Zarzut błędnej wykładni prawa materialnego to jeden z kluczowych elementów skutecznego środka odwoławczego – zarówno w apelacji, jak i skardze kasacyjnej. Choć Kodeks postępowania cywilnego nie przedstawia katalogu takich zarzutów w sposób wyczerpujący, praktyka orzecznicza oraz doświadczenia pełnomocników pokazują, że jego właściwe sformułowanie może zaważyć na wyniku całej sprawy.
Z poradnika dowiesz się:
- Czym właściwie jest błędna wykładnia przepisów prawa materialnego,
- Kiedy i w jakich okolicznościach można się na nią powołać,
- Jakie są różnice między błędną wykładnią a niewłaściwym zastosowaniem przepisów,
- Jak prawidłowo i skutecznie sformułować ten zarzut, aby miał realne znaczenie dla sprawy.
Czym jest błędna wykładnia prawa materialnego?
Pod pojęciem błędnej wykładni przepisów prawa materialnego kryje się omyłkowa interpretacja normy prawnej, która stanowiła podstawę rozstrzygnięcia sądu. W praktyce oznacza to, że sąd wprawdzie zastosował właściwy przepis, ale zinterpretował go nieprawidłowo, przez co doszło do wadliwości merytorycznej orzeczenia.
Zgodnie z zasadami logiki prawniczej, wykładnia oznacza proces ustalania znaczenia przepisów. Może mieć charakter:
- językowy (literalny),
- systemowy (w odniesieniu do innych przepisów),
- celowościowy (uwzględniający ratio legis),
- funkcjonalny lub historyczny.
Błąd w tej interpretacji może polegać na:
- przypisaniu przepisowi znaczenia, którego nie ma,
- pominięciu elementów istotnych dla jego rozumienia,
- odczytaniu go w sposób sprzeczny z zasadami logiki, systemu prawa lub orzecznictwem.
⚠️ Uwaga: Błędna wykładnia nie jest tym samym co niewłaściwe zastosowanie przepisu – czyli sytuacja, gdy sąd użył niewłaściwej normy do ustalonego stanu faktycznego. Zarzuty te wzajemnie się wykluczają i nie powinny być podnoszone równolegle w odniesieniu do tego samego przepisu.
Zarzut błędnej wykładni w apelacji i kasacji – co mówi prawo?
Wprost pojęcie błędnej wykładni przepisów prawa materialnego pojawia się w art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c., jako jedna z podstaw skargi kasacyjnej. Jednak w praktyce sądowej zarzut ten jest dopuszczalny także w apelacji, mimo że ustawodawca nie odnosi się do niego wprost w przepisach regulujących tę instytucję.
➡ Podstawa prawna apelacji:
Zgodnie z art. 368 § 1 pkt 2 i 3 k.p.c. apelacja powinna zawierać:
„zwięzłe przedstawienie zarzutów oraz ich uzasadnienie”.
Nie ma zamkniętego katalogu zarzutów apelacyjnych – co oznacza, że każda wadliwość orzeczenia, o ile znajduje oparcie w przepisach, może być przedmiotem zarzutu, w tym także błędna wykładnia prawa materialnego.
Kiedy zarzut błędnej wykładni ma sens?
Podniesienie tego zarzutu będzie zasadne, jeśli spełnione są trzy warunki:
- Stan faktyczny ustalony przez sąd nie jest kwestionowany – zarzut nie może dotyczyć błędów w ustaleniach faktycznych.
- Zastosowany przepis prawa materialnego był prawidłowy – ale jego interpretacja była wadliwa.
- Błąd interpretacyjny miał wpływ na treść orzeczenia – sąd mógłby wydać inne rozstrzygnięcie, gdyby zastosował inną, poprawną wykładnię.
📌 Przykład:
Sąd I instancji przyjął, że roszczenie o zachowek przedawnia się na zasadach ogólnych (6 lat), a nie na zasadach z art. 1007 § 1 k.c. (5 lat). Choć przepis został zastosowany prawidłowo, jego błędna wykładnia doprowadziła do uznania, że powództwo nie jest przedawnione – co jest niezgodne z orzecznictwem. Zarzut błędnej wykładni byłby w tym przypadku uzasadniony.
Jak prawidłowo sformułować zarzut błędnej wykładni?
🔍 Najczęstsze błędy:
- Rozmywanie treści w długich pismach procesowych,
- Łączenie wykluczających się zarzutów (wykładnia i niewłaściwe zastosowanie),
- Wskazywanie innego stanu faktycznego niż ten, który ustalił sąd,
- Ogólnikowe twierdzenia bez wyjaśnienia sensu błędu.
✅ Zasady poprawnego formułowania zarzutu:
- Zwięzłość i konkretność – zgodnie z art. 368 § 1 pkt 2 k.p.c., zarzuty muszą być przedstawione jasno i krótko.
- Bez wątków ubocznych – nie należy zaciemniać przekazu nieistotnymi dygresjami.
- Wskazanie konkretnego przepisu i sposobu jego błędnej interpretacji.
- Wyjaśnienie, jaka interpretacja powinna być przyjęta.
- Wykazanie, że prawidłowa wykładnia mogłaby doprowadzić do odmiennego orzeczenia.
📌 Przykład poprawnie sformułowanego zarzutu:
Zarzut naruszenia art. 509 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu przez Sąd, że dla skuteczności przelewu wierzytelności wymagana była zgoda dłużnika, podczas gdy przepis ten wyraźnie stanowi, iż przelew może nastąpić bez takiej zgody, co znajduje potwierdzenie również w orzecznictwie SN (np. wyrok z dnia…).
Alternatywa rozłączna: błędna wykładnia czy niewłaściwe zastosowanie przepisu?
W praktyce bardzo częstym zjawiskiem jest łączne powoływanie dwóch odmiennych zarzutów: błędnej wykładni przepisu oraz jego niewłaściwego zastosowania. Wydaje się to logiczne – pełnomocnik chce zabezpieczyć wszystkie scenariusze. Niestety takie podejście może osłabić wiarygodność argumentacji.
➡ Ustawodawca przyjął alternatywę rozłączną:
Można podnieść albo zarzut błędnej wykładni, albo niewłaściwego zastosowania danego przepisu prawa materialnego. Nie można jednocześnie zarzucać, że przepis:
- nie powinien był być zastosowany w ogóle (zastosowanie niewłaściwe),
- i że jego zastosowanie było słuszne, ale interpretacja błędna.
Te dwa zarzuty wykluczają się nawzajem, jeśli dotyczą tego samego przepisu.
✅ Dopuszczalne jest formułowanie zarzutów alternatywnych – pod warunkiem zachowania przejrzystości:
Skarżący wskazuje, że w ocenie własnej sąd zastosował niewłaściwy przepis prawa materialnego (art. X k.c.). Jednak na wypadek, gdyby sąd odwoławczy przyjął, że art. X był właściwą podstawą prawną, to podnosi zarzut jego błędnej wykładni…
⚠️ Taka konstrukcja musi być jasna – inaczej sąd może uznać ją za wyraz braku konsekwencji lub niespójności w argumentacji.
Rola sądu odwoławczego a zarzut błędnej wykładni
Wbrew potocznemu rozumieniu, sąd drugiej instancji nie jest związany zarzutami dotyczącymi prawa materialnego. Inaczej niż w przypadku zarzutów dotyczących prawa procesowego – te wiążą sąd odwoławczy w pełni.
🔎 Co to oznacza w praktyce?
- Sąd apelacyjny może samodzielnie dokonać oceny prawidłowości zastosowania prawa materialnego, niezależnie od tego, jakie zarzuty podniesiono w apelacji.
- Może uznać, że doszło do błędu w wykładni, nawet jeśli nie był on wyraźnie wskazany przez skarżącego.
- Jednocześnie nie może wyjść poza granice żądania apelacyjnego – tj. nie może zmienić orzeczenia na niekorzyść skarżącego (zakaz reformationis in peius).
📌 Praktyczny wniosek:
Nawet jeśli zarzut błędnej wykładni został nieprecyzyjnie opisany, sąd II instancji może go uwzględnić – ale tylko wtedy, gdy widzi w nim rzeczywisty błąd prawny. To nie zwalnia jednak pełnomocników z obowiązku przedstawienia konkretnych i przemyślanych zarzutów.
Ryzyko zmiany powództwa – ukryty problem
W niektórych apelacjach skarżący – często nieświadomie – dokonują zmiany podstawy faktycznej swojego roszczenia, co w praktyce może zostać uznane za zmianę powództwa.
⚠️ Przykład:
W pozwie powód twierdził, że umowa została rozwiązana w trybie natychmiastowym z powodu rażącego naruszenia obowiązków. W apelacji zarzuca sądowi błędną wykładnię art. 492 k.c., ale jednocześnie twierdzi, że podstawą roszczenia była opóźniona zapłata i powołuje się na art. 491 k.c.
Taka zmiana nie jest dopuszczalna na etapie apelacji – zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą stanowi to próbę obejścia zakazu rozszerzenia powództwa w postępowaniu odwoławczym.
🧠 Wniosek: Zarzut błędnej wykładni musi odnosić się do przepisu, który rzeczywiście był podstawą wyrokowania sądu I instancji i do stanu faktycznego, który ten sąd ustalił. Nie można próbować zmieniać tych podstaw na etapie apelacji.
Skuteczność zarzutu – nie zawsze wystarczy wykazać błąd
Nie każdy błąd interpretacyjny sądu prowadzi do uwzględnienia apelacji. Sąd odwoławczy musi być przekonany, że:
- błąd był rzeczywisty, a nie tylko inną możliwą interpretacją,
- miał wpływ na treść wyroku – tj. gdyby sąd I instancji przyjął inną wykładnię, orzeczenie byłoby inne.
📄 Przykład nieskutecznego zarzutu:
Sąd przyjął, że termin „niezwłocznie” z art. 455 k.c. oznacza 7 dni. Skarżący twierdzi, że powinny to być 3 dni. Nawet jeśli ma rację, ale i tak obowiązek został spełniony dopiero po 14 dniach – błąd interpretacyjny nie miał wpływu na orzeczenie. Zarzut jest więc bezprzedmiotowy.
Przykłady skutecznych i nieskutecznych zarzutów z praktyki
Zrozumienie teorii to jedno – ale prawdziwe mistrzostwo objawia się w praktyce. Poniżej przedstawiam kilka autentycznych (zmodyfikowanych) przykładów z sal sądowych, które pokazują, jak zarzut błędnej wykładni prawa materialnego może – lub nie – przynieść oczekiwany skutek.
✔ Przykład skutecznego zarzutu:
Stan faktyczny: Sąd I instancji oddalił roszczenie o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych, uznając, że wypowiedź pozwanego była chroniona jako dopuszczalna krytyka.
Zarzut: Naruszenie art. 23 i 24 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że użycie sformułowań „oszust” i „złodziej” w kontekście działalności gospodarczej powoda stanowi wyraz dozwolonej krytyki, podczas gdy w orzecznictwie SN przyjmuje się, że takie określenia nie mieszczą się w granicach dopuszczalnej debaty publicznej (por. wyrok SN z dnia…).
✅ Efekt: Apelacja uwzględniona – sąd odwoławczy uznał, że sąd I instancji błędnie zinterpretował pojęcie „dopuszczalnej krytyki”.
✖ Przykład nieskutecznego zarzutu:
Stan faktyczny: Sąd zasądził na rzecz powoda wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia. Pozwany podnosił, że była to umowa o dzieło.
Zarzut: Błędna wykładnia art. 734 i 627 k.c., polegająca na przyjęciu, że strony zawarły umowę zlecenia, podczas gdy miała to być umowa o dzieło.
❌ Błąd: To nie jest zarzut błędnej wykładni, lecz zarzut błędnego ustalenia stanu faktycznego (tj. jaka umowa została zawarta).
Sąd mógł zastosować przepis poprawnie – do ustalonego rodzaju umowy – a skarżący po prostu nie zgadzał się z tym ustaleniem.
Najczęstsze błędy pełnomocników
W praktyce sądów drugiej instancji łatwo dostrzec powtarzające się błędy w formułowaniu zarzutów apelacyjnych:
🔻 1. Łączenie sprzecznych zarzutów bez logicznej alternatywy
Często spotykany przypadek: pełnomocnik podnosi, że art. 491 k.c. w ogóle nie powinien być zastosowany, a jednocześnie twierdzi, że jego wykładnia była błędna.
🛑 To logicznie niemożliwe – jeśli przepis nie powinien być zastosowany, to jego wykładnia jest bez znaczenia.
🔻 2. Brak wskazania wpływu błędu na rozstrzygnięcie
Skarżący ogranicza się do stwierdzenia, że sąd źle zinterpretował przepis, ale nie pokazuje, jak inna wykładnia zmieniłaby wynik sprawy.
📌 W takich przypadkach sąd odwoławczy może uznać zarzut za nieistotny lub nieprzydatny do oceny zasadności środka odwoławczego.
🔻 3. Zmiana podstawy faktycznej roszczenia
Skarżący „naprawia” swoją argumentację przez zmianę okoliczności faktycznych – np. w apelacji twierdzi, że świadczenie wynikało z innej umowy niż wcześniej.
⚠️ Takie działanie traktowane jest jak niedopuszczalna zmiana powództwa i zostanie pominięte przez sąd apelacyjny.
Jak sformułować zarzut w praktyce? – wzór i schemat
Oto uniwersalny szablon, którym możesz się posłużyć jako wzorem przy formułowaniu zarzutu błędnej wykładni przepisów prawa materialnego:
📄 WZÓR ZARZUTU:
Zarzut: naruszenia art. [numer przepisu] k.c./k.p./inne, poprzez jego błędną wykładnię polegającą na [krótkie opisanie, na czym polega błąd interpretacyjny],
tj. na przyjęciu przez Sąd I instancji, że [stanowisko sądu],
podczas gdy prawidłowa wykładnia przepisu, zgodna z jego literalnym brzmieniem, celem i orzecznictwem, powinna prowadzić do przyjęcia, że [stanowisko skarżącego],
co w konsekwencji mogłoby doprowadzić do odmiennego rozstrzygnięcia sprawy.
🧠 Rada praktyczna: Nie zasypuj sądu dziesiątkami zarzutów – wybierz 1–3 najmocniejsze. Zwięzłość to nie tylko wymóg ustawowy, ale też element skutecznej perswazji.
Podsumowanie: Co musisz zapamiętać?
🔹 Zarzut błędnej wykładni przepisów prawa materialnego to skuteczna broń – ale tylko wtedy, gdy jest użyta właściwie.
🔹 Nie myl wykładni z zastosowaniem – są to dwa różne zarzuty, których nie wolno łączyć bez zachowania logicznej spójności.
🔹 Nie zmieniaj stanu faktycznego w apelacji – trzymaj się tego, co ustalił sąd.
🔹 Formułuj zarzuty konkretnie, jasno i rzeczowo. Unikaj dygresji, przywołuj orzecznictwo, jeśli możesz.
🔹 Pokaż sądowi wpływ błędu na wynik sprawy – to warunek konieczny skuteczności apelacji lub kasacji.
Podstawa prawna:
- art. 368 § 1 pkt 2 i 3 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 398³ § 1 pkt 1 – Kodeks postępowania cywilnego
- art. 23, 24, 491, 509, 734, 627 – Kodeks cywilny
Tematy porad zawartych w poradniku:
- błędna wykładnia prawa materialnego
- apelacja zarzuty 2025
- jak napisać skuteczną apelację
- różnica między wykładnią a zastosowaniem przepisu
- zarzuty apelacyjne przykłady