Wielu przedsiębiorców, księgowych i analityków finansowych zastanawia się, jak prawidłowo wyceniać zobowiązania finansowe przeznaczone do sprzedaży, szczególnie gdy jednostka nie kwalifikuje się do uproszczeń określonych w art. 28b ustawy o rachunkowości. Prawidłowe zastosowanie przepisów ma kluczowe znaczenie nie tylko dla poprawności sprawozdań finansowych, ale też dla odpowiedzialności zarządu i organów nadzoru finansowego. W tym poradniku wyjaśniam krok po kroku, jakie przepisy mają zastosowanie, kiedy obowiązuje wycena według wartości godziwej, i co to oznacza w praktyce 📌
Kiedy stosować rozporządzenie w sprawie instrumentów finansowych?
Zasadnicza kwestia sprowadza się do tego, czy jednostka może skorzystać z uproszczeń, o których mowa w art. 28b ustawy o rachunkowości. Jeśli nie – musi stosować rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (dalej: rozporządzenie w sprawie instrumentów finansowych, skrót: r.i.f.).
Kto nie może korzystać z uproszczeń?
Zgodnie z art. 28b ustawy o rachunkowości, uproszczenia mogą stosować jednostki, które w poprzednim roku obrotowym nie przekroczyły co najmniej dwóch z trzech progów:
- suma aktywów: 25 500 000 zł,
- przychody netto ze sprzedaży: 51 000 000 zł,
- zatrudnienie średnioroczne: 50 osób.
📌 UWAGA: nawet jeśli jednostka spełnia te warunki, nie może korzystać z uproszczeń, jeśli należy do grupy podmiotów wskazanych w art. 3 ust. 1e pkt 1–6 ustawy, m.in. banków, ubezpieczycieli, funduszy inwestycyjnych, itp.
Jak wyceniać zobowiązania finansowe przeznaczone do sprzedaży?
Jeśli jednostka nie korzysta z uproszczeń, zobowiązania finansowe przeznaczone do sprzedaży wycenia się na dzień bilansowy w wartości godziwej – zgodnie z:
- § 18 ust. 2 r.i.f., który brzmi:
„Zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu oraz instrumenty pochodne o charakterze zobowiązań wycenia się w wartości godziwej.”
Wartość godziwą ustala się zgodnie z metodami określonymi w § 15 r.i.f., z zastosowaniem:
- cen rynkowych (jeśli instrumenty są notowane),
- wartości uzyskanych w transakcjach rynkowych,
- szacunków (np. model wyceny przepływów pieniężnych), jeśli nie ma aktywnego rynku.
Jak wycenić zobowiązania na dzień powstania?
Wartość początkowa zobowiązania finansowego również powinna odzwierciedlać jego wartość godziwą. Zgodnie z:
- § 13 ust. 1 r.i.f.:
„Zobowiązania finansowe wprowadza się do ksiąg rachunkowych w wartości godziwej uzyskanej kwoty lub wartości otrzymanych innych składników majątkowych.”
To oznacza, że zobowiązanie nie jest ujmowane według wartości nominalnej, jak mogłoby wynikać z art. 28 ust. 11 pkt 2 u.r., ale zgodnie z rozporządzeniem r.i.f., które ma pierwszeństwo w przypadku jego stosowania.
Przykład 1 – duża spółka przemysłowa
📄 Spółka TechMolon S.A. (producent komponentów motoryzacyjnych) w roku 2024 osiągnęła:
- aktywa na poziomie 48 mln zł,
- przychody ze sprzedaży: 102 mln zł,
- zatrudnienie: 120 osób.
Spółka nie spełnia warunków uproszczeń z art. 28b u.r. W grudniu 2024 zaciągnęła zobowiązanie z terminem wykupu do marca 2025, które kwalifikuje jako przeznaczone do sprzedaży.
➡ Na dzień powstania zobowiązania: wycena według wartości godziwej uzyskanej kwoty, powiększonej o koszty transakcji.
➡ Na dzień bilansowy (31.12.2024): zobowiązanie wyceniane według wartości godziwej, np. z zastosowaniem wyceny rynkowej, jeśli instrument jest notowany, lub według oszacowanej wartości rynkowej.
Przykład 2 – średnia spółka usługowa
📄 Spółka Verita Sp. z o.o. świadczy usługi informatyczne. W 2024 roku:
- aktywa: 12 mln zł,
- przychody: 18 mln zł,
- zatrudnienie: 35 osób.
Spółka spełnia warunki uproszczeń z art. 28b u.r., ale dobrowolnie zdecydowała się stosować r.i.f. W grudniu 2024 nabyła zobowiązanie z zamiarem jego odsprzedaży.
➡ Na dzień powstania: wycena wg wartości godziwej uzyskanej kwoty.
➡ Na dzień bilansowy: wartość godziwa ustalona zgodnie z § 15 r.i.f.
Podsumowanie
✔ Jeśli jednostka nie kwalifikuje się do uproszczeń z art. 28b u.r., musi stosować przepisy rozporządzenia r.i.f.
✔ Zobowiązania przeznaczone do obrotu wycenia się na dzień bilansowy w wartości godziwej.
✔ Na dzień powstania – wycena również odbywa się wg wartości godziwej uzyskanej kwoty lub otrzymanych składników majątkowych, a nie wartości nominalnej.
✔ Rozporządzenie r.i.f. ma pierwszeństwo przed przepisami ogólnymi ustawy o rachunkowości w zakresie wyceny instrumentów finansowych.
Podstawa prawna
- art. 28b, art. 28 ust. 1 pkt 8a, art. 28 ust. 11 pkt 2 – Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości
- § 13 ust. 1, § 15, § 18 ust. 2 – Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych
Tematy porad zawartych w poradniku
- wycena zobowiązań finansowych 2025
- wartość godziwa zobowiązań
- rozporządzenie o instrumentach finansowych
- zobowiązania przeznaczone do sprzedaży
- ustawa o rachunkowości a r.i.f.