Ten poradnik pomoże Ci zrozumieć, czym tak naprawdę jest kredyt konsumencki z punktu widzenia prawa, jakie skutki niesie jego klasyfikacja oraz jakie obowiązki i uprawnienia wynikają z jego zawarcia – zarówno dla konsumenta, jak i dla przedsiębiorcy.
📄 Co to jest umowa o kredyt konsumencki?
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2023 r. poz. 1028, dalej jako: u.k.k.):
„Przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę, na mocy której kredytodawca udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia kredytu konsumentowi, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytu wraz z kosztami w zakresie i na warunkach określonych w umowie.”
Co ważne, ustawodawca nie ogranicza się do jednej formy takiego kredytu – przepis art. 3 ust. 2 u.k.k. zawiera otwarty katalog umów, które mogą być uznane za kredyt konsumencki (np. pożyczka, kredyt ratalny, umowa o odroczenie płatności, kredyt odnawialny itd.).
To oznacza, że kredyt konsumencki nie jest jednym, zamkniętym typem umowy, lecz raczej konstrukcją prawną, która może obejmować wiele różnych umów – nazwanych, nienazwanych i mieszanych. Istotą kredytu konsumenckiego jest bowiem ochrona konsumenta jako strony słabszej, a nie forma prawna umowy.
⚖ Umowa nazwana, nienazwana, mieszana – o co chodzi?
W polskim prawie cywilnym umowy dzieli się na trzy kategorie:
- Umowy nazwane – to takie, które są szczegółowo uregulowane w przepisach prawa (np. sprzedaż, najem, zlecenie – opisane w kodeksie cywilnym).
- Umowy nienazwane – to takie, które nie mają własnej regulacji ustawowej, ale są zgodne z zasadą swobody umów (art. 353¹ k.c.).
- Umowy mieszane – łączące elementy kilku różnych umów nazwanych, np. umowa o dostarczenie sprzętu i jego serwis (sprzedaż + zlecenie).
Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że kredyt konsumencki to po prostu umowa pożyczki (art. 720 k.c.) lub kredytu (art. 69 Prawa bankowego). Ale to zbyt uproszczone podejście.
🔍 Dlaczego kredyt konsumencki nie jest umową nazwaną?
Choć ustawa o kredycie konsumenckim szczegółowo określa prawa i obowiązki stron, sama nie tworzy nowego typu umowy nazwanej. Dlaczego?
- Otwarty katalog – art. 3 ust. 2 u.k.k. wskazuje przykłady różnych umów, do których można zastosować ustawę – ale nie tworzy jednej, konkretnej umowy. To tylko konstrukcja funkcjonalna.
- Kryterium podmiotowe i ekonomiczne – to, czy dana umowa będzie kredytem konsumenckim, zależy nie tylko od jej treści, ale także od tego, kto ją zawiera i w jakim celu (czy stroną jest konsument i czy świadczenie jest odpłatne i odroczone w czasie).
- Cel ochronny ustawy – przepisy mają zabezpieczyć interesy konsumenta, niezależnie od tego, jak formalnie zostanie nazwana umowa.
🧾 Przykład praktyczny: kiedy pożyczka staje się kredytem konsumenckim?
Wyobraźmy sobie następującą sytuację:
📌 Przykład 1:
Pani Anna prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe w Bielsku-Białej. W listopadzie 2024 r. zdecydowała się na zakup nowej pralki w sklepie RTVmarket. Skorzystała z oferty ratalnej, w której pośrednikiem finansowym była firma FinStart S.A.. Umowa opiewała na 3000 zł, miała być spłacona w 12 ratach, a RRSO wynosiło 12,4%.
➡ Choć formalnie podpisana została umowa pożyczki, ze względu na:
- to, że stroną jest konsument,
- świadczenie jest odpłatne,
- zwrot następuje w ratach – a więc w sposób odroczony,
to mamy do czynienia z kredytem konsumenckim w rozumieniu ustawy. Firma FinStart musi zastosować wszystkie obowiązki z ustawy – m.in. przejrzystość warunków umowy, prawo do wcześniejszej spłaty, informowanie o kosztach itd.
💡 Co z tego wynika w praktyce?
Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą i zawierasz umowy pożyczki, odroczenia płatności czy kredytu z osobami fizycznymi, zawsze sprawdzaj:
- czy są one konsumentami,
- czy świadczenie ma charakter odpłatny,
- czy występuje element odroczenia w czasie.
Jeśli odpowiedź brzmi „tak” – Twoja umowa podlega ustawie o kredycie konsumenckim, nawet jeśli nazwałeś ją „pożyczką gotówkową” albo „umową o współpracę”.
Jak traktować umowę o kredyt konsumencki w praktyce?
Dotychczasowe ustalenia prowadzą do ważnego wniosku: umowa o kredyt konsumencki nie stanowi odrębnego typu umowy nazwanej, ale jest wariantem konstrukcyjnym, który modyfikuje inne umowy cywilnoprawne w celu ochrony konsumenta. Co to oznacza dla praktyki obrotu?
- W każdej umowie między konsumentem a przedsiębiorcą, w której następuje odroczenie płatności lub udzielenie środków pieniężnych odpłatnie, z automatu powstaje obowiązek stosowania przepisów ustawy o kredycie konsumenckim.
- Nie ma znaczenia, jak nazwana została umowa – liczy się jej treść, strony oraz cel gospodarczy.
🧠 Umowa adhezyjna czy negocjowana?
Z punktu widzenia praktyki obrotu warto wiedzieć, jak odróżnić umowę adhezyjną od umowy negocjowanej indywidualnie.
| Cecha | Umowa adhezyjna | Umowa negocjowana indywidualnie |
|---|---|---|
| Treść | Narzucona przez jedną stronę | Ustalana wspólnie przez obie strony |
| Możliwość negocjacji | Brak lub bardzo ograniczona | Realna możliwość zmiany postanowień umownych |
| Sposób zawarcia | Formularze, aplikacje, punkty sprzedaży | Spotkania, korespondencja, indywidualna oferta |
| Przykłady | Szybka pożyczka online, raty w sklepie | Kredyt hipoteczny w banku po analizie zdolności |
Przykład 3:
Pan Marek wypełnił formularz na stronie pożyczkowej „CashGo”. Warunki były z góry określone – kwota do 5000 zł, oprocentowanie 16%, prowizja 12%. Po zaakceptowaniu regulaminu i potwierdzeniu SMS-em, umowa została zawarta. Mimo że formalnie istniała możliwość negocjacji (np. przez infolinię), w praktyce żadna zmiana nie była możliwa.
➡ W tym przypadku umowa ma charakter adhezyjny.
🧾 Przykład 4:
Pani Izabela złożyła wniosek kredytowy w banku „CentaBank”. Doradca zaproponował kilka opcji: różne okresy spłaty, wariant z ubezpieczeniem lub bez, dwa typy rat (malejące i równe). Po wspólnej analizie podpisano wybraną wersję umowy.
➡ Tutaj mamy do czynienia z umową negocjowaną indywidualnie.
🧾 Umowa kredytu konsumenckiego – podsumowanie kluczowych cech
Poniżej najważniejsze cechy umowy kredytu konsumenckiego – w pigułce:
- Nie jest umową nazwaną – nie ma jednego typu regulacji jak np. sprzedaż.
- Jest konstruktem funkcjonalnym – służy ochronie konsumenta w różnych typach umów (pożyczka, kredyt, odroczenie płatności).
- Jest umową zobowiązującą, odpłatną i dwustronną – rodzi obowiązki po obu stronach.
- Ma charakter kauzalny i konsensualny – wiąże się z konkretną podstawą gospodarczą i powstaje przez zgodne oświadczenia woli.
- Może być adhezyjna lub negocjowana – zależnie od sposobu jej zawarcia.
- Zawsze podlega ustawie o kredycie konsumenckim, jeśli spełnia jej warunki (konsument + odpłatność + odroczenie płatności).
✅ Podsumowanie – praktyczne wskazówki
Dla przedsiębiorców i kredytodawców:
✔ Zawsze weryfikuj, czy klient jest konsumentem.
✔ Sprawdź, czy świadczenie ma charakter odpłatny i odroczony.
✔ Jeśli tak – Twoja umowa podlega u.k.k. nawet jeśli formalnie jest nazwana inaczej.
✔ Stosuj obowiązki informacyjne i uwzględnij maksymalne koszty (np. limity RRSO).
Dla konsumentów:
✔ Nie sugeruj się nazwą umowy – liczy się jej faktyczna treść.
✔ Masz prawo do przejrzystych warunków, wcześniejszej spłaty i pełnej informacji o kosztach.
✔ Jeśli podpisujesz umowę online lub w sklepie, zachowaj kopię i dokładnie ją przeczytaj.
✔ Masz możliwość odstąpienia od umowy w ciągu 14 dni – nawet bez podania przyczyny.
📚 Podstawa prawna
- Art. 3 ust. 1–2 – ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2023 r. poz. 1028)
- Art. 56, art. 58, art. 353¹, art. 387, art. 720 – Kodeks cywilny
- Art. 69 ust. 1 – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe
- Art. 41 § 1 – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy
- Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (oddłużenie konsumenckie)
🔎 Tematy porad zawartych w poradniku
- kredyt konsumencki a pożyczka
- klasyfikacja umów cywilnoprawnych
- kiedy stosuje się ustawę o kredycie konsumenckim
- umowa adhezyjna a negocjowana
- cechy umowy kredytu konsumenckiego