na gruncie prawa autorskiego, co podlega ochronie oraz jak traktować cyfrowe kopie i digitalizację. Ten poradnik pomoże Ci rozpoznać, jakie skutki prawne wiążą się z wytwarzaniem i korzystaniem z cyfrowych treści, programów komputerowych oraz innych efektów pracy komputerów – i jak nie popełnić błędów prowadzących do utraty ochrony lub naruszenia praw innych osób.
Czym jest dzieło komputerowe? Definicja praktyczna
Na rynku często używa się pojęć „dzieło” i „utwór” zamiennie, lecz prawo autorskie precyzyjnie rozróżnia te terminy.
- Dzieło – w tym poradniku oznacza każdy wytwór pretendujący do statusu utworu, a więc również dzieła, które nie spełniają przesłanek ochrony prawa autorskiego.
- Utwór – zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
„Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).”
– [Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych]
Dziełem komputerowym nazywamy natomiast każdy wytwór, który powstał dzięki użyciu komputera lub programu komputerowego, bez względu na to, czy spełnia przesłanki „utworu” w rozumieniu ustawy.
Przykład praktyczny:
- Firma TechVision tworzy aplikację mobilną z wykorzystaniem sztucznej inteligencji – to dzieło komputerowe.
- Studentka Anna generuje obraz za pomocą generatora AI – również powstaje dzieło komputerowe.
Program komputerowy – co podlega ochronie prawnej?
W polskim prawie nie istnieje ustawowa definicja „programu komputerowego”. Jednak zgodnie z powszechnie przyjętym rozumieniem oraz stanowiskiem doktryny, program komputerowy to:
- „zestaw instrukcji przeznaczonych do wykonywania bezpośrednio lub pośrednio w komputerze w celu osiągnięcia określonego rezultatu” (A. Wachowska, literatura prawnicza).
Co obejmuje ochrona programu komputerowego?
- Ochrona obejmuje wyłącznie kod komputerowy – zarówno kod wynikowy (wykonywalny), jak i kod źródłowy, jeśli jest on przeznaczony do przekształcenia w kod wynikowy.
- Nie obejmuje innych elementów wbudowanych w program, które nie są instrukcjami dla komputera, np.:
- grafiki,
- plików muzycznych,
- animacji,
- tekstów.
Jeśli elementy te mają charakter twórczy, mogą stanowić odrębne utwory (np. utwór muzyczny czy plastyczny) i podlegać samodzielnej ochronie.
Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE:
Elementy graficzne lub muzyczne zaimplementowane w programie, które wykazują indywidualny i twórczy charakter, stanowią odrębne przedmioty prawa autorskiego (sprawa C-393/09 „Bezpečnostní softwarová asociace”).
Wytwory komputerowe a ich cyfrowa postać – kluczowe rozróżnienia
Nie każda treść cyfrowa to dzieło komputerowe!
- Dziełem komputerowym jest wyłącznie taki wytwór, który został stworzony przy pomocy komputera i nie istniał wcześniej w innej formie.
- Cyfrowa kopia to po prostu techniczne odwzorowanie już istniejącego dzieła (np. zeskanowany obraz, digitalizowana książka).
Przykład 1:
- Pracownik firmy WebArt tworzy od podstaw grafikę w programie komputerowym – powstaje dzieło komputerowe, które może być utworem, jeśli jest twórcze i oryginalne.
- Ten sam pracownik skanuje starą pocztówkę i zapisuje ją jako plik JPG – powstaje cyfrowa kopia, nie nowe dzieło komputerowe.
Przykład 2:
- Robot malarski typu RoboPainter generuje i drukuje na płótnie obraz na podstawie algorytmu – wytwór powstaje najpierw jako cyfrowy plik, a następnie zostaje przeniesiony na płótno. Nadal jest to dzieło komputerowe, ponieważ proces twórczy miał miejsce w komputerze.
Uwaga!
Digitalizacja istniejącego już dzieła nie prowadzi do powstania nowego utworu – jest to jedynie technika powielania (art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Dzieło komputerowe a utwór – relacje i skutki prawne
- Nie każde dzieło komputerowe jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego.
- Zakresy pojęć krzyżują się – nie pokrywają się w pełni.
- Przykład:
- Program napisany przez twórcę, który jest oryginalny – jest zarówno dziełem komputerowym, jak i utworem.
- Powtarzalny projekt wygenerowany automatycznie przez AI, bez indywidualnych cech – dzieło komputerowe, ale nie utwór (nie podlega ochronie autorskiej).
Wskazówki dla przedsiębiorców:
- Jeśli chcesz chronić efekty pracy komputerowej, zadbaj, aby wykazywały cechy twórczości (oryginalność, indywidualność).
- Sprawdzaj, czy wytwór powstał w wyniku procesu twórczego, czy tylko jako techniczna kopia istniejącego już utworu.
- Jeżeli tworzysz aplikacje lub oprogramowanie, pamiętaj, że ochrona przysługuje kodowi, nie szacie graficznej czy muzyce – te ostatnie muszą być chronione osobno.
Najczęstsze błędy i dobre praktyki w zakresie ochrony dzieł komputerowych
Błędy:
- Traktowanie każdego pliku cyfrowego jako „utworu” – nie zawsze przysługuje mu ochrona.
- Zaniedbanie odrębnego zabezpieczenia praw do grafiki, muzyki, animacji wykorzystanej w programie.
Dobre praktyki:
- Udokumentuj proces twórczy i ustal autorstwo, nawet jeśli korzystasz z narzędzi AI lub automatyzacji.
- Jeśli korzystasz z cudzych elementów graficznych lub muzycznych w swoim oprogramowaniu – zadbaj o prawa do ich użycia (licencje, zgody).
- Ustal jasne zasady przekazywania praw w umowach z programistami, grafikami, muzykami – szczególnie przy projektach IT.
Podsumowanie
Dzieła komputerowe stanowią szczególną kategorię wytworów, które powstają dzięki wykorzystaniu systemów komputerowych. Jednak nie każde dzieło komputerowe jest automatycznie utworem podlegającym ochronie prawnej. Decydujące znaczenie mają przesłanki twórczości i indywidualności. Program komputerowy podlega ochronie w zakresie kodu, a elementy graficzne czy muzyczne muszą być traktowane jako niezależne utwory. W przypadku digitalizacji mówimy jedynie o powieleniu, a nie o nowym dziele. Znajomość tych zasad pozwoli Ci lepiej zabezpieczyć swoje prawa i uniknąć błędów prawnych w działalności IT.
Podstawa prawna
- art. 1 ust. 1 – Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- art. 6 ust. 1 pkt 5 – Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
- Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości UE z 22 grudnia 2010 r., sygn. C-393/09
Tematy porad zawartych w poradniku
- ochrona dzieła komputerowego
- różnica utwór a dzieło komputerowe
- prawa autorskie do programu komputerowego
- digitalizacja a prawo autorskie
- twórczość cyfrowa w działalności gospodarczej