W praktyce wielu osób i firm interes majątkowy to pojęcie dość abstrakcyjne – kojarzone głównie z polisą na samochód czy dom. Tymczasem to jeden z kluczowych warunków ważności umowy ubezpieczenia, a jego brak może oznaczać, że ubezpieczenie w ogóle nie zadziała. Warto wiedzieć, jakie są źródła interesu majątkowego, jakie znaczenie ma tzw. dobra i zła wiara oraz w jakich sytuacjach interes można oprzeć nie tylko na prawie własności.
Co to jest interes majątkowy?
Kodeks cywilny w art. 821 § 1 określa, że:
„Umowa ubezpieczenia majątkowego obejmuje szkody, które mogą powstać w związku z określonym interesem majątkowym ubezpieczonego, niebędącym sprzecznym z prawem, dającym się wyrazić w pieniądzu.”
Oznacza to, że aby można było zawrzeć ważną umowę ubezpieczenia:
- Interes musi być zgodny z prawem – w szerokim znaczeniu. Nie może naruszać nie tylko przepisów prawa karnego czy administracyjnego, ale też zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów.
- Interes musi być wymierny finansowo – musi istnieć możliwość oszacowania jego wartości w pieniądzu.
📌 Wniosek praktyczny: nie każdy powód do zawarcia ubezpieczenia będzie uznany przez prawo. Przykładowo, nie można ubezpieczyć nielegalnej plantacji czy skradzionego mienia, które nabyliśmy ze świadomością, że pochodzi z przestępstwa.
Najczęstsze źródła interesu majątkowego
1. Prawo własności
Najbardziej oczywiste i najczęstsze źródło interesu. Właściciel ma najszersze uprawnienia do rzeczy, więc jego interes zwykle odpowiada wartości tej rzeczy.
Przykład: Pan Marek posiada maszynę przemysłową wartą 200 000 zł. Jeśli maszyna ulegnie zniszczeniu, jego interes majątkowy odpowiada jej wartości.
Co ważne, interes właściciela może być wyższy od samej wartości rzeczy – np. gdy właściciel wypożycza samochód w ramach działalności i czerpie z tego stały zysk. Wtedy wartość interesu obejmuje także spodziewane korzyści.
2. Prawa obligacyjne (wynikające z umów)
Interes majątkowy może wynikać z umów, które pozwalają korzystać z cudzej rzeczy lub zabezpieczają określone roszczenia.
Najczęstsze przykłady:
- dzierżawca gruntu rolnego,
- leasingobiorca samochodu,
- zastawnik,
- poręczyciel kredytu,
- wierzyciel świadczenia pieniężnego.
W takich przypadkach interes może mieć różną wartość – nie zawsze równą wartości rzeczy. Jednak zdarzają się sytuacje, gdy wartość interesu użytkownika i właściciela jest taka sama (np. przy przechowaniu cennych przedmiotów).
3. Stany faktyczne chronione przez prawo
Prawo chroni nie tylko własność, ale też posiadanie samoistne i inne formy władania rzeczą.
Posiadanie samoistne
To sytuacja, gdy dana osoba faktycznie włada rzeczą jak właściciel, choć nim formalnie nie jest.
Interes w takim wypadku może wynikać z:
- biegu zasiedzenia (art. 172 k.c.),
- możliwości nabycia rzeczy od osoby nieuprawnionej w dobrej wierze (art. 169 k.c.),
- ekspektatywy nabycia prawa w przyszłości.
Znaczenie dobrej i złej wiary
Dobra wiara – to usprawiedliwione przekonanie, że przysługuje nam prawo (np. własność), nawet jeśli w rzeczywistości tak nie jest.
Zła wiara – to wiedza (lub oczywista możliwość dowiedzenia się), że prawo nam nie przysługuje.
🔍 Kluczowe zasady:
- Dobra wiara musi istnieć nie tylko w momencie nabycia rzeczy, ale także w czasie trwania ubezpieczenia i w chwili zdarzenia.
- Brak należytej staranności lub zignorowanie wątpliwości co do własności rzeczy oznacza złą wiarę.
- Można mieć dobrą wiarę, nawet wiedząc, że rzecz nie jest nasza – jeśli właściciel jednoznacznie i bezwarunkowo zrzekł się swoich praw.
Przykład 1 – samochód w dobrej wierze
Pani Anna kupiła samochód od znajomego przedsiębiorcy. Miała wszystkie dokumenty, fakturę i potwierdzenie zapłaty. Po roku okazało się, że pojazd był wcześniej kradziony, ale pani Anna o tym nie wiedziała. Jej dobra wiara istniała od momentu zakupu do chwili wypadku – ubezpieczenie działa.
Przykład 2 – posiadanie nieruchomości w złej wierze
Pan Jerzy zajmuje od 15 lat działkę sąsiada, wiedząc, że nie jest jej właścicielem. Posiada jednak ochronę prawną jako posiadacz samoistny w toku zasiedzenia w złej wierze. Może ubezpieczyć swój interes w tej nieruchomości – jego celem jest niedopuszczenie do utraty możliwości zasiedzenia.
Inne możliwe źródła interesu
W literaturze wskazuje się także na mniej oczywiste sytuacje:
- interes wspólników spółek osobowych w zachowaniu majątku spółki,
- interes jedynego udziałowca spółki kapitałowej,
- interes spadkobierców w zachowaniu wartości spadku,
- interes osób czerpiących zyski z zasobów przyrody (np. grzybiarze posiadający prawo do wstępu i zbioru w określonym lesie).
Podsumowanie
- Interes majątkowy to fundament ważnej umowy ubezpieczenia.
- Może wynikać z prawa własności, umów, posiadania lub innych stanów faktycznych.
- Musi być zgodny z prawem i dać się wycenić w pieniądzu.
- W wielu przypadkach kluczowe znaczenie ma istnienie dobrej wiary – zarówno przy nabyciu rzeczy, jak i w momencie szkody.
- Nawet posiadanie w złej wierze może generować interes majątkowy, o ile jest chronione przez prawo.
Podstawa prawna:
- art. 821 § 1 – Kodeks cywilny
- art. 169 § 1 i 2 – Kodeks cywilny
- art. 172 § 1 i 2 – Kodeks cywilny
- art. 1 pkt 1 – ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK
Tematy porad zawartych w poradniku:
- źródła interesu majątkowego w ubezpieczeniach
- dobra i zła wiara w prawie cywilnym
- posiadanie samoistne a ubezpieczenie
- prawo obligacyjne a interes ubezpieczeniowy
Przydatne linki do stron urzędowych: