Co musisz wiedzieć o ich roli, statusie prawnym i granicach współpracy z Policją
Poufne osobowe źródła informacji – znane jako POZI – odgrywają ważną rolę w systemie bezpieczeństwa publicznego. Ich działalność jest jednak ściśle regulowana przez prawo, a zasady korzystania z ich pomocy przez Policję i inne służby wymagają precyzyjnej znajomości przepisów. W tym poradniku wyjaśniamy, kim są POZI, jak są klasyfikowani, jakie zadania mogą wykonywać, a czego im nie wolno – wszystko na podstawie aktualnych przepisów prawa i obowiązujących instrukcji.
📌 Kto może być POZI? Kategorie poufnych źródeł informacji
Na gruncie art. 22 ustawy o Policji, Policja może korzystać z pomocy osób niebędących funkcjonariuszami. Ustawodawca nie precyzuje jednak szczegółowo, kim są te osoby – ich klasyfikacja opiera się na niejawnych instrukcjach wewnętrznych i praktyce operacyjnej.
Zgodnie z taktyką kryminalistyczną wyróżnia się cztery podstawowe kategorie POZI:
1. Osoba informująca (anonimowa)
- Przekazuje informacje okazjonalnie, z własnej inicjatywy.
- Nie podejmuje systematycznej współpracy z Policją.
- Funkcjonariusz zazwyczaj nie zna jej danych osobowych.
- Nie wolno zlecać jej żadnych zadań – to wyłącznie źródło informacji.
2. Informator
- Przekazuje informacje samodzielnie lub po zachęcie funkcjonariusza.
- Może zostać pozyskany do stałej współpracy.
- Co do zasady może wykonywać zadania, ale tylko w zakresie wcześniej przekazanych informacji.
3. Współpracownik
- Pozyskany celowo przez funkcjonariusza do regularnej współpracy.
- Przekazuje informacje i wykonuje zadania, które nie muszą się wiązać z wcześniejszymi informacjami.
- Współpraca jest w pełni sformalizowana, oparta na dokumentacji wewnętrznej.
4. Agent
- Wyselekcjonowany według szczególnych kryteriów.
- Posiada wyjątkowe predyspozycje i może działać zarówno w kraju, jak i za granicą.
- Otrzymuje regularne wynagrodzenie.
- Obowiązkowa ścisła współpraca.
⚠️ Czym POZI nie są – najczęstsze nieporozumienia
POZI nie są funkcjonariuszami Policji. To oznacza, że nie wolno im samodzielnie prowadzić działań operacyjnych – takich jak stosowanie podsłuchów, zakładanie kamer czy legitymowanie osób. Takie czynności mogą wykonywać wyłącznie uprawnieni funkcjonariusze w oparciu o szczegółowe przepisy.
POZI nie należy mylić także z:
- Policjantem pod przykryciem (to funkcjonariusz, który działa w sposób utajniony – art. 20a ust. 3 u.P.),
- Konsultantem – osobą wspomagającą Policję w zakresie wiedzy eksperckiej,
- Osobą wspomagającą – działającą w charakterze pomocnika technicznego.
📄 Zakres zadań, jakie może wykonywać POZI
Pomoc POZI dla Policji obejmuje:
- przekazywanie informacji o przestępstwach, osobach i wydarzeniach,
- wykonywanie określonych zadań wskazanych przez funkcjonariuszy – ale tylko w zakresie wynikającym z przepisów i kategorii POZI.
📌 UWAGA: POZI nie może wykonywać czynności operacyjno-rozpoznawczych – nie mają takich uprawnień! Każde działanie musi odbywać się zgodnie z prawem i w ramach przydzielonych zadań.
Przykładowe legalne zadania POZI:
- przekazanie informacji o planowanym przestępstwie,
- odebranie przesyłki od osoby obserwowanej (jeśli nie wymaga to podszywania się pod funkcjonariusza),
- zapamiętanie i opisanie przebiegu spotkania z przestępcą.
🔍 Przykład 1: Informator z inicjatywą
Pan Bartosz, właściciel warsztatu samochodowego w Gdyni, zauważył podejrzane zachowanie klientów, którzy podjeżdżali regularnie tymi samymi autami i wymieniali rejestracje. Postanowił przekazać tę informację lokalnej komendzie. Nie ujawniono jego danych, a funkcjonariusze uznali go za osobę informującą. W związku z brakiem wcześniejszej współpracy nie zlecili mu żadnych zadań, lecz jego informacje posłużyły jako punkt wyjścia do dalszych działań operacyjnych.
🔍 Przykład 2: Współpracownik z wynagrodzeniem
Pani Sylwia, zatrudniona jako recepcjonistka w hotelu, została pozyskana przez Policję jako współpracownik, gdy pojawiły się podejrzenia o działalność zorganizowanej grupy przestępczej wynajmującej pokoje w jej obiekcie. Po uzgodnieniach z funkcjonariuszem otrzymywała zadania: miała informować o podejrzanych gościach, przekazywać dane z rejestru meldunkowego. Za swoją działalność otrzymywała wynagrodzenie z funduszu operacyjnego.
Podsumowanie
✔ POZI to osoby niebędące funkcjonariuszami, które wspierają Policję informacyjnie lub wykonują konkretne zadania.
✔ Klasyfikacja POZI ma znaczenie prawne – różne kategorie mają różny zakres dopuszczalnych działań.
✔ POZI nie mają prawa do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych – to zastrzeżone wyłącznie dla uprawnionych funkcjonariuszy.
✔ Legalność działań POZI zależy od formy współpracy, rodzaju przekazywanych informacji i zgodności z przepisami prawa.
Podstawa prawna
- art. 22 ust. 1–4 – ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji
- art. 20a–20ba – ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji
- art. 14 ust. 1 – ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji
- zarządzenie nr Pf-1 Komendanta Głównego Policji z dnia 3 stycznia 2019 r. (niepublikowane – instrukcja niejawna)
Tematy porad zawartych w poradniku
- klasyfikacja POZI w Policji
- rola informatora i agenta policyjnego
- zakres działań POZI
- różnice między POZI a policjantem
- legalność działań poufnych źródeł
Przydatne linki
- https://www.policja.pl – strona Komendy Głównej Policji
- https://isap.sejm.gov.pl – internetowy system aktów prawnych
- https://uodo.gov.pl – Urząd Ochrony Danych Osobowych