Prawo opcji to jedno z najpraktyczniejszych narzędzi, jakie daje zamawiającemu ustawa – Prawo zamówień publicznych. Pozwala ono dostosować zakres umowy do faktycznych potrzeb i zmieniających się okoliczności. Co ważne, opcja nie jest aneksem, nową umową czy zmianą warunków – to mechanizm wbudowany w zamówienie już na etapie ogłoszenia. Dzięki temu poradnikowi dowiesz się, jak prawidłowo konstruować postanowienia dotyczące opcji, jakie są jej rodzaje, ograniczenia oraz obowiązki informacyjne zamawiającego. Wszystko na konkretnych przykładach.
📌 Czym jest prawo opcji w zamówieniach publicznych?
Opcja to zastrzeżenie jednostronnego uprawnienia zamawiającego do skorzystania – lub nie – z części świadczenia przewidzianego w dokumentach zamówienia. Jej podstawę prawną stanowi art. 441 ust. 1 ustawy Prawo zamówień publicznych, który mówi:
„Zamawiający może przewidzieć możliwość skorzystania z opcji w ogłoszeniu o zamówieniu lub w dokumentach zamówienia, określając w umowie: rodzaj opcji, maksymalną wartość opcji oraz okoliczności jej zastosowania.”
Prawo opcji nie modyfikuje zawartej umowy – to część jej treści ustalonej z góry. Korzystając z niej, zamawiający nie musi podpisywać nowej umowy ani wprowadzać aneksu. Może, ale nie musi, zrealizować daną część zamówienia.
🏗️ Jakie mogą być rodzaje opcji?
Prawo zamówień publicznych nie zawiera katalogu rodzajów opcji, co daje zamawiającemu dużą swobodę w ich projektowaniu. Najczęściej spotykane są:
✔ Opcja ilościowa
Zamawiający zastrzega sobie prawo do zwiększenia lub zmniejszenia ilości świadczeń. Przykład:
🏢 Urząd Gminy w Równej przewidział dostawę co najmniej 100 laptopów dla szkół, z możliwością zwiększenia liczby do 150 – w zależności od liczby uczniów.
✔ Opcja przedmiotowa
Pozwala zamawiającemu decydować o składzie przedmiotu zamówienia. Przykład:
🧑🔧 Szpital Miejski zawarł umowę na dostawę defibrylatorów, przewidując opcję zakupu dodatkowych akumulatorów i elektrod, jeśli zajdzie potrzeba ich wymiany.
✔ Opcja czasowa
Dotyczy terminu lub okresu realizacji usługi. Przykład:
🧑💼 Centrum szkoleniowe zawarło umowę z trenerem na prowadzenie kursów przez 6 miesięcy z opcją przedłużenia do 9 miesięcy w zależności od zainteresowania uczestników.
📄 Jak prawidłowo opisać opcję?
Zgodnie z art. 441 ust. 1 p.z.p., zamawiający musi w dokumentach zamówienia oraz umowie jasno określić:
1. Rodzaj opcji
Musi być jednoznacznie wskazane, czego opcja dotyczy – ilości, przedmiotu, terminu, itp. Ważne, by nie stosować ogólników, a konkretnie opisać mechanizm działania opcji.
2. Maksymalna wartość opcji
Wartość ta może być:
- kwotowa,
- procentowa (np. „+20% wartości podstawowej”),
- ilościowa (np. „do 500 dodatkowych godzin usług”),
- przedmiotowa („zakup maksymalnie 3 dodatkowych kamer”).
📌 Uwaga: wartość ta wpływa na wartość zamówienia w rozumieniu art. 31 ust. 2 p.z.p., co ma znaczenie przy ustaleniu progu stosowania przepisów.
3. Okoliczności skorzystania z opcji
Choć mają charakter warunkowy, muszą być określone w sposób umożliwiający wykonawcy ocenę ryzyka. Przykłady:
- uzyskanie finansowania,
- zwiększone zapotrzebowanie,
- konieczność reakcji na sytuacje nadzwyczajne.
⚠️ Czego unikać? Błędy w konstruowaniu opcji
✖ Niewystarczająco precyzyjny opis
Brak rozróżnienia między zakresem podstawowym a opcjonalnym uniemożliwia wykonawcy prawidłowe skalkulowanie oferty.
✖ Brak powiązania opcji z przedmiotem podstawowym
Opcja musi pozostawać w logicznym i funkcjonalnym związku z przedmiotem głównym. Nie może zmieniać charakteru umowy – np. z dostawy na usługę.
✖ Przekroczenie wartości
Nie można zrealizować zamówienia opcjonalnego powyżej wskazanej maksymalnej wartości – grozi to uznaniem wydatku za nielegalny.
🧪 Przykłady praktyczne
Przykład 1: Zakup usług sprzątania
🏢 Starostwo Powiatowe w Nowym Zdroju ogłosiło przetarg na sprzątanie 5 budynków urzędu przez 12 miesięcy z opcją rozszerzenia o 2 dodatkowe budynki. Maksymalna wartość opcji została określona jako 40% wartości zamówienia podstawowego. Skorzystano z niej po 6 miesiącach, gdy jeden z urzędów zmienił lokalizację.
Przykład 2: Dostawa sprzętu medycznego
🧑⚕️ Wojewódzki Szpital w Jasieniu przewidział zakup 10 respiratorów z opcją dokupienia kolejnych 5, o ile zostaną przyznane środki unijne. W SIWZ podano dokładną specyfikację respiratorów opcjonalnych, a w umowie zastrzeżono, że cena jednostkowa nie może przekroczyć tej z zamówienia podstawowego.
Podsumowanie – co musisz wiedzieć o prawie opcji w zamówieniach publicznych?
Prawo opcji to potężne narzędzie zamawiającego, które pozwala elastycznie reagować na zmieniające się potrzeby bez konieczności zmiany zawartej umowy. Aby jednak skutecznie z niego korzystać:
🔹 Zamieść informację o opcji już na etapie ogłoszenia lub SWZ – opcja nie może „pojawić się” dopiero w umowie.
🔹 Jasno opisz: rodzaj, wartość maksymalną i okoliczności użycia opcji – wykonawca musi wiedzieć, co może zostać zrealizowane i kiedy.
🔹 Ustal zakres zamówienia gwarantowanego i opcjonalnego – to warunek przejrzystości i równości traktowania wykonawców.
🔹 Zadbaj, by opcja nie zmieniała charakteru umowy – opcja nie może być „furtką” do innego zamówienia.
🔹 Przewiduj różne formy wartości opcji – kwotowo, ilościowo, procentowo – ale zawsze jasno i precyzyjnie.
Dobrze skonstruowana opcja daje wykonawcy możliwość skalkulowania oferty i zamawiającemu realne narzędzie zarządzania ryzykiem i potrzebami.
📚 Podstawa prawna
- art. 441 ust. 1 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1605, ze zm.)
- art. 31 ust. 2 – ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych
- Przepisy uzupełniające: zasada przejrzystości, równego traktowania wykonawców i proporcjonalności – wynikające z art. 16 PZP
- Wytyczne interpretacyjne: dokumenty KE (np. „Buying Social”, „Explanatory Note – Modification of contracts during their term”)
🔍 Tematy porad zawartych w poradniku (SEO long-tail)
- prawo opcji w zamówieniach publicznych 2025
- jak opisać opcję w SWZ
- maksymalna wartość opcji PZP
- opcjonalny zakres zamówienia publicznego
- prawo opcji a zmiana charakteru umowy
🌐 Adresy stron urzędowych
- https://www.uzp.gov.pl – Urząd Zamówień Publicznych
- https://eur-lex.europa.eu – Serwis EUR-Lex (akty prawne UE)